طول زمان هلاکت را در یک آیه «چند روز» و در آیه دیگر صریحا «هفت شب و هشت روز » بیان می کند.
در یک آیه ، هلاکت آن ها را در یک روز می داند
إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحًا صَرْصَرًا فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُّسْتَمِرٍّ .[۱]
ولی در دو آیه دیگر هلاکت آن ها را در چند روز می داند:
فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحًا صَرْصَرًا فِی أَیَّامٍ نَّحِسَاتٍ لِّنُذِیقَهُمْ عَذَابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَخْزَى وَهُمْ لَا یُنصَرُونَ [۲]
سَخَّرَهَا عَلَیْهِمْ سَبْعَ لَیَالٍ وَثَمَانِیَةَ أَیَّامٍ حُسُومًا فَتَرَى الْقَوْمَ فِیهَا صَرْعَى کَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ خَاوِیَةٍ [۳]
همان طور که می بینید طول زمان هلاکت را در یک آیه «چند روز» و در آیه دیگر صریحا «هفت شب و هشت روز » بیان می کند.
جواب اول:
کلمه «یوم» در قرآن به معانی مختلف آمده است و یکی از معانی آن ، مطلق زمان است و برای نمونه آیه ای درباره حضرت یحیی آوردیم: « وَ سَلَامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیًّا»[۴] که در این آیه به معنی زمان آمده است و روز در مقابل شب معنی نمی دهد.این بیان در آیه اول نیز جاری است آن جا که فرموده:« إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحًا صَرْصَرًا فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُّسْتَمِرٍّ » .[۵] پس معنی آیه این می شود که عذاب بر قوم عاد در زمانی که نحوست پیاپی و ممتد بود نازل شد که با این بیان آیه اشاره به مدت زمان نزول عذاب را ندارد و آن را آیه دیگر تفسیر می کند که منظور از این زمان ممتد هفت شبو هشت روز بود « سَخَّرَهَا عَلَیْهِمْ سَبْعَ لَیَالٍ وَثَمَانِیَةَ أَیَّامٍ حُسُومًا فَتَرَى الْقَوْمَ فِیهَا صَرْعَى کَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ خَاوِیَةٍ ». [۶]
برخی از مفسرین هم به این معنا اشاره کرده اند:
الف. فخر الدین رازی در تفسیر مفاتیح الغیب می نویسد:
«در این آیات مراد از "یوم" وقت و زمان است هم چنان که در سوره مریم آمده است که " یَوْمَ وُلِدْتُ وَ یَوْمَ أَمُوتُ وَ یَوْمَ أُبْعَثُ حَیًّا "[۷] و عبارت "مستمرّ" در آیه همان معنای "ایام" را می رساند به خاطر این که استمرار از امتداد زمان خبر می دهد و این دو با اختلاف در لفظ یک معنی را می رسانند منتهی در آیه اول حکایت بر طریق اختصار است ، به همین خاطر زمان را ذکر کرد ولی مقدار آن و وصف آن را ذکر نکرد. » [۸] .
ب. علامه طباطبایی هم در این باره فرموده اند:
« و مراد از کلمه" یوم" قطعهاى از زمان است، نه روز لغوى که یک هفتم هفته است، چون در جاى دیگر فرموده:" فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی أَیَّامٍ نَحِساتٍ"[۹] و باز در جاى دیگر در باره همین قوم فرموده:" سَخَّرَها عَلَیْهِمْ سَبْعَ لَیالٍ وَ ثَمانِیَةَ أَیَّامٍ حُسُوماً"[۱۰] [۱۱]»
ج. « ملاحویش آل غازى» در تفسیر "بیان المعانی" گفته:
«مراد از «فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ »[۱۲] مطلق زمان است به خاطر این که در آیه دیگر فرموده «فِی أَیَّامٍ نَحِساتٍ»[۱۳] و در آیه دیگر فرموده« سَخَّرَها عَلَیْهِمْ سَبْعَ لَیالٍ وَ ثَمانِیَةَ أَیَّامٍ حُسُوماً »[۱۴]»[۱۵].
د. سید علی قرشی در تفسیر احسن الحدیث می نویسد:
« مراد از «یوم» قطعهاى از زمان است نه بیست و چهار ساعت چنان که در جاى دیگر آمده: ... رِیحاً صَرْصَراً فِی أَیَّامٍ نَحِساتٍ [۱۶]و نیز: سَبْعَ لَیالٍ وَ ثَمانِیَةَ أَیَّامٍ [۱۷] [۱۸]».
و.ابو حیان اندلسی در البحر المحیط در تفسیر آیه 29 سوره قمر می نویسد:
«منظور از یوم در آیه روز معین نیست بلکه منظور وقت و زمان است مثل اینکه بگوید"در وقت نحس" و این مطلب را آیه سوره فصلت[۱۹] و سوره الحاقة [۲۰]تأیید می کند مگر این که یوم را روز ایتدای عاب بگیریم که منظور وقت شروع عذاب است که باز هم جمع بین این دو نظر ممکن می باشد»[۲۱]
در نتیجه مراد از یوم به دلالت صفت استمرار در آیه همان هفت شب و هشت روز می باشد.
و دز آیه دوم [۲۲] هم که تعبیر به "ایام" کرده ، مراد از آن روز در مقابل شب نیست بلکه مراد از آن شبانه روز(مجموع روز و شب) می باشد که وقتی جمع بسته می شود ،چند شبانه روز می شود. هم چنان که در شبهه پیشین گفتیم از جمله نمونه های این استعمال در قرآن این آیه است:« لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فِی مَواطِنَ کَثِیرَةٍ وَ یَوْمَ حُنَیْن[۲۳]».زیرا منظور از روز حنین روز ها و شب هایی است که این غزوه در آن صورت گرفته است.
جواب دوم:
برخی از مفسرین هم به این شبهه این چنین پاسخ داده اند که:
مراد از "یوم" در آیه اول روز شروع این عذاب بوده و این آیه به مجموع روز های عذاب نظر ندارد.
ابن کثیر در تفسیرش گفته :
«معنی آیه": فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ " چنین است که خداوند عذاب را در روز نحس بر آنان آغاز کرد و این عذاب ادامه داشت تا هفت شب و هشت روز تا اینکه همه آن قوم را نابود کرد و خواری دنیوی آن ها را متصل به عذاب آخرت نمود ، به همین خاطر خداوند در ادامه آیه فرمود:" لِنُذیقَهُمْ عَذابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَخْزى وَ هُمْ لا یُنْصَرُون" [۲۴]»[۲۵].
حاصل این که رابطه این دسته از آیات اجمال و تفصیل است نه تناقض و تقابل.
پی نوشت ها:
[1] . سوره قمر آیه 19
[2] . سوره فصلت آیه 16
[3] . سوره الحاقة آیه 7
[۴] . سوره مریم آیه 15
[۵] . سوره قمر آیه 19
[۶] . سوره الحاقة آیه 7
[۷] . مریم: 33
[۸] . تفسیر مفاتیح الغیب، ج29، ص: 304
[۹] . سوره فصلت آیه 16
[۱۰] . سوره الحاقة آیه 7
[۱۱] . ترجمه المیزان، ج19، ص: 115
[۱۲] . سوره قمر آیه 19
[۱۳] . سوره فصلت آیه 16
[۱۴] . سوره الحاقة آیه 7
[۱۵] . بیان المعانی، ج1، ص: 286
[۱۶] . فصلت/ 16
[۱۷] .الحاقة آیه 7.
[۱۸] . تفسیر أحسن الحدیث، ج10، ص: 446
[۱۹] . فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی أَیَّامٍ نَحِسات(16)
[۲۰] . سَخَّرَها عَلَیْهِمْ سَبْعَ لَیالٍ وَ ثَمانِیَةَ أَیَّامٍ حُسُوماً(7)
[۲۱] . البحر المحیط فی التفسیر، ج10، ص:41 و 42.
[۲۲] . سوره الحاقة آیه 7
[۲۳] . سوره توبه آیه 25
[۲۴] . فصلت آیه 16.
[۲۵] . تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، ج7، ص: 155
منابع:
1.موسوى همدانى سید محمد باقر، ترجمه تفسیر المیزان،5(دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم،قم،1374 ش)؛ج 10و 19
2.فخرالدین رازى ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب،3(دار احیاء التراث العربى، بیروت،1420 ق)؛ ج 29
3.ابن کثیر دمشقى اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم( ابن کثیر)( محمد حسین شمس الدین)،1(دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون، بیروت،1419 ق)؛ ج 7
4.ملاحویش آل غازى عبدالقادر، بیان المعانى،1(مطبعة الترقى،دمشق،1382 ق)؛ج 1
5.ابو خلیل،الدکتور شوقی،اطلس القرآن،2(دار الفکر المعاصر بیروتو دار الفکر دمشق،2003)؛ص 28 -31 و 123.
۶.قرشى ،سید على اکبر ، تفسیر أحسن الحدیث،3(بنیاد بعثت،تهران،1377ش)؛ج 10
۷.اندلسى ابو حیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر (صدقی محمد جمیل )،(دار الفکر ، بیروت، 1420 ق)
