خصلت تواضع از صفاتی است که همواره مورد توجه انبیا و اولیای الهی و در رأس آنها اهل بیت عصمت و طهارت(ع) قرار داشت تا جایی که هر کدام از این بزرگواران شیعیان و طرفداران خود را دعوت به این موضوع قرآنی میکردند. اهمیت این خصلت آن قدر بالاست که در روایات علت تکلم خداوند با موسی(ع) را به واسطه تواضع حضرت معرفی کردهاند. نقل است امام صادق(ع) در این باره فرمودند: به حضرت موسی(ع) خطاب شد که یا موسی! می‌دانی چرا من تو را در میان سایر بندگان برای کلیم بودن با خودم انتخاب کرده‌ام؟ من قلوب بندگانم را دیدم، هیچ قلبی به اندازه قلب تو متواضع و خیرخواه اجتماع نبود.
از سویی خداوند متعال در قرآن کریم درباره صفت تواضع آیاتی را قرار داده است که می‌توان با دقت در این آیات با توکل بر خدا واجد آن شد. به عنوان مثال در آیه 63 سوره فرقان میفرماید: «وَ عِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا؛ و بندگان خداى رحمان کسانى هستند که روى زمین به نرمى گام بر مىدارند و چون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند به ملایمت پاسخ مى دهند.»
نکته مهم و قابل توجهی که در این آیه وجود دارد، مفهوم «عباد» است؛ یعنی خداوند رحمان، از بین صفات و ویژگیهای فراوانی که در نظام عالم وجود دارد، دو خصلت تواضع و برخورد مناسب با جاهلان را برای «بندگان» خود قرار داده است. بنابراین به نوعی می‌توان گفت این صفت می‌تواند پایه بسیاری از عبادات باشد، شاهد بر اینکه امام صادق(ع) در روایتی فرمودند: «... لَیْسَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عِبَادَةٌ یَقْبَلُهَا وَ یَرْضَاهَا إِلَّا وَ بَابُهَا التَّوَاضُعُ وَ لَا یَعْرِفُ مَا فِی مَعْنَى حَقِیقَةِ التَّوَاضُعِ إِلَّا الْمُقَرَّبُونَ [مِنْ عِبَادِهِ] الْمُسْتَقِلِّینَ بِوَحْدَانِیَّتِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً؛ هیچ عبادتی نزد خداوند مورد قبول و پسند نیست جز اینکه بابش تواضع باشد، و آنچه در حقیقت معنای تواضع است جز مقربانِ وابسته به خداوند نفهمند؛ خدا عز و جل فرموده است: و بندگان خداى رحمان کسانى هستند که روى زمین به نرمى گام برمىدارند و چون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند به ملایمت پاسخ مى‌‌دهند.»
همچنین در تفاسیر این آیه، اهلبیت(ع) با واژه‌های مختلف در درجه اول، این آیه را اختصاص به خود دادهاند؛ مثلاً امام محمدباقر(ع) فرمودند «هُم الأوصیاء؛ ایشان اوصیا هستند.» بنابراین در اوج تمام صفات الهی، این بزرگواران قرار دارند.
بنابراین با توجه به اهمیت بحث تواضع در آیات قرآن، می‌توان مصداق آن را در سیره عترت(ع) مورد مطالعه قرار داد که در این باره روایات فراوانی نقل شده است. این خصلت همان اصطلاحی است که ما به عنوان «افتادگی» یاد می‌کنیم؛ یعنی فردی که در نهایت ادب و حیا و خضوع و خشوع در قبال همنوعان خود رفتار کند و هیچگاه خود را بالاتر از دیگران نبیند. امام صادق(ع) درباره برخی مصادیق تواضع فرمودند: «إِنَّ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ یَرْضَى الرَّجُلُ بِالْمَجْلِسِ دُونَ الْمَجْلِسِ وَ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَى مَنْ یَلْقَى وَ أَنْ یَتْرُکَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ کَانَ مُحِقّاً وَ لَا یُحِبَّ أَنْ یُحْمَدَ عَلَى التَّقْوَى؛ از تواضع است که انسان به پایین مجلس رضایت دهد، به هرکس بر مىخورد سلام کند، مجادله را رها کند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشد که او را به پرهیزکارى بستایند.» (بحارالأنوار(ط-بیروت) ج 72، ص 465)
در شماره بعد به آیهای دیگر حاکی از تواضع به همراه روایات ذیل اشاره خواهیم کرد.
