هر فقیهى که خویشتندار و نگاهبان دین خود باشد و با هواى نفْسش بستیزد و مطیع فرمان مولایش باشد، بر عوام است که از او تقلید کنند و البته این ویژگی‌ها را تنها برخى فقهاى شیعه دارا هستند، نه همه آنها.
یکی از موضوعات و سؤالاتی که نوعاً برای بسیاری از افراد مطرح می‌شود، سند و مدرک وجوب خمس در شریعت است. گاهی برخی افراد این چنین سؤالی در ذهنشان خطور می‌کند که چرا در زمان غیبت باید خمس را به مراجع داد؟ چرا خودمان نمی‌توانیم به فقرا بدهیم؟! اصلاً حق امام و ... را چه کسی در آورده؟!
رجوع به متخصص در هر کاری شرط عقل است
هر انسان عاقلی به خوبی این مطلب را در می‌داند که در امور و کار‌های علمی و خاص یا باید خود اهل علم و تخصص لازم باشد، به طوری که حقیقت مسأله را بتواند دریابد، یا اینکه در صورت عدم علم و توانایی در مسائل می‌بایست از اهل علم جویای واقعیت امر باشد؛ «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ [نحل، ۴۳]»، در خصوص مسائل و مباحث شرعی همچون خمس نیز ما همین وظیفه را بر عهده داریم که به حکم فقیه جامع الشرایط رجوع کنیم.
کما اینکه در منابع روایی نیز از معصوم (علیه السلام) این چنین نقل شده است: «اما هر فقیهى که خویشتندار و نگاهبان دین خود باشد و با هواى نفْسش بستیزد و مطیع فرمان مولایش باشد، بر عوام است که از او تقلید کنند و البته این ویژگی‌ها را تنها برخى فقهاى شیعه دارا هستند، نه همه آنها.»
[۱]منابع و مستندات استخراج احکامیک فقیه جامع الشرایط هیچ گاه از روی هوا و نفس، فتوا بر وجوب یا حرمت موضوعی نمی‌دهد، از این رو آنها با ترس وافری که از بیان حکم الهی دارند، با تحقیق و تفحص در منابع استخراج احکام به دنبال حقیقت ماجرا می‌گردند، کار بسیار سخت و مجاهدانه‌ای که نیاز به اشراف کامل به علوم و معارف قرآنی، روایی، اجماع فقها و همچنین رهنمود عقل سلیم دارد.
یک فقیه جامع الشرایط هیچ گاه از روی هوا و نفس، فتوا بر وجوب یا حرمت موضوعی نمی‌دهد، از این رو آنها با ترس وافری که از بیان حکم الهی دارند، با تحقیق و تفحص در منابع استخراج احکام به دنبال حقیقت ماجرا می‌گردند.
۱- مستندات قرآنی:
حکم اولیه و روشن خمس را خدای متعال در قرآن کریم بیان کرده است، خدای متعال در سوره مبارکه انفال آیه ۴۱ می‌فرماید: «و بدانید که هر غنیمتی به دست شما رسید یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و برای خویشاوندان [او]و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است، اگر به خدا و آنچه در روز فرقان بر رسولش نازل کرد ایمان دارید.»
محققان و لغت شناسان با تبیین و روشن کردن معنای «غنیمت» کمک شایانی در فهم این آیه داشته اند، برای نمونه راغب اصفهانی در این خصوص می‌نویسد: غنیمت از ریشه «غنم» (به معنی گوسفند) گرفته شده سپس در هر چیزی که انسان از دشمن و یا غیر دشمن به دست می‌آورد به کار رفته است. [۲]طبرسی نیز غُنم را هر سود و منفعتی می‌داند نه فقط غنیمت جنگی، همانگونه که لفظ مغانم درآیه ۹۴ سوره نساء به همین معنا به کار رفته است. [۳]نکته: در قسمتی از پرسش بیان شده بود، که چرا نمی‌شود خودمان خمس را به فقیر بدهیم، در جواب این سؤال باید گفت که اولاً: خمس تنها متعلق به فقرا نیست، چرا که در آیه مورد نظر در مصرف خمس به شش گروه که صاحبان خمس هستند اشاره شده است:
۱. خداوند (لِلهِ)، ۲. رسول خدا (لِلرّسولِ)، ۳. ذی القُربی، ۴. یتیمان، ۵. مسکینان، ۶. کسانی که در سفر به فقر گرفتار شده‌اند. از طرفی هر فقیری هم شامل خمس نمی‌شود، بلکه بنا به نقل برخی از مفسران قرآن مقصود نهایی، ایتام و مساکین و ابناء سبیل بنى هاشم و سادات مى باشند، اگر چه ظاهر آیه مطلق "و به عبارتی از آیاتی است که شامل همه مصادیق یک مفهوم" است، می‌باشد، ولی روایات مخصص "روایاتی که موضوعات مطلق و کلی را تخصیص می‌زنند"، تکلیف را روشن کرده است. [۴ ]
۲ - مستندات روایی: در مطالب پیشین بیان شد که یک فقیه جامع الشرایط علاوه بر آیات قرآن کریم، اشراف کاملی به روایات نیز دارد. بنا به نقل محققان در خصوص خمس نزدیک به ۱۱۰ حدیث در منابع روایی نقل شده است که همگی تبیین کننده حکم این فریضه الهی هستند.
در کتاب کافی نقل شده است: جماعتى از خراسان خدمت حضرت رضا (علیه السلام) رسیدند و درخواست کردند که ایشان را از پرداخت خمس معاف دارد، فرمود: «این چه نیرنگى است؟! به زبان خود با ما اظهار دوستى و اخلاص می‌کنید و حقى را که خدا براى ما قرار داده و ما را براى آن و آن خمس است، از ما دریغ می‌دارید؟! نمی‌کنیم، نمی‌کنیم، نمی‌کنیم، هیچ یک از شما را معاف نمی‌داریم.» [۵]از دیر باز علما و فق‌هایی اسلامی وسواس و دقت وافری در مصرف آن داشته اند که مورد رضایت امام زمان باشد، از این رو هیچ گاه فق‌های و مجتهدین از این دارایی شرعی در مسیر تجمل و اشرفی گری استفاده نکرده اند.
۳- اجماع فقها:
در دوران غیبت نیز اکثر فق‌های شیعی بر وجوب خمس، این فریضه الهی اتفاق نظر داشته اند، البته این نوشتار و مقالات مشابه، به هیچ وجه ظرفیت بیان و نقل حکم فقها را ندارد. [۶]، برای نمونه در کتاب "تاریخ خمس، سید مهدی قانع"، فتوا و حکم «اِبْن‌ِ اَبی عَقیل، ابومحمد حسن بن علی، حَذّاءِ عُمانی یا عَمّانی، محدّث، فقیه و متکلّم شیعی‌ِ در سده (۴ ق/۱۰) نقل شده است که برای اولین بار فتوا به بازداشت و نگهداری سهم امام داده است. [۷]اهتمام و دقت علما در مصرف خمس یکی از نکات بسیار مهمی که در خصوص مصرف خمس باید به یاد داشت این است که این پول و دارایی همچون دارایی‌های رایج مردم نیست که به هر شکلی و راهی بتوان آن را مصرف کرد.
از دیر باز علما و فق‌های اسلامی وسواس و دقت وافری در مصرف آن داشته اند که مورد رضایت امام زمان (عج) باشد، از این رو هیچ گاه فقها و مجتهدین از این دارایی شرعی در مسیر تجمل و اشرافی گری استفاده نکرده اند.
برای نمونه در احوال شیخ انصاری نوشته اند: در دوران زعامت و رهبری شیخ انصاری (ره) و هنگامی که سیل حقوق شرعی از اطراف جهان تشیع به سوی او سرازیر بود، خانواده شیخ در وضع سخت اقتصادی به سر می‌برد و از نظر اقتصادی در مضیقه بود، چرا که شیح انصاری هیچ گاه از اموال شرعی برای خود و خانواده اش کیسه ندوخته بود؛ و یا اینکه در احوال شیخ محمد مامقانی، صاحب حاشیه معروف مکاسب، نوشته اند: «وی گذشته از مقام علمی، مردی به تمام معنی وارسته بود؛ یعنی به زخارف دنیا دل نبسته بود و به خوردن و آشامیدن و لباس و امور منزل چندان توجهی نداشت و از حقوق شرعی استفاده نمی‌کرد.» [۸]
