حالا بعد از ۵ سال از تولید اولین سری از مستند مسابقه «فرمانده» این مسابقه به یکی از موفق‌ترین مسابقه مستند‌های تلویزیونی بدل شده است. عوامل مختلفی در این میان وجود داشتند تا «فرمانده» به اینجا رسید. «سلیم غفوری» مدیر فعلی شبکه مستند که تا به حال در چندین کار مستندسازی را تجربه کرده است و مدیر گروه مستند شبکه افق نیز بوده است، درباره قابلیت‌های «فرمانده» و همچنین سایر مستند مسابقه‌هایی که بروی آنتن رفته‌اند صحبت کرد.
مستند مسابقه «فرمانده» از مستند مسابقه‌هایی است که در این سال‌ها در تلویزیون تولید و پخش شده است. این مستند مسابقه در واقع نقطه عطفی در تولید این ژانر از مسابقه‌ها به شمار می‌رود.
- اساسا این سبک مستند مسابقه‌ها همان رئالیتی شو است و حالا اینجا معادل فارسی‌اش را مستند مسابقه یا مستند نمایشی می‌نامند. اما قالب مستند مسابقه‌ها همان رئالیتی شو در لفظ خارجی است که باید برای آن واژه مناسبی پیدا کرد. در «فرمانده» مسابقه طراحی شده، اما بسیاری از اتفاق‌هایی که برای شرکت کنندگان می‌افتد، غیر منتظره است و در برخی از این‌ها شرکت کنندگان اصلا در جریان نیستند و نمی‌دانند قرار است چه اتفاقی بیفتد و دقیقا اتفاقی که می‌افتد کاملا مستند است. به همین جهت رئالیتی شو به نوعی مستند است، اما، چون طراحی شده است جنبه نمایشی هم دارد.
فکر می‌کنید همین بخش باعث جذابیت مستند مسابقه‌ها می‌شود؟
- به نظرم جذابیت مستند مسابقه به همین است که برای شرکت کننده در یک فضای میدانی اتفاق‌هایی می‌افتد که او هم نمی‌داند اتفاقی که قرار است بیفتد چیست و همین موضوع و واکنشش نسبت به آن اتفاق برای مخاطب جذاب خواهد بود. برای مثال در فرمانده بسیاری از بخش‌هایی که طراحی شده، دور از اطلاع شرکت کننده است و حضور او در آن موقعیت و واکنشی که باید نسبت به آن اتفاق داشته باشد کار را جذاب می‌کند.
بین مستند مسابقه‌هایی که در این سال‌ها از تلویزیون پخش شده است، کدامیک را دنبال کردید؟
- تعدادش زیاد نبود و در این ۶ سال مستند مسابقه‌هایی از تلویزیون پخش شده است. اساسا این سبک مسابقه اتفاق جدیدی است و عمر زیادی ندارد. از طرفی تا به حال تعداد مستند مسابقه‌هایی که حالت نظامی داشته باشند محدود بوده و «فرمانده» بهترین آن‌ها بوده است. اما در این میان «سرزمین دانایی» به کارگردانی سعید ابوطالب هم که جزو اولین مسابقه مستند‌های تلویزیونی بود، کار ارزشمندی شده بود.
«فرمانده» از چه نظر بهترین است و چه ویژگی‌های مثبتی دارد که آن را از سایر مسابقه‌ها متمایز می‌کند؟
- این مستند مسابقه در اتفاق‌ها، اجرا، سناریویی که برایش طراحی شده، فضای انتخابی برای لوکیشن، تکنیک تولید و در شخصیتی که خدایش رحمت کند حاج محمد آقای ناظری به عنوان شخصیت اصلی و فرمانده میدان داشت که جذاب و تاثیرگذار هم بود، بهترین بود. همچنین تصویربرداری خوب کار را هم نباید در این میان نادیده گرفت که مخاطب هیچ چیز را از دست نمی‌داد. تصویربرداری مستند مسابقه‌ها با کار‌های دیگر متفاوت است چراکه تعداد شرکت کنندگان زیاد است و تصویربردارانی که در صحنه حضور دارند باید بتوانند واکنش‌های شرکت کنندگان را ثبت کنند.
به طور معمول مخاطب این سبک مسابقه‌ها چه افرادی هستند؟ آن‌هایی که به فنون نظامی علاقه دارند یا افرادی که ماهیت مسابقه و شرکت کردن در مسابقه را دوست دارند؟
- مستند مسابقه‌ها اساسا خیلی بحث فنی و تکنیکی ندارد که بخواهد طیف خاصی از مخاطبان را در خود جای دهد. به نظرم این مستند مسابقه‌ها از جنبه تخصصی وارد بحث‌های نظامی نمی‌شود. یعنی شرکت کنندگان در مستند مسابقه فرمانده هیچ کدام نظامی نیستند و مسابقه بین افراد نظامی برگزار نمی‌شود و بین شهروندان معمولی برگزار می‌شود و آن‌ها در این مسابقه شرکت می‌کنند و خیلی از آن‌ها حتی آمادگی قبلی نظامی نداشتند و در همان تمرین‌هایی که برای مسابقه لازم است آمادگی لازم را پیدا می‌کنند. الان هم به جهت اینکه شرکت کنندگان از شهروندان معمولی هستند، «فرمانده» خیلی جنبه تخصصی ندارد و مخاطب معمولی تلویزیون هم می‌تواند به راحتی با آن‌ها ارتباط برقرار کند و برایش جذاب باشد.
در جذابیت این سبک مسابقه‌ها تا چه میزان وجه سرگرم کنندگی برای مخاطبان مهم است؟
- بخش زیادی از مستند مسابقه‌ای مثل فرمانده هیجان است. به جهت فضا‌ها و انتخاب نوع اتفاق‌هایی که برای هر یک از شرکت کننده‌ها می‌افتد و ... برای مخاطب جذاب است و او به خوبی می‌تواند با این مسابقه ارتباط برقرار کند چراکه در اجرای مسابقه هیجان وجود دارد.
کمی که به گذشته برگردیم به پیدایش و شکل گیری مستند مسابقه‌ها در تلویزیون می‌رسیم. شما تا به حال مستند‌های بسیاری را برای تلویزیون ساختید، از چه زمانی تولید و پخش مستند مسابقه‌ها در تلویزیون ما باب شد؟
- مستند مسابقه‌ها محصول خیلی قدیمی‌ای نیستند و جدیدند. سابقه ظهورش را نمی‌دانم که ایده اولیه آن برای چه فرد یا افرادی بوده یا اینکه از کار غیر ایرانی الگو یا الهام گرفتند یا نه. این سوال را باید از اولین فردی که این مسابقه را در تلویزیون تولید کرده پرسید.
از دیرباز و زمانی که اوج شکوفایی تلویزیون در عرصه برنامه سازی و بالاخص مسابقه‌ها بود، کم کم مخاطبان در این مسابقه‌ها حضور فیزیکی پیدا کردند تا جایی که به مستند مسابقه‌ها رسیدیم.
- از همان دهه ۶۰ ما مسابقه‌هایی مثل مسابقه هفته را در تلویزیون داشتیم که به شدت هم پرمخاطب بود.
اما هرچه جلوتر می‌رویم سبک مسابقه‌هایی که در تلویزیون تولید می‌شوند متفاوت‌تر می‌شود و به عبارتی به نقطه خوبی در تولید این برنامه‌ها رسیدیم و از طرفی هم وجود مستند مسابقه‌ها گستردگی فراوانی پیدا کرده است.
- همین الان هم مسابقه تلفنی و حضوری داریم که با موضوع دانش عمومی برگزار می‌شود که در اغلب شبکه‌ها هم وجود دارد. برخی از مسابقه‌هایی که در شبکه نسیم هست به صورت میدانی استودیویی است، مثل مسابقه «آب و آتش» که با مستند مسابقه فرق دارد یا مسابقه «کودک شو» که بخشی از آن در استودیو و بخش دیگری در فضا‌های دیگری مقابل دوربین می‌رود. در حال حاضر مسابقه‌های مختلفی در هر کدام از شبکه‌های سیما در حال برگزاری است که هر کدام مخاطب و جذابیت خود را دارد. برای مثال مخاطبی که به دنبال سنجش اطلاعات عمومی است به سمت مسابقه خاص خود می‌رود و آنقدر طیف گسترده‌ای در این بخش وجود دارد که همه مخاطبان را پوشش داده است. مستند مسابقه یکی از انواع جذاب مسابقه است که بیشتر بچه‌های اوج این مسابقه را برگزار می‌کنند که کار‌های ارزشمندی است و مخاطب خود را دارد. اما به نظرم اینطور نیست که بگوییم مسابقه‌های ما در تلویزیون به سمت مستند مسابقه رفته است! چراکه گونه‌های مختلفی از مسابقه را به طور روزانه شاهدیم.
تولید و پخش مستند مسابقه‌ها تا چه زمانی می‌تواند برای مردم جذاب باشد و آیا به نظر شما تاریخ مصرف دارد؟
- ممکن است هر برنامه‌ای تاریخ مصرفش یک روزی تمام شود و به این بستگی دارد که گروه تولید در فصل‌های جدید تا چه میزان ایده و خلاقیت جدید به برنامه آورده و همچنین در سناریو بخش‌های جدیدی گنجانده شود که کار را برای مخاطب متنوع کند. مستند مسابقه‌ها نیز از این قاعده مستثنا نیستند و حتی اگر در برنامه‌های روتین تلویزیونی تکنیک و اتفاق جدیدی روی ندهد ممکن است به تدریج مخاطبانش را از دست بدهد و این موضوع درباره مستند مسابقه هم مصداق بارز دارد.
در عصر حاضر و برای ذائقه تغییر کرده مخاطب ایرانی، برنامه سازی چه دشواری‌هایی را در پی دارد؟
- طبیعتا هر چه رو به جلو می‌رویم ذائقه مخاطب افزایش پیدا می‌کند و این افزایش ذائقه باید در برنامه سازی لحاظ شود. بالاخره رقبا هم در این میان هستند و باید ما جلوتر و به روزتر باشیم. اما مهمتر از همه افزایش ذائقه مخاطب است و طبعا اگر همگام با افزایش ذائقه مخاطب، شیوه برنامه سازی‌مان را افزایش دهیم موفق شده و در غیر اینصورت موفق نمی‌شویم.
فکر می‌کنید باز هم تلویزیون ما گنجایش این دست مستند مسابقه‌ها را دارد؟
- هر شبکه می‌تواند بنا به رسالت و ماموریتی که دارد دست به تولید این دست مسابقه‌ها بزند. شبکه‌ها باید ببینند هر مستند مسابقه‌ای با ماموریت کدام شبکه همخوانی دارد و بر همان اساس از این‌ها استفاده کنند.
مستند مسابقه «فرمانده» در حال حاضر روز‌های پنجشنبه ساعت ۲۱ از شبکه افق پخش می‌شود.
