چشم را دروازه دل نامیدن، چرا که آنچه از این دریچه وارد وجود شخص می شود، گاهی او را به سر منزل سعادت و گاه به ورطه سقوط و ذلت می کشاند. دل آنچه را که از طریق چشم می بیند و حس می کند، مورد تحلیل قرار داده و زمینه را برای پاسخ در برابر شرایط موجود و حرکت برای کسب و تصرف آن شرایط و اقناع آن فراهم می نماید و در حقیقت این سخن درستی است که «هر آنچه دیده بیند دل کند یاد» حالا فرق نمی کند که آن نگاه به صواب بوده و مجاز و یا ناصواب بوده و غیر مجاز.
از آنجا که خداوند، خالق انسان است و نسبت به تمام صفات و اخلاقیات او آگاهی کامل دارد، مصلحت، خیر و صلاح او را بهتر از هر کسی می داند، لذا به عفت در نگاه توصیه فرموده و انسان را از نگاه های آلوده برحذر می دارد:
قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما یَصْنَعُونَ …
وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ و… ” (۳۰/ ۳۱ نور)
(ای رسول ما) مردان مؤمن را بگو تا چشمها (از نگاه ناروا) بپوشند و فروج و اندامشان را (از کار زشت با زنان) محفوظ دارند که این بر پاکیزگی (جسم و جان) آنان اصلح است، و البته خدا به هر چه کنید کاملا آگاه است … و به زنان با ایمان بگو: از برخى نگاه‌ها چشم‌پوشى کنند و دامن‌هاى خود را حفظ نمایند و…
بیان صریح این آیات مبنی بر حرمت نگاه کردن مرد و زن نامحرم به یکدیگر است. «یغضوا» از ماده «غض» است و در تفاسیر، معانی مختلفی برای آن آورده اند.
غضّ بصر:
۱ _ برخی به معنی چشم بستن، نگاه نکردن، روی هم نهادن پلک های چشم آورده
۲_ وبرخی آن را به معنای کم کردن نگاه، سستی در نگاه، خیره نشدن به یک چیز، می دانند.
در این آیه، متعلق فعل آورده نشده است، یعنی خداوند نمی گوید از چه چیز چشمان خود را فرو گیرید، اما با توجه به سیاق آیات، مخصوصاً آیه(۳۱، نور) که سخن از مسئله حجاب به میان آورده، به خوبی روشن می شود که منظور، نگاه نکردن به زنان نامحرم است.
چه نگاهی جایز است ؟
حدود و مشخصات نگاه در آن آیه دقیقاً مشخص نیست، بر این اساس برخی عقیده دارند چون نگاه به نحو مطلق ممنوع شده و قید و شرطی ندارد، هر نوع نگاهی را شامل می شود. برخی دیگر می گویند: “با توجه به قرینه (من) که ظاهراً در اینجا به معنی تبعیض است و هم به قرینه «الا ما ظهر منها» که عدم وجوب ستر وجه و کفین را می رساند، نگاه کردن به نحو مطلق، ممنوع نیست و موارد استثنایی دارد.”
این استثنائات عبارتند از:
۱_ نگاه کردن به دختر یا زنی که شخص، قصد دارد با او ازدواج کند، مشروط بر این که:
الف- قصد لذت نداشته باشد؛
ب – احتمال توافق ازدواج برود؛
ج – ازدواج با آن زن، بلامانع باشد، مثلاً درزن عده کسی نباشد؛
د – نگاه، به منظور شناخت کاملتر باشد نه اینکه چیزی بر اطلاعات او نیفزاید؛
و- به آن مقدار نگاه که هدف او را در شناخت تأمین می کند، اکتفا نماید؛
ه – مرد نمی تواند به منظور همسریابی، به این و آن نگاه کند.
۲_ نگاه به زنان اهل کتاب، اقلیت های مذهبی و زنان کفار جایز است، مشروط بر اینکه:
الف- قصد لذت و شهوت، در کار نباشد؛
ب – ترس افتادن به گناه و حرام وجود نداشته باشد؛
ج – تنها به مواضعی نگاه جایز است که عادت آن زنان، به آشکار ساختن آن است
۳ _ پزشک یا پرستار، در معالجه بیماران، می تواند به قدر ضرورت به نامحرم نظر کند، یا بدن او را لمس نماید. مشروط بر اینکه:
الف _ درمان فرد، منحصر به(حضور پزشک) مرد باشد؛
ب – نظر یا لمس برای تشخیص بیماری ضروری باشد؛
ج – در موارد جواز(لمس) به مقدار ضرورت اکتفا شود.
۴ _ در موارد نجات از غرق شدن یا سوختن و سوانح دیگر نیز، حکم چنین است.
۵ _ نگاه به کودکان نابالغ، در حد معمول اگر از روی هوا و هوس نباشد، جایز است.
پرهیز از چشم چرانی
دومین دستور در این آیات، حفظ فروج است. وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ؛ (زنان) دامان خود را حفظ نمایند…
وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ؛ (مردان) پاکدامنی خود را حفظ نمایند…
امام صادق (ع) در این باره می فرمایند:
“هر آیه ای که در قرآن از حفظ فروج سخن می گوید، منظور حفظ کردن از زناست، جز این آیه که مراد، حفظ کردن از نگاه دیگران است.”
اصول کافی و تفسیر علی بن ابراهیم (طبق نقل نور الثقلین جلد ۳ صفحه ۵۸۷ و۵۸۸)
به طوری که عبارت «ذلک ازکی لهم» در این آیه، اشاره دارد که توصیه به عفاف و لزوم پرهیز از چشم چرانی و یا خودنمایی زن، به منظور پاکسازی جان و روان انسان ها و تطهیر آنان از پلیدی، آلودگی، نابسامانی های اخلاقی، خانوادگی و اجتماعی است و این امری است که با سعادت مرد و زن و نسل انسانی مرتبط است.
چشم چرانی و از بین رفتن حیای چشم
شواهد تجربی نیز مؤید تأثیر نگاه در ازدیاد تحریک جنسی به‌ویژه در مردان است. مردان بالغ به محرک‌های بینایی شهوانی، حساسیت بیشتری دارند. این تفاوت از همان اوایل تحت تأثیر اندورژن‌ها شکل می‌گیرد.
اصطلاح چشم‌چرانی که برای این ویژگیِ مردان به‌کار می‌آید، زاییده حساسیت مردان نسبت به محرک‌های بینایی شهوانی است. چون برد حس بینایی زیاد است، مردان به صورتی گسترده تر تحت تأثیر محرک‌های شهوانی قرار می‌گیرند و از این نظر فعال ترند و به دلیل همین حساسیت بیشتر مردان ، به زنان [نیز] دستور حجاب و پوشش کامل داده است. به همین دلیل در اسلام، احکام پوشش، بیشتر برای زنان است تا مردان. اسلام چون از مفاسد چشم‌چرانی ـ این بیماری روانی ـ و تأثیر آن بر سلامت روان و ایمان انسان اطلاع داشته، به‌کلی آن را ممنوع کرده است.
آری نگاه، جرقه ای است که غریزه را شعله ور می سازد.
امام صادق (ع) می فرمایند:” نگاه بعد از نگاه، بذر شهوت را در دل می کارد و همین برای فتنه و کشاندن صاحب آن نگاه کافی است.”
«وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۳۹»
نگاه پس از نگاه، همچون تیری از تیرهای زهرآگین شیطان است که چه بسا مدت آن کوتاه ولی سبب حسرت و افسوسی دراز و طولانی است؛ افراد چشم چران بیش از هر کس جان و روان خود را به سختی می اندازند و پس آن دچار اضطراب، نگرانی و به جوش آمدن هیجانات خود می شوند و به دنبال آن طعمه هوس آلود، باعث رسوایی برای خود و دیگران می گردند. از این روست که امامان ما به انذار و تبشیر پیروان خود پرداخته و احادیثی در مدح و تشویق کسانی که در نگاه خود عفت داشته و عقاب سخت و دردناک افرادی که خود را به ورطه چشم چرانی و نگاه آلوده انداخته اند، بیان فرموده اند…
امام صادق (ع) در این باره تصریح می فرمایند:
“کسی که نگاهش به زنی (نامحرم) بیفتد و فوراً چشم خود را به طرف آسمان کند یا آن را فرو ببندد، چشم خود را برهم نمی زند مگر این که خدای بزرگ و بلند مرتبه از حوریان بهشتی به ازدواج او درآورد.”
«بحار الانوار، ج ۱۰۴، ص ۳۷»
