- کلمه جدال در معانی گوناگون به کار رفته است؛ از جمله:
«جَدَلَ الحَبلَةَ»: ریسمان را محکم کرد. «جَدَلَ البِناءَ»: ساختمان را محکم بنا کرد. «جَدَّل»: زمین زد.
معنای جدال در علم اخلاق: یکی دیگر از معانی جدل که مورد توجه و بحثدانشمندان علم اخلاق قرار گرفته، پیکار لفظی و ستیزه در کلام جهت چیره شدن بر طرف مقابل و ساکت کردن او است؛ بنابراین مقصود از جدال در دانش اخلاق، ردّ و بدل کردن سخن، جهت چیره شدن بر دیگری است. بحثو پیکار در کلام، چه در مسائل علمی، چه اعتقادی و دینی، با عنوان جدال مطرح می شود.
تفاوت جدال و مراء: «مراء» در مقایسه با جدال معنایی گسترده تر دارد. مراء در معنای پیکار کلامی و رد و بدل کردن سخن به کار می رود؛ ولی فقط به امور اعتقادی و دینی محدود نمی شود؛ بلکه تمام امور را در بر می گیرد. همچنین در مراء، شخص سخنی را گفته و طرف مقابل به خرده گیری و اعتراض لب می گشاید؛ ولی در جدال نیازی به این نیست که شخص جدال شونده سخن آغاز کند؛ بلکه چه بسا دانستن عقاید او موجب آغاز جدال شود.
نکته دیگر این که در مراء، شخص قصد خودنمایی و انگیزه کوچک کردن طرف مقابل را دارد؛ از این رو تا طرف مقابل سخن نگوید، او نمی تواند وارد مراء شود؛ اما در جدال، شخص قصد دارد فساد مطلب علمی طرف مقابل را به او بفهماند؛ بنابراین نیازی نیست که شخص مقابل، سخن بگوید.
تفاوت جدال و خصومت: «جدال» به پیکارهای کلامی درباره مسائل دینی یا علمی گفته می شود؛ در حالی که «خصومت» بیش تر به ستیزه های لفظی در مسائل مالی و حقوقی اطلاق می شود؛ البته گاه خصومت، در همان معنای جدال به کار می رود که با توجه به نشانه ها می توان آن را از موارد غالب و شایع جدا کرد.
«جدال»، «مراء» و «خصومت» اگر چه قریب المعنی(معانی نزدیک به هم) هستند و گاه در جایگاه یکدیگر به کار رفته اند، تفاوت هایی نیز دارند که آن ها را از هم جدا می سازد.
منبع: اخلاق الاهی، آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی، ص۱۸۲-۱۸۳.
