هنگامی که فردی از دنیا می‌رود، مومنین دیگر نیز ضمن طلب مغفرت برای او اعمالی را انجام می‌دهند که توشه بدرقه‌ای هم برای آخرت و هم دنیای اموات است. البته باید چند نکته را در نظر داشت که برای راهی کردن اموات به سفر آخرت اسباب و اثاثی لازم است که در زیر به احکام و آداب او اشاره می‌شود.
پاکی و طهارت از جمله اعمال برای میت است، پس ابتدا میت را با آبی پاک غسل می‌دهیم و می‌شوییم، غسل سه مرحله دارد:
۱ ـ. غسل با آب سدر ۲ ـ. غسل با آب کافور ۳ ـ. غسل با آب خالص.
همچنین وقتی مسلمانی از دنیا می‌رود، مؤمنین برای تجهیز و فراهم ساختن مقدّمات دفن وی اقدام می‌کنند و پس از آن خویشاوندان و یکدیگر را با خبر سازند، تا برای تشییع جنازه و احترام او و نماز بر او حاضر شوند.
امام صادق (ع) فرمود: «سزاوار است که برادران مؤمن را اطلاع دهند تا بر جنازه وی حاضر شوند و بر او نماز بگذارند و برای او استغفار کنند، تا هم میّت و هم حاضران ثواب ببرند». (۱)
مرحله دیگر کفن کردن است، بر هر میت مسلمان واجب است که با سه پارچه کفن شود.
اوّل، لنگ است که از ناف تا زانو را می‌پوشاند و بهتر است که از سینه تا روی پا برسد، دوم، پیراهن است که از سرِ شانه تا نصف ساق و تمام اطراف بدن را می‌پوشاند و سوم پارچه‌ای بلند، به نام سرتاسری است که همه بدن را می‌پوشاند به گونه‌ای که بستن دو سر آن ممکن باشد و پهنای آن به اندازه‌ای باشد که یک طرف آن روی طرف دیگر قرار گیرد. (۳)
آخرین مرحله در آماده کردن میت، حنوط است که پس از پایان غسل، واجب است میّت را «حَنوط» کنند؛ یعنی به محل‌های هفت‌گانه سجده (پیشانی، کف دست‌ها، سر زانو‌ها و سر دو انگشت بزرگ پاها) کافور بمالند، و احتیاط آن است که مقداری کافور روی این اعضا بگذارند. (۴)
اقامه نماز میت، واجب است پس از غسل و کفن و حنوط، میّت را برای نماز ببرند و بر مسلمانان لازم است وقتی خبر مرگ مسلمانی را شنیدند، برای نماز او حاضر شوند و این واجب، واجب کفایی است یعنی اگر یک نفر یا گروهی انجام دهند، از بقیّه ساقط می‌شود. غسل و کفن و دفن او نیز واجب کفایی است.
واجب است بر هر میّت مسلمان و شیعه، که بالغ باشد، نماز میّت بخوانند و بنا بر احتیاط واجب، بر بچّه نابالغ که کمتر از 6سال نداشته باشد، نیز نماز بخوانند.
سزاوارترین افراد، برای نماز بر میّت، وارث او یعنی شوهر نسبت به همسرش از دیگران اولی است. واجب است نمازگزار، نماز را رو به قبله بخواند، و سر جنازه به سمت راست و پای او به سمت چپ نمازگزار باشد، و میّت را بر پشت بخوابانند.
در نماز میّت طهارت شرط نیست؛ یعنی پاک بودن بدن و لباس و داشتن وضو یا غسل و تیمّم، لازم نیست، ولی بهتر است این امور رعایت شود.
مستحب است، اگر میّت مرد است، امام جماعت یا کسی که فرادی بر او نماز می‌خواند رو به روی وسط قامت او بایستد و اگر میّت زن است مقابل سینه‌اش قرار گیرد، و مستحب است که پا برهنه نماز بخوانند.
دفن میّت، آخرین مسیر برای میت است. هنگامی که جنازه را به سوی قبر حرکت می‌دهند، مستحب است آن را در چند قدمی بر زمین بگذارند و تا سه مرتبه او را تدریجاً به قبر نزدیک کنند و در دفعه چهارم وارد قبر کنند. (تا روح میّت آمادگی پیدا کند)
میّت را باید طوری دفن کنند که بوی او بیرون نیاید و درندگان هم به او دسترسی پیدا نکنند و مستحب است قبر را به اندازه قامت انسان متوسط، گود کنند. اگر میّت مرد است مستحب است او را از طرف سر وارد قبر کنند و اگر زن است، از طرف عرض بدن و به هنگام وارد کردن او، پارچه‌ای روی قبر بگیرند.
مستحب است وقتی میّت را نزدیک قبر می‌گذارند گفته شود:
اَللّهُمَّ عَبْدُکَ، اِبْنُ عَبْدِکَ
خدایا این شخص، بنده تو، فرزند بنده تو
وَابْنُ أَمَتِکَ، نَزَلَ بِـکَ، وَ أَنْتَ خَیْـرُ مَنْزُول بِهِ؛ و فرزند کنیز توست که بر تو فرود آمده و تو بهترین کسی هستی که بر او فرود می‌آیند؛ و اگر میّت زن است، بگوید:
اَللّهُمَّ أَمَتُکَ، اِبْنَةُ عَبْدِکَ، وَ ابْنَةُ أَمَتِکَ، نَزَلَتْ بِکَ.
خدایا این شخص، کنیز تو، فرزند بنده تو و فرزند کنیز توست که بر تو فرود آمده
وَ اَنْتَ خَیْرُ مَنْزُول بِهِ؛ و تو بهترین کسی هستی که بر او فرود می‌آیند.
وقتی که میّت را برمی دارند که به سوی قبر ببرند، بگویند:
بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ، وَ عَلی مِلَّةِ
به نام خدا و با کمک خدا و برابر آیین
رَسُولِ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِوَآلِهِ، اَللّهُمَّ اِلی رَحْمَتِکَ لاإلی عَذابِکَ، اَللّهُمَّ افْتَحْ
رسول خدا که درود خدا بر او و آلش باد، خدایا به رحمت تو (فرود آید) نه به عذابت. خدایا برای
لَهُ فی قَبْرِهِ، وَ لَقِّنْهُ حُجَّتَهُ، وَ ثَبِّتْهُ بِالْقَوْلِ الثّابِتِ، وَ قِنا وَ إِیّاهُ عَذابَ الْقَبْرِ.
او در قبرش گشایشی فراهم کن و حجّتش را به وی تلقین فرما و به اعتقاد ثابت او را استوار دار و ما و او را از عذاب قبر حفظ فرما.(در صورتی که میّت زن باشد، ضمیر‌ها را مؤنث آورند)
پس از آن که میّت را داخل قبر گذاشتند، مستحب است گره کفن را باز کنند و صورت میّت را روی خاک بگذارند و بالشی از خاک، زیر سر او قرار دهند، همچنین مستحب است، مقداری از تربت امام حسین (ع) همراه او در قبر بگذارند. (۶)
پی نوشت‌ها:
۱. همان مدرک، صفحه ۵۴۰.
۲. زادالمعاد، صفحه ۵۴۵ - ۵۴۷. (با تلخیص)
۳. همان مدرک، صفحه ۵۴۸ و ۵۴۹ و رساله‌های توضیح المسائل.
۴. همان مدرک، صفحه ۵۵۰ و رساله‌های توضیح المسائل.
۵. زاد المعاد، صفحه ۵۵۳ و ۵۵۴، (با تلخیص) و رساله‌های توضیح المسائل.
۶. مجموعه این دستورات، در زاد المعاد، صفحه ۵۶۰ - ۵۶۲ و رساله‌های توضیح المسائل آمده است.
