قرآن کریم می فرماید: «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلًا إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیًّا کَبِیرًا» (آیه ۳۴ سوره نساء)
یعنی: «مردان سرپرست زنانند به دلیل آنکه خدا برخى از ایشان را بر برخى برترى داده و [نیز] به دلیل آنکه از اموالشان خرج مى کنند پس زنان درستکار فرمانبردارند [و] به پاس آنچه خدا [براى آنان] حفظ کرده اسرار [شوهران خود] را حفظ مى کنند و زنانى را که از نافرمانى آنان بیم دارید [نخست] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاه ها از ایشان دورى کنید و [اگر تاثیر نکرد] آنان را ترک کنید پس اگر شما را اطاعت کردند [دیگر] بر آنها هیچ راهى [براى سرزنش] مجویید که خدا والاى بزرگ است»
آیه صراحتا می فرماید: اگر زنان شما نافرمانی کردند (در مسائلی معدود) آنها را پند دهید، اگر تغییر صورت نگرفت، با آنها برخورد رفتاری کنید (مثلا رخت خواب خود را از او جدا کنید و …) و اگر جواب نداد و تغییری صورت نگرفت، قرآن یم فرماید: «وَاضْرِبُوهُنَّ» یعنی او را بزنید.
در اینجا باید دید اولا منظور از آیه، زدن به معنای کتک است یا معنای دیگری مدنظر الله تعالی است. و بعد از این مطلب، باید بررسی کنیم که شیوه زدن چیست و چگونه باید زن را زد.
معنای واژه ضرب و ترجمه آیه
در بسیاری از ترجمه های قرآن، لغت «ضربوهن» در این آیه به صورت همسران خود را کتک بزنید ترجمه شده است. این لغت علاوه بر این به معنی ترک کردن و رفتن نیز می باشد. مثلا در چند جای قرآن «ضربوا فی الارض» به معنی به «سفر رفتن» یا «بیرون شدن» آمده است. بحثهای بسیاری در مورد ترجمه این آیه بین عرب زبانها و غیره مطرح شده است و هنوز ادامه دارد.
بنابراین دو دیدگاه کلی در این آیه مطرح است:
۱_ اگر بعد از پند دادن و صحبت کردن با زن، و همچنین راه های مختلف رفتاری، تغییری در روش زندگی زن صورت نگرفت، باید او را ضرب زد (کتک زد) البته به بیانی که خود شارع آن را بیان می کند. (وما در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.)
۲_ اگر بعد از موارد فوق، تغییری صورت نگرفت، زن را ترک کنید. (شاهد این معنا ادامه آیه شریفه است که می فرماید:«فَلَا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلًا» که از پیشرفت در مراحل تربیتی باز داشته است و این بازداشت، یعنی راه های دیگری نیز وجود دارد؛ همچون کتک زدن و …) روایات دیگری نیز در تایید این سخن در ادامه بیان می شود.
کرامت زن
زنان در اسلام مورد اکرام اند، و همواره به بزرگداشت آنان دستور داده شده است در ادامه مطالبی را در این زمینه بیان می کنیم:
قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «وَ مَنِ اتَّخَذَ زَوْجَهً فَلْیُکْرِمْهَا» پیامبر اکرم فرمودند: هر کس همسری را اختیار می کند، بر او واجب است که او را اکرام کند.[۱]
قال رسول الله : «خَیْرُکُمْ خَیْرُکُمْ لِنِسَائِکُمْ وَ بَنَاتِکُمْ» پیامبر اکرم فرمودند: بهترین مردان، مردانی هستند که با زنان و فرزندانشان به خوبی رفتار کنند. [۲]
روی عن ابی عبدالله علیه السلام: «اَکَثَرُ الخَیرِ فی‌النِّساءِ.» امام صادق علیه السلام فرمودند: بیشترین خیر و برکت همراه با زنان است.[۳]
و همچنین موید این مطالب، فقه اسلامی می باشد که همواره به احترام، کمک، اکرام و توجه به زنان تاکید شده است، تا جایی که: بی احترامی به زنان حرام، کمک به آنان مستحب و توجه به آنان لازم و ضروری است.
کتک زدن زنان
اگر بپذیریم که کتک زدن زنان جواز دارد، باید مقدار و حد و اندازه آن را نیز شرع مقدس مشخص نماید:
در اسلام، کتک زدن زنان، بعد از شرایط سابق، باید به مقداری باشد که دیه واجب نشود (کبودی، سرخی و شکستگی و قتل و …، همگی دیه خواهند داشت) بنابراین باید ضربه طوری وارد شود که کبودی و سرخی و شکستگی و ضرر دیگری نداشته باشد. و یقینا به چنین ضربه ای، کتک زدن گفته نمی شود. اکنون به روایات نهی از زدن و مقدار، حد و حصر زدن می پردازیم:
روی عن النبی صلی الله علیه و آله: «إِنِّی أَتَعَجَّبُ مِمَّنْ یَضْرِبُ امْرَأَتَهُ وَ هُوَ بِالضَّرْبِ أَوْلَى مِنْهَا لَا تَضْرِبُوا نِسَاءَکُمْ بِالْخَشَبِ فَإِنَّ فِیهِ الْقِصَاصَ وَ لَکِنِ اضْرِبُوهُنَّ بِالْجُوعِ وَ الْعُرْیِ حَتَّى تَرْبَحُوا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ»[۴]
پیامبر اکرم فرمودند: من تعجب مى کنم از کسانى که زنان خود را کتک مى زنند و چنین کسانى به کتک خوردن اولیت دارند تا زنان. زنان خود را با چوب نزنید که در آن قصاص است (بلکه) به گرسنگى و برهنگى ایشان را بزنید تا آنکه فایده دنیوى و اخروى نصیب تان شود.
این حدیث، به صراحت می فرماید: اگر می خواهید هسر را مورد تادیب قرار بدهید، او را با غذا و یا لباس ادب بفرمایید نه با کتک و ضربه. منظور از غذا و لباس نیز، گرسنگی دادن و عریان نگاه داشتن زنان نیست، بلکه منظور اکتفاء به اقل مراتب این مسائل است، چرا که بر مردان واجب شرعی و قانونی است که نیاز های زنان را اعم از آذوقه، شرایط زندگی و لباس فراهم آورند. اما اینکه غذا، لباس و سایر شرایط چه باشد می تواند بهترین گزینه ها باشد و می تواند اقل موارد باشد. که برای تادیب می تواند اقل مراتب باشد.
همچنین در این روایت، به صراحت، کتک زدن زنان ممنوع شده است.
در روایتی دیگر از پیامبر منقول است که: «فَأَیُّ رَجُلٍ لَطَمَ امْرَأَتَهُ لَطْمَهً أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَالِکاً خَازِنَ النِّیرَانِ فَیَلْطِمُهُ عَلَى حُرِّ وَجْهِهِ سَبْعِینَ لَطْمَهً فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَ أَیُّ رَجُلٍ مِنْکُمْ وَضَعَ یَدَهُ عَلَى شَعْرِ امْرَأَهٍ مُسْلِمَهٍ سُمِّرَ کَفُّهُ بِمَسَامِیرَ مِنْ نَارٍ الْخَبَرَ»[۵]
پیامبر فرمودند: مردی که به صورت همسرش، لطمه (سیلی) بزند، خداوند متعال به مالک دوزخ دستور می دهد، در آتش جهنم، به صورت او هفتاد مرتبه لطمه (سیلی) وارد کند. و هر کسی که دستش را به موی زن مسلمانی برساند، خداوند دستانش را با میخ های آتشین، به هم خواهد دوخت.
روایت فوق به صراحت، ضربه زدن به زنان، به صورت مطلق را حرام اعلام می کند.
همچنین در روایت دیگری آمده است: «أَیُّمَا رَجُلٍ ضَرَبَ امْرَأَتَهُ فَوْقَ ثَلَاثٍ أَقَامَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ عَلَى رُءُوسِ الْخَلَائِقِ فَیَفْضَحُهُ فَضِیحَهً یَنْظُرُ إِلَیْهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ…»[۶]
اگر مردی، بیش از سه مرتبه، همسرش را مورد ضرب قرار دهد، خداوند متعال او را برای همه خلایق، رسوا و مفتضح می نماید…
در فقه اسلامی نیز کتک زدن زنان مورد نهی واقع شده است و فقیهی اجازه کتک زدن زنان بدون دلیل را نداده است، و اگر هم داده شده، شرایط سختی برایش وضع شده است که زن را با چوب و شیء محتکمی نزد، و اگر بزند، به صورت و سر او نزد و اگر به جای دیگر بزند، موجب، زخم، شکستگی، کبودی و سرخی نشود. که در تمام این موارد، قصاص صورت می گیرد و زن می تواند دیه دریافت کند.
نتیجه:
اسلام با کتک زدن زنان موافق نیست، بلکه تنها در شرایطی خاص، آن هم با حد و اندازه ای بسیار ناچیز، برای متوجه ساختن همسر به اشتباهش، اجازه برخورد عملی را داده است که این برخود، در اصطلاح عامیانه امروزی، کتک زدن محسوب نمی شود. از قبیل زدن همسر با یک شاخه گندم و یا مسواک و…
__پی نوشت__________
[۱] مستدرک الوسائل: ج۱۴، ص۲۵۰، ح۱۶۶۱۷ / بحار‌الانوار: ج ۱۰۰، ص ۲۲۴.
[۲] مستدرک الوسائل: ج۱۴، ص۲۵۵، ح۱۶۶۳۶.
[۳] وسائل الشیعه: ج۱۴، ص۱۱.
[۴] مستدرک الوسائل: ج۱۴، ص۲۵۰، ح۱۶۶۱۸.
[۵] همان، ح۱۶۶۱۹.
[۶] همان، ح ۱۶۶۲۱
