خرید و فروش یا بیع یکی از مهمترین قراردادهای اقتصادی در میان مردم است و نقش بسیار مهمی در روابط اجتماعی دارد. این مسأله همچون سایر فعالیتها باید در محدوده مقررات اسلام انجام گیرد؛ از اینرو یادگیری احکام آن پیش شرط داد و ستد صحیح است.
یکی از گرفتاری‌های موجود در بازار معاملات و کسب و کار این است که سعی می‌کنیم برای رسیدن به هدف از خدا و پیغمبر و دین مایه بگذرایم تا با این کار بازار فروش کالاهایمان گرم شده و جلب مشتری کنیم. در حالی که در دستورات و منابع دینی از این کار نهی شده است.
از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) روایت شده است که آن حضرت می فرمایند: «وای بر تاجرانی که هنگام معامله بگویند به خدا قسم چنین نیست یا بگویند به خدا قسم چنین هست.»
در روایتی امام علی علیه السلام می فرمایند:ای اهل بازار تقوای خدا پیشه کنید و از قسم خوردن پرهیز کنید که قسم سرمایه تجارت را از بین می برد و برکت را نابود می کند.
سوگند یاد کردن (قسم خوردن) مسئله ایست که بسیاری از ما بدون در نظر گرفتن جایگاه آن سر هر چیز ریز و درشتی قسم ها غلیظی می خوریم و آنی هم به آن پایبند نیستیم و چه بسیار افرادی که همه چیز را رها می کنند و برای هر امر لغو بیهوده ای نام با عظمت خداوند را به عنوان قسم به میان می آورند آن هم نه در مسائل حیاتی و با اهمیت بلکه همچون تکیه کلام و یا عادت به راحتی در هر صحبتی چندین بار بدون ضرورت و اقتضای کلام "سوگند به خداوند" را به زبان می آورند.
در حدیثى امام صادق (علیه السلام) مى فرماید: و لا تحلفوا بالله صادقین و لا کاذبین فان الله سبحانه یقول و لا تجعلوا الله عرضة لایمانکم؛ هیچ گاه سوگند به خدا یاد نکنید چه راستگو باشید، چه دروغگو،(2) زیرا خداوند سبحان مى فرماید: خدا را در معرض سوگندهاى خود قرار ندهید.
در روایتی امام علی علیه السلام می فرمایند:ای اهل بازار تقوای خدا پیشه کنید و از قسم خوردن پرهیز کنید که قسم سرمایه تجارت را از بین می برد و برکت را نابود می کند.
داریم که امام علی علیه‌‌السلام به بازار می‌‌آمد و در جایگاه خود می‌‌ایستاد و می‌‌فرمود: "درود بر شما ای بازاریان، از خدا بترسید و سوگند مخورید؛ زیرا سوگند خوردن کالا را رونق می‌‌دهد و برکت را می‌‌برد تاجر نابکار است مگر آن که به حق بستاند و بدهد."
آن حضرت همچنین فرمودند: "ای جماعت دلاّل! کمتر سوگند خورید که این کار کالا را به فروش می رساند و سود (حقیقی) را می برد.
امام صادق (علیه السلام) نیز در این باره می‌فرمایند: "خداوند تبارک و تعالی از کسی که با قسم و سوگند خوردن کالای خود را به فروش رساند نفرت دارد.
قسم خوردن در معامله اگر راست باشد مکروه است و اگر دروغ باشد حرام. یکی از موارد قسم خوردن این است که براى اثبات یا نفى چیزى نزد مردم قسم بخورد مثلاً فروشنده بگوید این جنس را به خدا قسم به این مبلغ خریده ام که اگر دروغ بگوید از گناهان بزرگ است ولى کفّاره ندارد و اگر راست باشد مکروه است.
حکم قسم خوردن در معاملات
در ادامه به بیان استفتاء از مراجع تقلید در باب قسم خوردن در معاملات می پردازیم:
پرسش : آیا خریدار یا فروشنده می تواند برای اطمینان طرف مقابل خود در معاملات قسم بخورد؟
پاسخ آیت الله مکارم شیرازی
قسم خوردن در معامله اگر راست باشد مکروه است و اگر دروغ باشد حرام.
پاسخ آیت الله العظمی خامنه ای
اگر قسم او راست باشد، قسم خوردن او مکروه است و اگر دروغ باشد حرام است.
کلام آخر
قسم خوردن در معامله اگر راست باشد مکروه است و اگر دروغ باشد حرام. یکی از موارد قسم خوردن این است که براى اثبات یا نفى چیزى نزد مردم قسم بخورد مثلاً فروشنده بگوید این جنس را به خدا قسم به این مبلغ خریده ام که اگر دروغ بگوید از گناهان بزرگ است ولى کفّاره ندارد و اگر راست باشد مکروه است، ولى اگر براى کار خوبى باشد نظیر اینکه خودش یا دیگرى از شرّ ظالمى نجات پیدا کند قسم بخورد مکروه نیست بلکه گاهى واجب مى‌شود گرچه قسم دروغ هم باشد.
پی نوشت:
1- ابن بابویه، من لا یحضره الفقیه، ج3، ص160، ح3584
2- تفسیر نمونه جلد 9
3- سوره بقره، آیه 224
4- بحار الانوار ج103 ص102
5- منتخب میزان‌الحکمة: 90
6- الکافی: 5 / 162
7- أمالی الصدوق: 390 / منتخب میزان الحکمة: 92
منابع:
سایت پرسمان
سایت ولایت
سایت هدانا
سایت آیت الله مکارم شیرازی
سایت آیت الله خامنه ای
