مدتی است که بحث تئاتر خصوصی، مزایا و معایب آن نقل زبان اساتید و هنرمندان و جمع کارشناسان شده است. سالن‌های زیادی این روزها در تهران به صورت مستقل اداره می‌شوند، هر چند روسای آنها با مشکلاتی روبه رو هستند. عده ای معتقدند که این سالن ها اگر هم هیچ مزیتی نداشته باشد لااقل تکاپو و جنب و جوش تالارهای دولتی را زیاد کرده و عده ای نیز می گویند که نازل و دم دستی هستند و نمایش‌های با کیفیتی در آنها نمایش داده نمی‌شود. به اعتقاد سالن دارهای خصوصی که خودشان هم از جمع همین تئاتری‌ها برخواسته‌اند نگرانی‌های زیادی برای تئاتر خصوصی و به ویژه مخاطبانش وجود دارد هر چند این سالن‌ها در آمد خوبی دارد اما می‌تواند منبع سواستفاده افراد غیر هنری در این حرفه شود.
به منظور بررسی چالش‌ها، آسیب‌ها و وضعیت تئاتر خصوصی در کشور به گفت‌وگو با مصطفی کوشکی، رییس تئاتر مستقل، بازیگر و کارگردان تئاتر، خیام وقار کاشانی، کارگردان تئاتر و رییس تماشاخانه باران و شهاب حسین پور، کارگردان تئاتر و مدیر سایت TIK8 نشستیم که بخش نخست آن در ادامه از نظرتان می‌گذرد:
*در ادامه بحث از نظر شما حضور افراد متنوع در عرصه تئاتر حال در حوزه‌های مختلف ساخت و تولید سالن و اجرا مشکل ساز است، چرا؟
کوشکی، مدیر تئاتر مستقل: با یک مثال شروع میکنم ما وقتی راجع به طلا فروشی صحبت میکنیم یک کالایی وجود دارد و خروجی دارد و فروخته می‌شود، اما وقتی راجع به تئاتر صحبت میکنیم باید کیفیت را مدنظر قرار دهیم کسی که تئاتر را نمی‌شناسد به هر چیزی که اجرا شود تئاتر می‌گوید و وقتی این فرد وارد کار شود محصول با کیفیت دست تماشاگر نمی‌دهد، همین امروز که ما اینجا هستیم یک سری کارگردان ها به این امر فکر می‌کنند که دیگر چهره‌ها کارکردش را در تئاتر از دست می دهد باید به سراغ خواننده‌ها بروند، اینها کارگردان ـ کاسب یا تهیه کننده ـ کاسب هستند به این فکر می‌کنند که چطور محصولشان فروش بیشتری داشته باشد تئاتر مهم نیست محصولی که می‌آید برای اینکه فروش کند اهمیت پیدا میکند.
وقار کاشانی، مدیر تماشاخانه باران: تماشاگری مهم است که سرمایه تئاتر باشد نه اینکه ما با هر ترفندی برای یک پروژه حتی یک سال دویست هزار تماشاگر بیاوریم مهم ماندن آنهاست بهرحال با پول و تبلیغات می‌توان مخاطب آورد اما این ماندگار نمی‌شود تئاتر به تماشاگر آبونمان یا وفادار خود احتیاج دارد ، کسانی که در برنامه شان تئاتر باشد.
*بهرحال من تصور میکنم همین تبلیغات و بنر زدن در خیابان‌ها می‌تواند خیلی‌ها را به سمت تئاتر بیاورد وگرنه شاید این افراد هیچوقت با تئاتر آشنا نمی‌شدند
کوشکی: بله ولی خطر از همینجا شروع می‌شود چون اگر تئاتر با کیفیت کار شود خودش راهی باز میکند برای تماشاگری که بیاید و بماند.
حسین پور، کارگردان و مدیر tik8: مسئله اصلاً بیلبرد و بنر تبلیغاتی نیست بهرحال یک محصولی تولید می‌شود نیاز به پرزنت دارد، ولی چون محصول ناشناخته برای فرهنگ عامه است مردم وقتی با این همه تزیینات یک کار بی کیفیت می‌بینند به بقیه هم توصیه منفی می‌کنند که به سمت تئاتر نروند!
وقارکاشانی: همین الان که صحبت میکنیم آمارها نشان می‌دهد هنوز نه بیلبرد و نه تیزر تلویزیونی و اینستا و تلگرام برای تئاتر اهمیت ندارد هنوز قدرتمند ترین راه تبلیغ تئاتر دهان به دهان از سوی افرادی است که کار را دیده‌اند.
*لطفا درباره سالن‌های نمایش خصوصی و آفت‌ها و نقاط قوت آن صحبت کنید؟
کوشکی: دو نکته که به نظر من می‌تواند تئاتر خصوصی را متلاشی کند بحث استیجاری بودن و مالکان این مکان‌ها است. ما الان یک جاهایی را همه داریم که استیجاری و کوتاه مدت‌اند و واقعا مالکانش خیلی بیشتر از اینکه مرا بشناسند مالکان دیگر سالن‌های خصوصی را می شناسند چرا که ریزترین کارها را شبکه کرده‌اند و با هم مرتبط هستند.
یک خطری دیگری که الان وجود دارد این است که همین الان یکی از این مالکان قدم جلو گذاشته که خودش سالن بسازد این دیگر خیلی خطر بزرگی است.اینها شاید پیش خودشان فکر کنند که هر چه پول اجراها می‌شود برای صاحب سالن است درحالیکه اینطور نیست وقتی این کار عمومیت پیدا کند دیگر ما را میتوانند یک شبه بیرون بیاندازند و خودشان با بی تجربگی کار تئاتر را به دست بگیرند.
*الان همه سالن‌های خصوصی استیجاری هستند؟ با چه مبلغ میانگینی؟
کوشکی: بله از سی میلیون به بالا قیمت است.
نکته‌ای که می خواهم اشاره کنم این است که گروتفسکی در لهستان به دولت پناه می‌آورد این دولت می‌فهمد که وی چه اهمیتی دارد، امکانات در اختیارش می‌گذارد تا تئاتر تجربی کار کند . اگر شاهنامه، شاهنامه می‌شود به خاطر سفارشی است که یک نفر می‌دهد هر جا اتفاق بزرگی را دیدیم اگر زیربنای اقتصادی نداشته باشد از بین می رود اما مهم این است فردی که این کار را انجام می‌دهد کنار بایستد و کارهای سفارشی قبول نکند بلکه برایش تئاتر مهم باشد بنابراین طرح صحیح اگر به میان بیاید یا اگر آدم‌هایی که هنوز هم داریم و حرفه‌ای هستند پای این بررسی طرح‌ها برسند و به رصد بعد از تزریق مالی بپردازند شرایط بهتر خواهد شد.
سینما چرا وضعیتش از چهار سال پیش بهتر است؟ به خاطر اینکه تهیه کننده پولش را از تولید در میاورد نه تماشاگر، یک میلیارد به تهیه کننده پول می‌دهند با چهارصد تومن کار تولید میکند بقیه هم برای خودش است دیگر مهم نیست این نمایش چه اتفاقی برایش می‌افتد، تئاتر ما هم سال ها همینطور بوده است الان هم آنهایی که مخالف تئاتر خصوصی هستند به دلیل همین یارانه‌ای است که روی کارهای دولتی میگیرند چون همیشه کاری تولید کردند که پولش را از قبل گرفته‌اند و نمی‌توانند با این فرمول مواجه شوند وقتی در تئاتر خصوصی وارد می‌شوند شکست می‌خورند چون خودشان باید کار را بچرخانند و این عرضه و تقاضا با محصول انجام می‌شود.
حسین پور: می خواستم به این نکته اشاره کنم که من خیلی تلاش کردم سالن بزنم هر بار هم خدا خواست و آن اتفاق نیافتد چون تجربه‌ام کم بود اگر این کار را می کردم حتما شکست می خوردم اما به یک تجربه‌ای رسیدم که البته دوستان بعد از این سال‌ها رسیده‌اند اما من تصور میکنم این اتفاق خیلی خوب است که اگر کسی می‌خواهد کار خصوصی شروع کند حتما به کسی مجوز دهند که حتما تجربه کار تئاتر داشته باشد چون سالن داری کار تیمی است نه فردی. بنابراین یک مشاور اقتصادی و در رأس یک فرد هنری و یک تیم میتوانند در همه شاخه ها موفق باشند و از هیچ بخشی ضربه نخورند شاید خیلی از سالن‌ها درباره این فکری نکرده باشند البته دوستان حاضر خودشان مشاور تبلیغاتی و اقتصادی هستند، چون خودشان همه مسائل را تجربه کرده اند.
اما باید این را بگویم که دیگر تئاترهای 5 نفره دوره‌اش سر آمده و من از همان زمان که دانشجو بودم هم می‌گفتم ما خودمان پول خودمان را میتوانیم دربیاوریم فضای اجرا به ما بدهند ما اگر نتوانستیم اعتراض کنند این اتفاق الان درحال رخ دادن است و همین کارگردان‌ها به دلیل اینکه با جریانی مواجه می‌شوند که صد میلیونی از آن به جیب می‌زدند و الان این فضا وجود ندارد و باید خودش پول دربیاورند و البته هم مردم کارشان را دوست ندارند نمی‌توانند در این فضا موفق شوند بنابراین پیشنهاد من به این افراد این است که سراغ کار دیگری به جز تئاتر بروند!
*با پدیده دلال‌های تئاتر مواجهیم
روح الله زندی فر، مدیر روابط عمومی تئاتر مستقل: به نظر من الان در یک دوره گذار به نام تجربه کردن قرار داریم من با همکاری که با خانواده تئاتر خصوصی داشتم فکر میکنم الان اتفاق خوبی درحال رخ دادن است ما سال‌ها درگیر یک مدیریت سنتی بودیم که این مدیریت دارای تفکر نیست به این معنا که مجاب نشده به زمان حال فکر کند بلکه خود را مجری دیده است. ما در سال شاهد جشنواره‌های زیادی هستیم که تبلیغات هم برایشان می شود در سه سال گذشته به جرات می توان گفت با برگزاری جشنواره فجر و تئاتر دانشگاهی هنوز یک کارگردان جوان به تئاتر معرفی نشده است، اما به واسطه تئاتر خصوصی و تجربه کردن جوانان به تئاتر معرفی می‌شوند البته یک مقدار زمان می‌برد اما مطمئنم به زودی همه به سمت جوانانی می‌روند که بر آنها سرمایه گذاری کنند.
الان سالن‌هایی را داریم که دولتی و شبه دولتی هستند استعداد در آنها پیدا نمی‌شود چون مدیر برای اینکه پشتوانه هنرمندان موجود را داشته باشد و ارتقا پیدا کند، دیگر دنبال رصد افراد جدید و کشف استعداد نمی‌رود جدول ها که بیرون می آید مشخص می شود! من تصور میکنم تئاتر خصوصی و مدیریت تجربه گرا که به شدت به این افراد ضربه زده، اتفاقی که می افتد حسنش این است که تئاتر دولتی را به حرکت وا داشته است.
الان همین بحث اقتصاد مقاومتی را تئاتر بخش خصوصی اجرا میکند تا اینکه دولت انجام دهد چون اشتغال زایی کرده است یک موضعی که الان به وجود آمده این است که صاحب سرمایه در تئاتر سرمایه گذاری میکند این اتفاق خوبی است اما همین یک سری معایب دارد ما الان با پدیده دلال‌های تئاتر مواجهیم اینها آمار همه تماشاخانه‌ها را دارند و به شدت به حوزه‌های مختلف تئاتر ضربه می‌زنند.
حسین پور: هیچکس به اندازه من این دلال ها را نمی شناسد اینها می‌آیند و میگویند که دو میلیون اضافه کن وگرنه ما فروش بلیطمان را بر سایت تیوال می‌بریم!
وقار کاشانی: من الان شنیدم که این دلال‌ها از سالن ها هم پول در می‌آورند علت این مسائل هم این است که افراد ناشی وارد کار تئاتر شده‌اند ما واقعا احتیاج به این دلال ها نداریم چون ارتباطاتمان را داریم اما کسی که از راه می رسد و می آید به دلال و واسطه نیاز دارد.
کوشکی: اتفاقا از زمانی که ورود افراد ناشی به تئاتر زیاد شد دلال‌ها جان گرفتند اینها دست مزد بالا می‌برند یا پایین می‌آورند حتی ما تهیه کننده و مدیر تولید در کار تئاتر نیاز نداریم، دلال داریم!اجازه دهید توضیح دهم ما در تئاتر چند نفر افراد را به اسم تهیه کننده داریم فارغ از مدیران تولید گروه نمایشی ، بحث مدیریت مالی و برنامه ریزی این تیم را انجام می دهند اینها از جایی تهیه کننده شدند که با سازوکاری با مدیران تئاتر ایرانشهر ارتباط گرفتند یعنی تبدیل به تهیه کنندگان ایرانشهر شدند و ایرانشهر کار را به آنها سپرد و آنها تبدیل به تهیه کنندگانی قدرتمند شدند.
بنابراین چون آن زمان سالن تئاتر نبود آنها دو سالن تئاتر دستشان بود این ماجرا شروع شد تا اینکه اینها تکیه گاهی برای کارگردان‌های بی پناه شدند چون هیچوقت کارگردان نمی توانست با سالن دار ارتباط برقرار کند همیشه یک مانعی بود، مثلا من یادم است خیلی تلاش کردم از لای در مدیر تئاتر شهر یا ایرانشهر را ببینم اینها واسطه می‌شدند که اگر از من خوششان می آمد کمک می کردند یک ریال هم هزینه نمیکردند همین الگو باقی ماند تا امروز که کارگردان دیگر خودش می‌تواند ارتباط بگیرد اما فکر میکند این الگو وجود دارد تا اینها برایشان سالن بگیرند.
*پس تئاتر خصوصی به تهیه کنندگان هم کمک میکند..
بله تئاتر خصوصی برای همه خوب است.
*اقای حسین پور قدری هم درباره بلیط فروشی صحبت کنید و اینکه بلیط فروشی کجای این داستان است؟
حسین پور: الان ما دو سایت تخصصی تئاتر تیوال و tik8 داریم و ایران نمایش هم به میزان محدود البته من مدت زیادی نیست که اینجا هستم ، اما در جمع ما در ارتباط با بخش خصوصی راحت تر از بخش دولتی با مدیران سالن‌ها و کارگردان‌ها کار میکنیم.
به دلیل اینکه دیوان عالی بازرسی کل کشور همیشه با دقت به انجمن هنرهای نمایشی توجه دارد و اینها هم پول‌ها و حاشیه هایی که برایشان به وجود می آید باید هر کارگردانی بلیطش هفته به هفته به حساب انجمن برود و این پول ها بعد تقسیم شود که چقدر برای کارگردان و بازیگر و ... است، بوروکراسی اداری دردسرسازی در بخش دولتی وجود دارد من بارها به اقای بهداروند گفته ام که این شرایط را تغییر دهیم.
اینطور توضیح بدهم که از روز اول تا حدود چهل و اندی روز دوره اجرای نمایش که تمام می‌شود و بعد یک دوره یک ماهه هم طول میکشد تا کارهای اداری‌اش تمام شود یک کارگردان حول و هوش هفتاد ـ هشتاد روز طول میکشد تا پول به سیستم مالی اش بازگردد من بارها گفته ام که این سیستم قابل تغییر است.
الان بخش خصوصی مرتبط با ما یک شنبه به یکشنبه 9 صبح پول در حسابشان است و انجمن هم همینطور، اما تا ما بخواهیم به 5 درصد خودمان با بخش دولتی برسیم خیلی طول میکشد.
سایت فروش وظیفه‌اش مشخص است که محصول دوستان را روی سایت بگذارد با سریع ترین کیفیت به مردم عرضه کند و تا زمانی که تماشاگر به سالن برود و کار را ببیند پشتیبانی کند وظیفه تیوال و ایران کنسرت و ما همین است وظیفه سایت تبلیغات نیست، فروش بلیط است البته سایت هم شریک فروش است اما حق السهمش 4 یا 5 درصد است.
ما یک طرح پیش پرداخت گذاشتیم که تهیه کننده نماها را حذف کنیم، گفتیم ما سایتی هستیم میتوانیم کمک هم داشته باشیم با صحبت مدیران مثلا سالن‌های خصوصی پیش پرداخت قرض الحسنه دارند، هرچند که نیاز دارد به شرطی که عقلانی باشد و از حسابتان تدریجی کسر می‌شود یک چک ضمانت هم میگیریم که پول برگردد و در انتها ما موظف می‌شویم چک را به انها برگردانیم این یک خدمت بزرگ است برای اینکه تئاتر برایمان ارزش دارد.
*الان tik8 در زمینه موسیقی لااقل تا حدودی ضعیف شده است در سایر حوزه ها مثل تئاتر چطور کار میکند؟
حالا امسال شرایط را ببینید که بالای بیست خواننده با tik8 کار خواهند کرد، بعد قضاوت کنیم . من اعتقادم این است که باید یک رقابت سالم برای رشد باشد اگر فقط من باشم که بگویم من کمر به نابودی ایران کنسرت یا تیوال بستم، فایده ندارد مجموعه ما الان اینطور نیست هر سایتی نقطه ضعف‌هایی دارد قدمت پنج ساله تیوال و دو ساله tik8 یعنی ما هم یک چیزهایی را در حال فهمیدن هستیم این مجموعه متخصص مارکتینگ هستند منتها این سایت‌ها هم میتوانند نشان دهند که علاوه بر فروش به مردم هم فکر می‌کنند ما برای نمایش هایی هشت نه میلیون تومان هزینه میکنیم هیچ درامدی هم برایمان ندارد
*چطور می‌شود که یک سایت بلیط فروشی از تئاتر حمایت کند؟
برای اینکه تئاتر را دوست داریم نگاه این نیست که از تئاتر حمایت کنیم یا صدقه بدهیم ، من اعتقاد دارم نگاه حمایتی به تئاتر یعنی از خودمان حمایت کردیم، من فضای امن برای tik8 به وجود می‌آورم پس وقتی من از تئاتر حمایت میکنم یعنی از کار خودم حمایت کردم، ما با بخش خصوصی هم بهتر میتوانیم تعامل کنیم چرا که طرف حسابمان با خود شخص است در تبلیغات هم همینطور است ما دقیقا در بخش خصوصی راحتتر حرکت میکنیم.
من با دیگر بلیط فروشی ها زاویه ندارم اما همکاری هم ندارم کار ما طور دیگری است. الان من در سالنی به اسم کارگردان طپانچه خانم اجرا دارم به من گفتند که چند ماه دیگر اماده می‌شود 28 شهریور قرارداد بستیم به من ابلاغ کردند که بلیط فروشی یک سال دیگر پول از تیوال گرفتیم و قرارداد بستیم من به عنوان مدیر سایت tik8 کارگردان طپانچه خانم که یک بار هفت هزار تماشاگر در تئاتر شهر داشته باید بلیط نمایشم را در تیوال بفروشم آیا این جبر نیست؟ من چکار باید انجام دهم که دولت نمی‌داند باید از سالن دار خصوصی حمایت کند و سالندار خصوصی که نمی‌تواند تعامل کند و درک نسبت به مشتری هایش ندارد نمی‌تواند آرامش را برقرار کند و سالنش را به خاطر یک مقدار بیشتر به دیگری می‌دهد چکار باید کرد؟
من اینجا باید بگویم اینکه یک سالنی پول تحت کمک یا هر چیزی بدهد پولشویی نمی شود روی این اعداد و ارقام پولشویی نمی‌توان کرد بنابراین از این بابت من از تیوال دفاع میکنم که پولشویی نکرده اصلا کار غیرقانونی هم نکرده تیوال نسبت به نقطه ضعف یک سالن دار بهترین استفاده را کرده است.
همچنین این نکته را هم بگویم که با حذف یک سایت بلیط فروشی اتفاقی برای آینده تئاتر نمی‌افتد، بنابراین کسی که خدمت بهتر و تیم فروش بهتری داشته باشد در بلند مدت راهش را پیدا میکند وگرنه اگر من بد باشم باید خود بروم یا اینکه خودم را به روز کنم. بنابراین من با انحصار در بلیط فروش و تئاتر مخالفم. الان می‌گویم اجازه دهید کارگردان ها یک جلسه با من یا تیوال یا ایران کنسرت پرزنت شوند و خودشان تصمیم بگیرند که با کدام کار کنند من به عنوان یک کارگردان می گویم که باید خودمان تصمیم بگیریم و مسیرمان را مشخص کنیم.
نکته دیگر هم به نظر من تبلیغات سایت‌ها است سایت فروش به جای 5 درصد، 10 درصد افزایش کارمزد داشته باشد اما تمام بار تبلیغاتی و هزینه هایی که بابت آن پرداخت میکنیم توسط سایت فروش صورت گرفته شود.
کوشکی: حال درباره این موضوع می توان زیاد صحبت کرد. اما این را باید بگویم یکی از مزایایی ک حضور تیک ایت داشت توانست انحصار بلیط فروشی را بشکند و کسانی در آن الان کار می‌کنند که کار را میشناسند نمیخواهم اسم بیاورم اما ای کاش همه بچه‌ها بودند برای من به شخصه اتفاق افتاده که یک نمایش من که کلی میفروخته به خاطر اختلاف با سایت فردایش نمایشم پنج بلیط فروخته و این خیلی بد است!
وقار کاشانی: یک نکته ایجاد انجمن صنفی تئاتری‌ها است که کم کم در حال زیاد شدن است، قراردادها را قرار است مشخص کند قیمت بلیط ها را تعیین کند ما مجمع عمومی هم برای این تشکیل دادیم و امیدواریم این انجمن برای خیلی مشکلات و حل اختلافات تماشاخانه‌ها نقش بازدارنده داشته باشد. الان طی جلسه با مهدی شفیعی برای صدور مجوز پروانه سالن‌های جدید هم باید طبق دستور صنف صورت گیرد. تا الان خوشبختانه همه دوستان تماشاخانه ها کمک کردند انشالا از این به بعد هم خوب پیش برود و سروسامانی کارها بگیرد.
*نکته پایانی؟
کوشکی: سالن تماشاخانه ها حرف اول و اخر تئاتر خصوصی است، تئاتر نیاز به جاهای ثابتی در اختیار مدیران دارد وگرنه همه این حرف ها بی نتیجه شود.
