رکود در حوزه نشر و کم اقبالی به سمت کتاب، موضوع جدیدی برای ایرانی‌ها نیست. هرچند آمار دقیقی از میزان مطالعه ما ایرانی‌ها در دست نیست، اما ساعاتی که هر کدام از ما برای مطالعه صرف می‌کند، می‌تواند دیدی کلی در این رابطه به ما دهد. عوامل مختلفی نیز در این امر دخیل است. بعد از گذشت چند سال و اجرای برنامه‌های مختلف نتوانسته تغییر اساسی در افزایش میزان مطالعه ما ایجاد کند. در چنین شرایطی اقتصاد نشر وضعیت نابسامانی را در چند سال اخیر تجربه می‌کند. هرچند به گفته برخی از دست‌اندرکاران نشر وضعیت در سال‌های گذشته بهتر از پیش بوده، اما بازار نشر همانند دیگر حوزه‌ها با رکود همراه است. رکودی که نمونه واضحی از آن را می‌توان در سی‌امین دوره نمایشگاه کتاب دید.
سی‌امین دوره نمایشگاه کتاب تهران پس از 10 روز در شهر آفتاب به کار خود پایان داد. هرچند مسئولان امر از 12 درصد رشد فروش در این دوره نمایشگاه خبر داده‌اند، ناشران چیز دیگری می‌گویند. ارائه آمارهای فروش در نمایشگاه کتاب روال هر ساله است، اما یکی از نقدهایی که به این امر وارد است، عدم تفکیک این میزان فروش در بخش‌های مختلف است. به گفته منتقدان، در آمارهای ارائه شده، میزان فروش اغذیه‌فروشی‌ها که یکی از مراکز پر جمعیت نمایشگاه کتاب در هر سال است، مشخص نیست و اگر این آمار اعلام شود، می‌توان تصویر روشن‌تری از میزان اقبال مردم به کتاب در ایام برگزاری نمایشگاه داشت.
میزان استقبال را ناشر می‌داند، نه آمارها
پرویز بیگی حبیب‌آبادی، مدیر انتشارات فصل پنجم، معتقد است که تنها میزان فروش را ناشران می‌دانند نه آمارهایی که هرساله ارائه می‌شود. او در این‌باره بیشتر توضیح می‌دهد و می‌گوید: امسال نمایشگاه به لحاظ امکانات، زیرساخت‌ها، نوع اطلاع‌رسانی، زود واگذار کردن غرفه‌ها و ... نسبت به سال‌های گذشته بهتر بود. امکانات رفاهی مانند در نظر گرفتن فروشگاه‌ها و سیستم‌های بهداشتی خوب بود اما به نظر می‌رسد که استقبالی که مخاطبان در سال گذشته داشتند، در این دوره نمایشگاه کتاب نداشتند.
وی ادامه می‌دهد: این امر هم تفاسیر مختلفی دارد؛ یا ما در جو انتخاباتی قرار گرفتیم و هاله انتخابات بر نمایشگاه سایه انداخت یا در سبد کالای مردم کتاب دیگر آن جایگاه واقعی خود را ندارد. از سوی دیگر، گران شدن کاغذ و هزینه‌های چاپ نیز می‌تواند یکی از دلایل این امر باشد.
مدیر انتشارات فصل پنجم همچنین دور بودن شهر آفتاب از مرکز شهر را یکی از دلایل می‌داند و می‌افزاید: سال گذشته طبق آمارهایی که ارائه شد، مراکز پخش در اردیبهشت‌ماه بیشتر از ناشران کتاب گرفته بودند؛ این آمار می‌تواند بر این امر دلالت داشته باشد که مردم در اردیبهشت‌ماه از کتابفروشی‌ها بیشتر از نمایشگاه کتاب خریدند. انتظارامان این بود که امسال استقبال بیش از سال پیش باشد، اما متاسفانه به نظرم محقق نشد. میزان استقبال را هم ناشر می‌داند که براساس میزان فروش اعلام می‌کند، بقیه آمارهایی هم که اعلام می‌شود، دقیقاً منطبق با واقعیت نیست، به عنوان مثال اگر از میزان استقبال سخن گفته و طبق آمار می‌گوییم که چند درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته، بیانگر این نیست که این جمعیت از نمایشگاه خرید کرده است. این جمعیت اگر کتابی نخریده، یعنی تفریحی صورت گرفته است. مخاطب در حد سال گذشته نبود، اما امکانات بسیار خوب بود.
مردم پول ندارند
در همین رابطه عده‌ای نیز بر این باورند که افزایش قیمت کتاب از یک سو و گرانی محصولات ضروری مردم از سوی دیگر، سبب می‌شود تا اقبال مردم به کتاب هر سال کمتر از گذشته شود. طبق آمارهای اعلام شده از سوی مسئولان، قیمت کتاب در سال گذشته به نسبت دوره مشابه آن در سال 94، با هشت تا 10 درصد رشد همراه بوده است. افزایش قیمت کاغذ و بالا رفتن هزینه‌های چاپ در سال‌های اخیر یکی از دلایل اصلی برای کم‌رغبتی مردم به کتاب عنوان می‌شود. محمدی، یکی از مسئولان انتشارات گروه ابراهیم هادی، ضمن بی‌رضایتی نسبت به میزان فروش و استقبال در نمایشگاه کتاب در همین رابطه می‌گوید: پول در دست مردم نیست. من فکر می‌کنم این اصلی‌ترین دلیل کاهش استقبال مردم به نمایشگاه و کتاب است. علاوه بر این، با افزایش قیمت کتاب، ما شاهد افزایش میزان بن‌‌کارت‌های کتاب نبوده‌ایم؛ یعنی کتاب رشد قیمت داشته اما یارانه‌ای که قرار است در اختیار مخاطب قرار گیرد، کما فی سابق است.
برای برخی از ناشران دری به تخته خورد
در حالی که برخی از مسئولان از افزایش میزان خرید حتی در روزهای خلوت نمایشگاه صحبت می‌کنند، تعدادی از ناشران بر این باورند که عمده فروش ناشران پرمخاطب در این دوره،بر مبنای فروش کتابخانه‌ای و دانشگاهی بوده است. رضا حاجی‌آبادی، مدیر انتشارات هزاره ققنوس در همین رابطه به تسنیم می‌گوید که او حتی کتاب‌هایش را با تخفیف‌های ویژه هم عرضه کرده، اما استقبالی از آن صورت نگرفته است. او در همین رابطه بیشتر توضیح می‌دهد و می‌گوید: من فکر می‌کنم که برخی از مسائل مانند ازدحام در مترو و نبود تبلیغات مناسب برای تشویق مردم برای آمدن به نمایشگاه سبب شد که استقبال کمتری امسال صورت گیرد. به نظرم هر روز از تعداد مخاطبان کم می‌شد و گاه در شبکه‌های اجتماعی نیز شاهد روند ضد تبلیغ در رابطه با نمایشگاه بودیم.
او ادامه می‌دهد: من با خیلی از دوستان ناشر صحبت کردم، عمدتاً رضایت نداشتند و میزان فروش و استقبال از آنها نیز کم بود؛ البته ناشرانی هم بودند که دری به تخته خورده بود و فروششان به دلایلی مانند تبلیغ تلویزیونی یا فروش کتابخانه‌ای و دانشگاهی خوب ارزیابی می‌شد. ناشران آموزشی هم که مطابق سال‌های گذشته به نظر می‌رسد که فروش خوبی دارند که البته نباید میزان فروش این دسته از ناشران را در ارزیابی میزان فروش نمایشگاه در نظر گرفت؛ چرا که این دسته از عناوین فرهنگ مطالعه را ارتقا نمی‌دهد.
دست خالی ناشران عمومی و جیب پر ناشران آموزشی
براساس اعلام مسئولان نمایشگاه، رتبه اول تا سوم پرفروش‌ترین ناشران در بخش لاتین و بعد از آن در بخش ناشران آموزشی بوده و بخش ناشران عمومی در رتبه هشتم و دهم قرار دارد. طبق گفته مسئولان؛ همچنین کم‌فروشترین‌ها نیز به ترتیب در بخش‌های دانشگاهی، عمومی، کودک، لاتین، عربی و دیجیتال بوده‌اند. بنا بر این آمار و طبق تجربه سال‌های پیش برخی از ناشران بر این باورند که میزان فروشی که همیشه از سوی مسئولان اعلام می‌شود، میزان و سنجش درستی از افزایش یا کاهش میزان فروش در نمایشگاه نیست. به گفته این دسته از ناشران، بخش آموزشی بیشترین سود را در نمایشگاه‌های کتاب می‌برد؛ در حالی که این دسته از عناوین کمکی به افزایش میزان مطالعه در کشور نکرده و مقطعی است. آماری که از میزان گردش مالی این دسته از ناشران نیز منتشر شده، نشان از سود سرشار آنها در مقابل رکود در بازار ناشران عمومی و دانشگاهی دارد.
بنا بر اعلام خانه کتاب، تنها در شش ماه اول سال گذشته شمارگان کتاب‌های کمک‌درسی به 8652370 نسخه رسیده و بهای کلی آن نیز 1515037200 اعلام شده است که در مقایسه با دوره مشابه در سال 94، با 11 درصد افزایش همراه بوده است.این در حالی است که ناشران در دیگر حوزه‌ها مانند کودک و نوجوان و عمومی وضعتی بالعکس دارند: سیر نزولی شمارگان و کاهش میزان فروش.
