سرویس مذهبی افکار- عارف كامل و عامل عالم مرحوم حاج ميرزا جواد ملكى تبريزى در كتاب المراقبات فى اعمال السنه بعد از ذكر مطالبى به آداب دعا مى پردازد:
بارى دعا را آداب ویژه اى است که اینک پاره اى از آنها را با بهره گیرى از روایات و احادیثى که در این باره هست، مى آوریم:
۱ - امیدوارى به خدا و نومیدى از هر چه جز او(ست)
از آداب دعا این است که دعا کننده در بر آمدن و روا شدن نیاز خویش تنها به خدا امید بندد و از هر چه و هر که جز او(ست)، امید ببرد، و در آیه شریفه(و ادعوه خوفا و طمعا او را از روى ترس و امید بخوانید) به این ادب اشارتى شده است.
از پیامبر اکرم نقل شد که فرمود: با یقین به اجابت، خدا را بخوانید و دعا و در خواست خود بدو برید.(ادعوا الله و انتم موقنون بالاجابه)
۲ - پرهیز از گناه بویژه ستم به جان و جاه و مال مردم:
از دیگر آداب دعا این است که دعا کننده باید از گناهکارى بویژه دراز دستى و ستمکارى و حرامخوارى پرهیز کند، دست ستم از جان و مال و آبرو مردم کوتاه دارد و کردار خویش پسندیده سازد، اینک چند روایت:
از پیامبر(ص) روایت شده هر کس دوست دارد دعایش اجابت شود، بر اوست که کسب و کار و خورد و خوراکش را حلال و پاک سازد، یعنى از کلاهبردارى و حرامخوارى بپرهیزد.
در سفارشهاى خداوند به عیسى(ع) آمده: به ستمگران بنى اسرائیل بگو: در حال حرامخورى و بت پرستى مرا نخوانند، که من سوگند خورده ام هر که مرا بخواند اجابتش کنم، و اجابت من اینان را تا آن گاه که در حرامخوارى و بت پرستى هستند، جز لعن و نفرین نیست.
زمینه هاى اجابت دعا
افزون بر صفات یاد شده آداب و آیینى دیگر نیز هستند که زمینه اجابت را فراهم مى سازند، و بر دعا کننده است که آنها را رعایت کند و پاس دارد، اینک برخى از آن زمینه ها:
۱ - تضرع و گریه
از خوف و خشیت خدا گریستن و با زارى و تضرع رو بدو کردن و سر بر آستان او ساییدن، از آداب و آیینهاى بندگى است، و افزون بر پیامدهاى نیکوى فراوانى که دارد، از زمینه هاى استجابت دعا نیز هست، اینک چند روایت:
در روایتى آمده: در میان بهشت و دوزخ گردنه اى است که جز گریه کنندگان از خشیت خدا هیچ کس از آن نمى گذرد.(بین الجنه و النار عقبه لا یجوز منها الا البکاوون من خشیه الله)
از پیامبر(ص) نقل شده: خداوند به عزت خویش سوگند یاد کرده که بندگان من قدر و قیمت گریه را نمى دانند و خبر ندارند که من براى گریه آنان چه بهاى سنگین و چه پاداش شیرینى اندوخته ام، براى آنان در جوار و کنار خویش کاخى ویژه فراهم کرده ام و کسى را در آن کاخ با آنان شریک نساخته ام.
۲ - سپاس و ستایش و عذر و پوزش
از دیگر آداب دعا، خدا را ستایش کردن و بزرگ داشتن است، از امیرالمؤ منین(ع) پرسیدند: خدا را چگونه ستایش کنیم و بزرگ شماریم؟ فرمود: بگویید: یا من اقرب الىّ مّن حبل الورید، یا من یحول بین المر ء و قلبه، یا من هو بالمنظر الاعلى و بالافق المبین، یا من لیس کمثله شى ء
به هنگام ستایش نیز بجاست که خدا را با اسما و صفاتى که با دعا و نیاز ما تناسب دارد بخوانیم، نعمتها و بخششهاى او را یاد کنیم و آنها را شکر و سپاس گزاریم، سپس گناهان خویش را یاد کنیم و از آنها عذر و پوزش بخواهیم.
۳ - درنگ و تأمل و اصرار و پافشارى
نیز بجاست که دعا کننده در دعاى خویش درنگ و تامل کند، از عجله و شتاب بپرهیزد، و بر آنچه مى خواهد اصرار و پافشارى کند - که خدا بنده اى را که در دعا و نیاز خویش لجاجت و پافشارى مى کند، دوست دارد - و دست کم دعاى خویش را سه بار تکرار کند.
۴ - از چشم مردم دور داشتن
نیز بجاست در خلوت و پنهانى، دور از چشم مردم به دعا ایستد، تا هم از آفت ریا دور ماند و هم فرمان خدا را که فرمود: پنهانى دعا کنید به جاى آورده باشد، و در روایت نیز آمده که: یک دعاى پنهان با هفتاد دعاى آشکار برابرى مى کند(دعا السر یعدل سبعین دعوه فى العلانیه)
۵ - خضوع و خشوع
از دیگر آداب دعا این است که باید با دلى خاشع و بدنى خاضع به خدا رو کرد و با کوچکسارى و چرب زبانى هر چه بیشتر، درخواست و نیاز بدو برد.
روایت شده که خداوند به عیسى(ع) فرمود: یا عیسى! مرا بخوان چونان غریق بیچاره اى که جز من پناهى نمى شناسد، با شکسته دلى مرا بخوان، در خلوت و تنهایى، بسیارمرا یاد کن، دوست دارم که با چرب زبانى و چاپلوسى و با تملق و خاکسارى مرا بخوانى، البته از روى بیدارى و نه از روى غفلت و خوابزدگى، دوست دارم که صداى غمزده و آواى اندوه بارت را به گوش من برسانى.
نیز روایت شده که خداوند به موسى(ع) فرمود: موسى! هرگاه مرا بخوانى، ترسان و لرزان مرا بخوان با خوف و خشیت چهره بر خاک بمال و سر به سجده گذار، دل شکسته و ترسان با من راز و نیاز کن.
دلت را با خشیت بمیران، با ژولیدگى و شوریدگى به من رو کن، چونان کسى که از ترس دشمن مى گریزد، فریاد مى کشد و یارى مى خواهد، تو نیز از ترس گناهانت فریاد بکش و از من یارى خواه که من خوب یار و یاورى براى بندگانم هستم.
۶ - انگشترى به دست داشتن
از ديگر آداب دعا انگشتر فيروزه يا عقيق به دست داشتن است و روايت شده كه خداوند فرمود: من شرم دارم كه دستى را كه انگشترى فيروزه يا عقيق در انگشت داشته باشد، نوميد برگردانم. از امام صادق (ع)نيز روايت شده : دستى كه با انگشترى عقيق در انگشت به سوى خدا بالا رود، نزد او از هر دست ديگرى عزيزتر است.
