«اگر کتابی برای چاپ دارید یا پایان‌نامه‌ای دارید که می‌خواهید به یک کتاب آموزشی و پژوهشی تبدیل کنید، ما تنها با 300 هزار تومان آن را برای شما چاپ خواهیم کرد. برای این کار کافی است کتاب‌تان را ویراستاری شده به ما تحویل دهید.» «فایل نهایی PDF کتاب خود را که صفحه دوم آن بدون متن است (این صفحه مخصوص الصاق فیپا و شناسنامه کتاب است) به انتشارات تحویل داده و انتشارات پس از اخذ مجوزهای مربوطه و طراحی جلد، اقدام به چاپ 10 جلد اثر با هزینه 400 هزار تومان می‌کند.» اینها نمونه تبلیغاتی هستند که اگر گذرتان به خیابان انقلاب بیفتد حتما با آن مواجه می‌شوید، کسانی که حاضرند کتاب شما را با کمترین مبلغ چاپ کنند، البته فکر نکنید که این کتاب‌ها را با تعداد زیاد به شما تحویل می‌دهند، نه این‌طور نیست نهایتا تعداد کتاب‌های چاپ شده شما به 10 عدد می‌رسد.
چون ناشر برای شما هزینه نخواهد کرد و خب کسی هم که پول می‌دهد تا کتابش به چاپ برسد فقط برایش همان چند نسخه کافی است تا به دست دوست، آشنا و فامیل برساند و دلخوش به این باشد که کتابش چاپ شده است. برخلاف دیدگاه بسیاری از افراد، چاپ کتاب هزینه بسیار پایین‌تری از اموری مانند چاپ مقاله دارد.
در نسخه‌های کم می‌توان یک کتاب را با هزینه بسیار پایینی و درحدود چند صد هزار تومان به چاپ رساند. این مبلغ به‌خصوص برای دانشجویانی که کتابی را ترجمه کرده‌اند یا قصد دارند کتابی را از پایان‌نامه خود استخراج کنند، هزینه مناسبی به‌شمار می‌رود. اگر چنین کتاب‌هایی که با محتوای مقاله و پژوهش چاپ می‌شوند در تیراژ بالایی هم باشند، هزینه آن به‌ندرت به مبلغی بالاتر از دو تا سه میلیون تومان خواهد رسید و علت این مساله هم فروش بالای این کتاب‌های پژوهشی توسط دانشجویان است. اما در این گزارش می‌خواهیم به این مساله بپردازیم که چقدر چاپ یک کتاب برای ناشر سود دارد و نویسنده‌ای که می‌خواهد کتابش را منتشر کند چقدر باید هزینه کند؟ برای چاپ کتاب چندین مدل وجود دارد و چند نوع قرارداد بین نویسنده و ناشر می‌تواند منعقد شود.
نوع اول: شراکت ناشر و نویسنده
ناشر با نویسنده شریک می‌شود مثلا می‌گوید از این مقداری که پشت جلد زده شده است، مثلا چند درصد به نویسنده و چند درصد به ناشر برسد و البته این مدل خودش چند فاکتور دارد؛ اگر کتاب رمان باشد درصد بالاتری از قیمت پشت جلد به نویسنده می‌رسد، مثلا برخی ناشران 15 درصد به نویسنده می‌دهند؛ اگر نویسنده تازه کار باشد این قیمت متفاوت می‌شود اگر کتاب، خاطره باشد بین هشت تا 10 درصد به نویسنده خواهد رسید و البته نکته مهم این است که در چاپ‌های کم این مساله فرقی نمی‌کند اما اگر چاپ‌های کتاب زیاد باشد قیمت هم زیاد می‌شود.
در این مدل قرارداد مثلا میزان فروش 10 چاپ سه هزارتایی از این اثر متعلق به ناشر است یا اینکه حق‌التالیف به مدت سه تا پنج سال به ناشر تعلق می‌گیرد. با این وجود حتی برای تجدید چاپ‌ها هم باید دوباره قرارداد نوشته شود چون صاحب اثر نویسنده است. در مدل شراکتی، نویسنده بین سه تا 6 ماه با توجه به قراردادی که با ناشر می‌بندد پولش را دریافت می‌کند.
نوع دوم: خرید اثر نویسنده
در این مدل، ناشر از نویسنده کتاب را می‌خرد. یعنی با توجه به وسع ناشر و محتوای کتاب که چه چیزی باشد و نویسنده معروف باشد یا نه، قیمت متفاوت می‌شود. در این مدل نویسنده در سود و زیان اثر شریک نیست مثلا نویسنده در قبال 20 میلیون تومان همه فایل‌های کتاب و کلا صفر تا 100 اثر را به ناشر می‌دهد. در این مدل از تعامل نویسنده و ناشر، در قرارداد ذکر و حق انحصاری اثر از نویسنده خریده می‌شود و ناشر با نویسنده تسویه می‌کند. حالا این تسویه ممکن است سه هفته تا یک ماه طول بکشد. وقتی ناشر اثر را می‌خرد، نویسنده دیگر برای کتاب ذی‌نفع نیست.
نوع سوم: پول پرداخت کنید بعد کتاب‌تان چاپ شود
همان اوایل گزارش گفتیم گاهی با تبلیغاتی مواجه می‌شویم که کتاب‌تان را چاپ می‌کنیم با فلان قیمت؛ اما آن قیمت‌ها گاهی درست از آب در می‌آید که در‌صورت درست بودن، ناشر کتاب را به تعداد اندک مثلا 10 عدد چاپ می‌کند ولی اگر بخواهید تعداد شمارگان کتاب زیاد شود، نویسنده برای چاپ کتاب باید تا هشت میلیون تومان هزینه کند.
معمولا کتاب‌هایی که خود نویسنده هزینه چاپ آن را پرداخت می‌کند، به چاپ‌های متعدد نمی‌رسد، اما اگر این اتفاق بیفتد با وجود اینکه شما خودتان هزینه چاپ کتاب را داده‌اید اما در چاپ‌های بعدی کتاب، سودی از آن نصیب‌تان نمی‌شود و همه سودها برای ناشر است. حالا در نظر بگیرید ناشری را که برای چاپ کتاب هزینه‌ای نکرده است اما از تجدید چاپ کتاب سود می‌برد! این مدل از چاپ کتاب بیشتر برای کسانی است که می‌خواهند کتاب اول‌شان را به چاپ برسانند و معمولا ناشر برای چنین کتاب‌هایی هزینه نمی‌کند و کل هزینه از جیب خود نویسنده می‌رود.
نوع چهارم: سلبریتی باش، همه چیز درست می‌شود
چند سالی است شاهد هستیم چهره‌های مشهور سینمایی یا ورزشی در عرصه نشر و کتاب حاضر شده‌اند و به قول خودشان به این عرصه رونق داده‌اند. این کتاب‌ها در حوزه‌های مختلفی مثل شعر، داستان و ترجمه و امثالهم چاپ می‌شود. گویا اینها آمدند تا کمی قوانین حوزه نشر را به‌هم بریزند. مثلا یکی از همین سلبریتی‌ها برای چاپ کتاب اولش قراردادی با یک ناشر بست و کل اثر را به ناشر فروخت اما این نوع از قرارداد تفاوتی با نوع دوم این گزارش دارد چون قیمت در این مدل چندین برابر می‌شود مثلا اگر شما یک نویسنده معمولی باشید و ناشر خیلی بخواهد برای شما هزینه کند حدود 10 تا 20 میلیون تومان است اما کافی است سلبریتی باشید، آن‌وقت این قیمت از ۲۰۰ تا 400 میلیون تومان هم خواهد رفت.
بله 400 میلیون تومان برای یک کتاب. مطمئنا این مساله برای خیلی‌ها قابل باور نیست اما این اتفاق افتاده است، چون ناشر برای چاپ اول هزینه می‌کند و برای چاپ‌های بعدی کتاب هزینه‌هایی مثل صفحه، زینک و طراحی را نخواهد داشت و از چاپ دوم به بعد سود می‌کند. حالا چرا ناشر حاضر می‌شود که به یک سلبریتی این میزان از پول را بپردازد؟ دلیلش کاملا مشخص است، شهرت آن سلبریتی که می‌تواند ورزشکار یا بازیگر باشد به ناشر کمک می‌کند تا کتاب را بفروشد.
قیمت کتاب این مدل نویسنده‌ها هم معمولا با قیمت‌های سایر کتاب‌ها متفاوت است، قیمت‌هایی از 40 هزار تومان تا 300 هزار تومان و ناشر با فروختن تنها 30 نسخه از کتاب در قیمت بالای پشت جلد می‌تواند کل هزینه‌های چاپ را در آورد. البته در این مدل نوع اولی هم که گفتیم صدق می‌کند. سلبریتی محترم پول می‌دهد تا کتابش چاپ شود در این مدل هم برای ناشر سود دارد چون هزینه‌ای نکرده است اما در قبال آن بسیار اسمش هم با آن سلبریتی معروف شده است. آن فرد هم که مطمئنا هزینه برایش مهم نیست، مهم همان شهرت و نامش است که دوباره با یک کتاب در همه‌جا پیچیده است!
نتیجه
اگرچه تولید محصولات فرهنگی در اوضاعی که شرایط اقتصادی مساعدی نداریم رو به کاهش است و قیمت کاغذ شرایط سختی را برای ناشران شکل داده است، ولی این نمی‌تواند توجیه کننده برخورد دور از عدالت فعالان حوزه نشر با نویسندگان باشد. در همه جای دنیا، سلبریتی‌هایی داریم که کتاب‌ها‌یشان را منتشر می‌کنند اما این‌طور نیست که قیمت کتاب یک چهره مشهور سینمایی با قیمت کتاب یک نویسنده گمنام متفاوت باشد؛ یعنی یک نویسنده گمنام در مورد شخصیتی سیاسی می‌نویسد و کتابش قبل از منتشر شدن به فروش می‌رسد و از آن طرف یک سلبریتی کتابی می‌نویسد و با قیمتی معمولی به چاپ می‌رسد. کتاب خاطرات «شان کانری»، هنرمند معروف آمریکایی همین اتفاق برایش افتاد.
کتاب به بازار نشر رسید و یک قیمت معمولی داشت و استقبال از آن هم مثل بقیه کتاب‌ها بود اما کتابی که در مورد ترامپ نوشته شد قبل از انتشار پیش‌فروش شد و در تمام دنیا به چاپ رسید؛ البته قیمت این دو کتاب فرقی با هم نداشت و مثل بقیه کتاب‌هایی که به چاپ می‌رسند، بودند. از این مساله هم نباید بگذریم کمپانی‌های نشری که در دنیا وجود دارند، برای کتاب یک سلبریتی از قبل تبلیغات می‌کنند اما در قیمت کتاب تفاوتی بین نویسنده معمولی و سلبریتی وجود ندارد و همه با هم یکسان هستند و مهم محتوای کتاب است نه کسی که کتاب را نوشته است.
