سرداب مقدس یا سرداب غیبت زیرزمین خانگی در سامرای عراق که به نظر علمای شیعه علی نقی (ع)، حسن عسکری (ع) و حجت بن حسن (عج) از امامان شیعه در آن به راز و نیاز مشغول بودند و از این رو برای شیعیان مقدس است. در این باره به شیعه تهمت‌هایی زده‌اند؛ می‌گویند شیعه معتقد است مأموران خلیفه عباسی به منزل حضرت در سامرا هجوم آوردند تا او را دستگیر کنند و آن حضرت در آن هنگام در (سرداب) از دیده‌ها پنهان شد این داستان چنان شهرت یافته که وی را (صاحب سرداب) لقب داده‌اند.
بر اساس تاریخ و روایات، امام مهدی(ع) از هنگام ولادت در اختفا به سر می‌برد و بنا به مصالحی تولد و زندگی او آشکار نبود و بعد از رحلت پدر گرامی‌شان، غیبت صغرای آن حضرت، آغاز شد. امام مهدی(ع) بعد از نماز گزاردن بر پیکر پاک پدر و تدفین آن حضرت، وارد منزل شد و دیگر کسی آن حضرت را در اجتماع و در میان مردم ندید.
خانه پدر بزرگوار آن حضرت در سامرا، دو قسمت داشت؛ یک سمت برای مردان و قسمت دیگر برای زنان، یک سرداب هم زیر اتاق‌ها قرار داشت. که در روز‌های گرم، اهل خانه در آن سرداب زندگی می‌کردند.
این سرداب، امروز در ضلع شمال غربی صحن‌های عسکریین علیهم‌السلام و در پانزده‌متری بقعه و حرم مطهر قرار دارد. این صحن، به طول شصت و عرض بیست متر و دارای ایوان و شبستان است. روی سرداب، مسجدی وجود دارد که به مسجد صاحب مشهور است. بر فراز سرداب، گنبدی کاشی‌کاری قرار دارد. بر مدخل ورودی سرداب، دری نصب شده که به «باب الغیبة» معروف است و پشت آن، اتاق کوچکی به طول 2 متر و عرض 5.1 متر وجود دارد که به محل غیبت امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف مشهور است.
چاهی معروف به «چاه غیبت» نیز در گوشه همین اتاق وجود دارد؛ ولی در متون معتبر شیعی، به چاه غیبت یا محل غیبت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اشاره نشده است و بزرگان شیعه نیز به انکار آن پرداخته‌اند.
علت این نامگذاری این است که چون عده‌ای از زائران در داخل سرداب، از حوضی که محل وضوی امام هادی و عسکری علیهم‌السلام بوده به عنوان تبرک خاک بر می‌داشتند کم‌کم به چاه غیبت معروف شد.
داستان غیبت حضرت مهدی(ع) در سرداب «سامرا» و زندگی کردن آن حضرت در این مکان، دروغ و بهتانی بیش نیست و هیچ یک از بزرگان شیعه، چنین باوری ندارند.
آن حضرت بنا به روایات در میان مردم زندگی می‌کند و در موسم حج حاضر می‌شود، ولی مردم او را نمی‌شناسند.
مسلمانان هم اکنون این خانه و این سرداب را محترم می‌دارند؛ زیرا امامانشان در این خانه زندگی می‌کردند، و در همین خانه، امام هادی(ع)، امام عسکری (ع) و نیز امام مهدی (ع) خداوند سبحان را عبادت می‌کردند.
این یک امر معقول و طبیعی است که به دلیل علاقه‌مندی به پیشوا و رهبر دینی، آنچه متعلق به او است محترم داشته شود، در میان تمامی ادیان و مذاهب چنین است و شیعه از این عشق و احترام به مکان‌های مقدس و مشاهد مشرفه دفاع می‌کند و آن را از مصادیق «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ » می‌داند.
