حرکت از مبدأ تا رسیدن به مقصد، کار ساده اى نخواهد بود، امکان دارد در طول مسیر، مشکلات و موانعى سبز شده و حرکت انسان را کند نماید و یا به طور کلى متوقف سازد؛ اگر انسان تجربه کافى نداشته باشد، ممکن است در اولین برخورد با مانع، مأیوس و ناامید شود و از ادامه مسیر خوددارى نموده و از مقصد و مقصود دست بردارد.
ولى در صورتى که انسان، تجربه کافى داشته باشد، و عواملى را که به نوعى به کمک و یارى انسان آمده و زمینه رسیدن به اهداف را فراروى او قرار مى دهد، شناسایى نموده و در زندگى خود رعایت نماید، بدون تردید ضریب موفقیت او افزایش خواهد یافت.
در این نوشته برآنیم راجع به صبر و پایدارى که از جمله عوامل موفقیت انسان به حساب مى آید با توجه به آیات قرآن و احادیث معصومین(ع)، مطالبى را همراه با خوانندگان فرهیخته و صبور، مرور نماییم:
ضرورت صبر در زندگى
صبر به معناى استقامت و پایدارى در مواجهه و رویارویى با علل و عواملى که مانع حرکت انسان به سمت مقصد و مقصود مى شود؛ از جمله صفات ارزشمندى است که در آموزه هاى دینى، توجه خاصى نسبت به آن مبذول شده است؛ چرا که در سایه داشتن ویژگى صبر و پایدارى انسان مى تواند در عرصه هاى مختلف زندگى فردى و اجتماعى، مادى و معنوى، رشد و تکامل نموده و به اهداف خویش دسترسى پیدا نماید.
کودکان که به دنیا مى آیند در سایه صبر و تحمل پدر و مادر، رشد و نمو نموده و بزرگ مى شوند و در پرتو آشنایى با تعالیم انسانى اسلامى؛ به معلمان فرداى جامعه، تبدیل مى شوند. اگر پدر و مادر در پرورش کودک، صبور و بردبار نباشند، بدون شک، رشد جسمى و معنوى کودک، آسیب خواهد دید؛ و به تبع آن، جامعه نیز از افراد مریض و بیمارانى که با الفباى زندگى، آشنایى ندارند، تشکیل مى شود و خطرات و زیان هاى زیادى را متحمل خواهد شد.
کشاورزى که در فصل مناسب، بذرافشانى مى نماید، مدت ها باید صبر و پایدارى به خرج دهد و با علل و عواملى که مخل رشد و سلامت محصولات کشاورزى است، مبارزه نموده، دست و پنجه نرم نماید؛ تا بتواند محصولات خوب و سالمى به دست آورد. اگر صبر و تحمل نداشته باشد، چگونه مى تواند محصول سالم به دست آورد.
دانش آموز و دانشجویى که قصد رسیدن به مدارج علمى و فتح قله هاى بلند علم و دانش را دارد در پرتو صبر و پایدارى و مبارزه طاقت فرسا با موانع و مشکلات مى تواند به اهداف عالى دسترسى پیدا کند و اگر صبر و پایدارى و پشتکار نداشته باشد؛ در برخورد با اولین مانع، مأیوس و ناامید خواهد شد و از حرکت باز خواهد ماند.
انسان هاى مبارزى که اسلحه در دست مى گیرند تا در برابر عناصر فاسد داخلى و نیروهاى متجاوز خارجى، جنگ و جهاد نمایند؛ در سایه صبر و تحمل مى توانند از ارزش هاى ملّى و مکتبى خویش، دفاع و حراست به عمل آورده و پیروزى و موفقیت را به دست آوردند و اگر صبر و تحمل نداشته باشند در اولین برخورد با دشمن، سنگر را رها کرده در نتیجه زمینه حضور و پیروزى دشمن را فراهم مى نمایند.
با توجه به نقش عمده و اساسى که صبر و پایدارى در موفقیت انسان در عرصه هاى فردى و اجتماعى، مادى و معنوى و دنیا و آخرت داشته و دارد، خداى سبحان در بیش از هفتاد آیه، واژه صبر و کلمات هم خانواده آن را به کار برده است و پیامبراکرم(ص) امت اسلامى را به رعایت آن در مراحل مختلف زندگى توصیه و تشویق نموده است؛ لذا به چند نمونه از پیروزى ها و موفقیت هایى که در پرتو صبر و پایدارى، نصیب انسان مى شود با استفاده از آیات قرآن ، اشاره خواهد شد:
صبر و موفقیت در بندگى
روح و روان آدمى با مقوله آزادى بهتر و بیشتر علاقه و سازگارى دارد و از تکلیف و فرمانبردارى بیزار و رویگردان است؛ لذا عبودیت و بندگى که آزادى انسان را محدود نموده، اعمالى را متوجه او مى سازد؛ تا حد زیادى مشکلاتى را به وجود مى آورد و در برخى موارد باعث طغیان و سرکشى انسان مى شود. صبر و حوصله از جمله ابزارى است که مى تواند به یارى انسان آمده، قدرت و قوت او را براى انجام تکالیف الهى، افزایش دهد.
به قول غزالى: «عبودیت و بندگى به هر ترتیب و به هر شکل براى انسان، دشوار است. هر یک از عبادات به مناسبتى براى انسان ناخوشایند است؛ نماز به خاطر سستى، زکات به خاطر بخل و دنیادوستى، و حج و جهاد به خاطر هر دو؛ بنابراین صبر در مقام بندگى و پرستش خداوند در حقیقت صبر و مقاومت در برابر سختى ها و دشوارى هاى گوناگون است.»
خداى سبحان خطاب به پیامبراکرم(ص) او را در مقام انجام عبادت و پرستش؛ به صبر و پایدارى دعوت و سفارش نموده مى فرماید: « پروردگار آسمان ها و زمین و آنچه میان آن دو قرار دارد. پس او را پرستش کن و در راه پرستش او شکیبا باش. آیا براى او مثل و مانندى مى یابى !»
و در جاى دیگر خطاب به پیامبر(ص) مى فرماید: « و خانواده خود را به نماز، فرمان ده؛ و بر انجام آن شکیبا باش؛ از تو جویاى روزى نیستیم؛ [بلکه] ما به تو روزى میدهیم؛ عاقبت [نیک] براى پرهیزگارى است.»
از اینکه خداى متعال پیامبراکرم(ص) را پس از امر به عبادت و بندگى و انجام فرایض؛ به صبر و پایدارى توصیه و سفارش مى نماید، مى توان نتیجه گرفت که موفقیت در انجام تکالیف الهى در سایه صبر و استقامت به دست مى آید.
پیامبراکرم(ص) نیز براى تشویق و ترغیب امت اسلامى به صبر و پایدارى، در یک تقسیم بندى، صبر را به سه دسته تقسیم مى نماید و از اجر و پاداشى که خداى سبحان براى صابران در مقام عبودیت و بندگى در نظر گرفته است، خبر داده و مى فرماید: «صبر بر سه قسم است؛ صبر در مصیبت، صبر بر طاعت، و صبر از گناه، و هر کس در مقام انجام طاعت خدا صبر و پایدارى نماید، خداوند براى او ششصد درجه مقرر فرماید که فاصله هر درجه با درجه دیگر به اندازه فاصله بین قعر زمین تا عرش است.»
