امام صادق( علیه السلام) در مدت 34 سال امامت پربرکت خویش نقش شایسته ای در گسترش فرهنگ حیاتبخش اسلام انجام داد.رهنمودهای راهگشای امام صادق(علیه السلام) در زمینه های سلوک فردی و اجتماعی، معاشرت با دیگران، برخورد با نسل نو و جوانان، مسائل حقوقی، آداب ازدواج، موضعگیری در مقابل حکومت ها و سیاستمداران زمان، آموزه های علمی، تربیتی، پزشکی و ده ها موضوع دیگر، زینت بخش صفحات زندگی آن حضرت و برگ زرینی در تاریخ شیعه می باشد. در این نوشتار قسمتی از سفارشات امام صادق علیه السلام را در خصوص آداب زندگی و بندگی تقدیم می کنیم.
استقامت و پایداری
یکی از سفارشات مورد تاکید کلام الله مجید و روایات ماثوره از حضرات معصومین (علیهم السلام) ایستادگی و پایداری روی آرمان ها و آداب و سنن اسلامی می باشد.«إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ [فصلت/30] بر آنان که گفتند : پروردگار ما الله است و پایداری ورزیدند ،، فرشتگان فرود می آیند که مترسید و غمگین مباشید ، شما را به بهشتی که وعده داده بودند بشارت است» ایستادگی و استقامتی که می بایست همراه با آگاهی، شناخت، معرفت و بصیرت همراه باشد.از جمله بزرگانی که در این خصوص سفارشاتی را به پیروان و شیعیان خو د داشته است،امام صادق(علیه السلام) می باشد. این امام همام در یک روایت بسیار زیبا و ارزشمند می فرمایند:«لو ان شیعتنا استقاموا لصافحتهم الملائکة ولاظلهم الغمام ولاشرقوا نهارا ولاکلوا من فوقهم ومن تحت ارجلهم، ولما سالوا الله شیئا الا اعطاهم ؛ اگر شیعیان ما در راه حق استقامت ورزند فرشتگان آسمان با آنان دست می دهند، ابرها [ی رحمت] بر سر آنان سایه می افکنند و سیمایشان همانند روز روشن می درخشد و از زمین و آسمان روزی می خورند و هیچ خواسته ای از خداوند نخواهند داشت مگر اینکه خدای متعال به آنان عطا می کند..»
عزت نفس و دوری از ذلت
یکی از راهکار های رسیدن به سعادت و شادکامی و بهروزی ،عزت نفس و فاصله گرفتن از خواری و ذلت می باشد. از جمله استفاده هایی که از سفارشات اساتید اخلاق می شود این است که ، اگر کسی طالب رسیدن به سعادت و مقامات عالیه می باشد، می بایست برای خود عزت نفس قائل باشد. بسیاری از افرادی که در دام گناه و معصیت گرفتار می شوند چه بسا به خاطر ضعف در این خصوص باشد، چرا که انسانی که برای خود عزت و ارزش قائل باشد هیچ گاه به خود اجازه نمی دهد جایگاه ممتازی که نزد خداوند متعال تحصیل نموده است را با ذلت و گناه تباه کند. شخصیت هرکس در گرو عزت نفس اوست. چه بسیار انسانهایی که با گناه و معصیت شخصیت خود را خوار و کوچک و بی ارزش می کنند.
خداوند متعال نیز تن دادن به کارهای ذلت آور را از صفات منافقین شمرده و عزت را منحصر به ذات خویش می داند: «الَّذِینَ یَتَّخِذُونَ الْکَافِرِینَ أَوْلِیَاء مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ أَیَبْتَغُونَ عِندَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ العِزَّةَ لِلّهِ جَمِیعًا » [نساء/ 139]؛ به منافقان بشارت ده که عذاب دردناکی در انتظار آن هاست. همان ها که کافران را بجای مؤمنان دوست خود انتخاب می کنند. آیا عزت [و آبرو] را نزد آنان می جویند با اینکه همه عزت ها از آن خداست؟»
یکی از سفارشان امام صادق دراین خصوص این است که آن حضرت شیعیان را از کسالت، تنبلی، دست درازی به سوی دیگران، طمع کاری، زیاده طلبی و سایر امور ذلت آور مبرا می داند و می فرماید: «شیعتنا لا یهرون هریر الکلب ولا یطمعون طمع الغراب... ولا یسالون لنا مبغضا ولو ماتوا جوعا؛ شیعیان ما [از فرط ذلت] همانند سگ زوزه نمی کشند و مانند کلاغ طمع نمی کنند... آنان هیچگاه به سوی دشمنان ما دست [ذلت] دراز نمی کنند گرچه از گرسنگی بمیرند..»
زهد و ساده زیستی
یکی از شاه کلید های سعادت در دنیا و آخرت بحث دوری از دنیا و دل نبستن به مال ومنال دنیا و موضوع ساده زیستی در زندگی می باشد. وقتی مشکلات و گرفتاری هایی که گریبان گیر انسانها در زندگی دنیوی شده را مورد مطالعه قرار می دهیم متوجه می شویم بسیاری از این مشکلات ریشه در دلدادگی و دلبستگی به دنیا دارد. از طرفی برای رسیدن به درجات عالی انسانی و الهی بهترین راه ،عبور از دنیا و آلوده نشدن به دنیا می باشد.«و لا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاهُ الدُّنْیا»[انعام / 130 ] «زندگی دنیا شما را فریب ندهد». از آنجا که دلبستگی به دنیا و تعلقات آن مانع رسیدن به کمال حقیقی است، مردان الهی همیشه زهد و قناعت را در متن برنامه خود داشته اند و ساده زیستی، بی پیرایگی و پرهیز از جلوه های دنیوی و دل نبستن به مظاهر دنیا و زرق و برق آن از شاخص ترین ویژگی های آنان است و همواره این سخن گهربار امام صادق (علیه السلام )را همیشه آویزه گوش خود دارند که فرمود: «ان احببت ان تجاور الجلیل فی داره وتسکن الفردوس فی جواره فلتهن علیک الدنیا واجعل الموت نصب عینک ولا تدخر شیئا لغد واعلم ان لک ما قدمت وعلیک ما اخرت [4] ؛ اگر دوست داری که در درگاه الهی با خداوند متعال همنشین شوی و در بهشت در جوار حضرت باریتعالی مسکن گزینی، باید دنیا [و مظاهر آن] در نظر تو خوار باشد و مرگ را همیشه نصب العین خود قرار بده و برای خود چیزی ذخیره نکن و بدان آنچه قبلا [از اعمال صالح] تقدیم داشته ای به حال تو سودمند خواهد بود و از کارهای نیک که انجام آن را به تاخیر انداخته ای ضرر خواهی کرد..»
ولایت پذیری
یکی از اصول و مبانی اصلی که اساس مذهب شیعه بر اساس آن شکل گرفته است، اعتقاد به ولایت و ولایت پذیری می باشد. با دقت در آیات و روایات می توان دریافت که بهره بردن از ولایت الهی و ولایت رسول مکرم اسلام (صل الله علیه وآله وسلم) اصل و اساس مذهب و حتی اسلام می باشد ،چرا که تا این پایه در بین مسلمین محکم و استوار نباشد نمی شود پایه های دیگر را تقویت نمود.« إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ [المائدة / 55] ولىّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانى که ایمان آورده‌اند: همان کسانى که نماز برپا مى‌دارند و در حال رکوع زکات مى‌دهند.»
امام صادق علیه السلام فرمود: «رحم الله شیعتنا خلقوا من فاضل طینتنا وعجنوا بماء ولا یتنا یحزنون لحزننا ویفرحون لفرحنا [5] ؛ خداوند شیعیان ما را رحمت کند که از زیادی سرشت ما آفریده شده اند و با آب ولایت ما عجین گشته اند. آنان به خاطر اندوه [و غصه های] ما غمناک می شوند و با شادی ما شاد می گردند..»
رسیدگی به خانواده
خانواده عنصر اصلی تشکیل دهند ه جامعه می باشد .به هر اندازه که در خصوص خانوده و وظایفی که در این خصوص بر افراد محول می شود توجه صورت گیرد آن جامعه راحت تر به سوی یک جامعه آرمانی پیش خواهد رفت.«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَیْهَا مَلَائِکَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ [التحریم آیه/ 6] ای کسانی که ایمان آورده اید ، خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگها هستند نگه دارید فرشتگانی درشت گفتار و سختگیر بر آن آتش موکلند هر چه خدا بگوید نافرمانی نمی کنند و همان می کنند که به آن مامور شده اند»
امام صادق (علیه السلام )می فرماید: «ان عیال المرء اسراءه فمن انعم الله علیه نعمة فلیوسع علی اسرائه فان لم یفعل اوشک ان تزول تلک النعمة ؛ اعضای خانواده یک مرد [همانند اسیر اویند. پس هر کسی که خداوند متعال نعمتی به او عطا کند، باید به خانواده [و زیردستان] خود گشایشی در زندگی ایجاد کند که اگر چنین نکند ممکن است این نعمت از دست او خارج شود..»
در روایتی دیگر امام صادق (علیه السلام )شیعیان را به خوشرفتاری با خانواده سفارش نموده و آنرا موجب طولانی شدن عمر می داند و می فرماید: «من حسن بره فی اهل بیته زید فی عمره ؛ هر کس با خانواده خود خوشرفتاری نماید عمرش طولانی خواهد شد..»
جمع بندی:
هر چند سفارشاتی که از امام صادق (علیه السلام )در خصوص آداب زندگی و بندگی به ما رسیده بیش از آنچه که دراین نوشتار آورده شده می باشد ولی در اینجا سعی شده به چند نکته مهم و اساسی در خصوص سبک زندگی قرآنی اشاره شود که هر کسی با رعایت این نکات_ یعنی اصل ولایت پذیری و تقوی و ساده زیستی و استقامت _در مسیر رسیدن به یک جامعه آرمانی و زندگی اسلامی می تواند قدم گذارد.
