سودای خواننده شدن در سبک و گونه های مختلفش از موسیقی اصیل ایرانی گرفته تا موسیقی پاپ، راک و تلفیقی در وجود خیلی‌ها وجود دارد؛ رویایی که عموما شهرت، ثروت و ابعاد رسانه ای هم در آن در نظر گرفته می‌شود.
تولید و عرضه محصولات موسیقایی در کشورمان علیرغم پژوهش ها و تحقیقات گسترده ای که از سوی تعدادی از مدرسان و پژوهشگران آثار موسیقایی انجام گرفته، فرآیند منظمی نیست و نمی توان این چنین قلمداد کرد که آنچه به عنوان خروجی از بدنه موسیقایی کشور در هر گونه و شکلی به بازار راه پیدا می کند از طریق یک مسیر کانالیزه شده برمبنای تئوری های بنیادین بازاریابی و تولید محصولات فرهنگی هنری شکل گرفته و این موضوع در حوزه خوانندگی جلوه بیشتری دارد.
از بحث نرم افزارهای ضبط، تولید و میکس آثار موسیقایی و نحوه استفاده درست از آنها که بگذریم، فرآیندهای غیرحرفه‌ای متعددی برای خواننده شدن وجود دارد و به همین دلیل بسیاری از مخاطبان و مردم خواننده شدن را امر سختی نمی‌بینند.
به هر ترتیب چه بخواهیم، چه نخواهیم، چه قبول داشته باشیم و چه نداشته باشیم و چه منتقد باشیم و چه مدافع، مسابقه های خوانندگی در بخش های تصویری و حضوری آن طی سال های گذشته تبدیل به یکی از محبوب ترین و بهترین مجراهای ورود آدم های به اصطلاح معمولی و کمتر شناخته عرصه موسیقی به حرفه خوانندگی شده؛ موضوعی که طی سال های گذشته در بسیاری از رسانه های خارجی دنیا در کشورهای اروپایی و آمریکایی رایج و تبدیل به یکی از پربیننده ترین برنامه های تلویزیونی دنیا شده است. البته در این میان نمی توان از برگزاری همین مسابقه های خوانندگی مشابه در شبکه های فارسی زبان خارج از کشور هم به سادگی عبور کرد که آنچنان مورد پشتیبانی حمایت کنندگانش قرار گرفته که گویی این تنها مسیر دیده شدن آنهاست.
اما ماجرا در ایران فرق دارد. به هر ترتیب جمعیت چند میلیونی کشورمان با آنچه در قالب های بسیار محدود شبکه های مشابه فارسی زبان در حوزه مسابقه های خوانندگی انجام می گیرد کار را برای سازندگان چنین برنامه هایی سخت می کند. در اینجا هم باید به این نکته دقت کرد که هم باید از تقلید پرهیز شود و هم باید کارها را در چارچوب قانونی ارائه داد و جلو رفت.
«شب کوک» یکی از برنامه های وطنی حوزه موسیقی در رسانه ملی است که طی یکی دو سال اخیر به عنوان تنها برنامه تلویزیونی سازمان صدا و سیما در حوزه جذب خواننده فعالیت خود را آغاز کرده است. این برنامه که فاز اول آن توانست با اقبال نسبی مخاطب همراه باشد در سری دوم خود برای اولین بار اقدام به برگزاری مسابقه خوانندگی کرد که با توجه به حساسیت های موجود یا می تواند سکوی پرتابی برای سازندگان آن همچون برنامه «خندوانه» باشد و یا به مثابه پرتگاهی قلمداد شود که اگر با رضایت مخاطبان و سازندگان همراه نباشد دیگر چاره ای جز سقوط آزاد نیست.
سری جدید مسابقه خوانندگی «شب کوک» از ۱۹ دی‌ماه روی آنتن شبکه نسیم رفته و این برنامه در سری جدید به گفته سازندگانش، با تغییرات گسترده در بخش دکور و تصویربرداری در تلاش است با رفع ضعف‌های دوره نخست در سری جدید بتواند با حال و هوایی بهتر و جدید و محتوایی قوی به دیدار دوستدارانش برود.
فریدون آسرایی، مهدی یغمایی، پوریا حیدری و فرهاد برنجان داوران سری دوم مسابقه خوانندگی «شب کوک» به تهیه کنندگی هادی و مجید دمیرچی و اجرا و کارگردانی هنری باربد بابایی هستند. این در حالی است که مسعود فروتن هنرمند صاحب نام حوزه کارگردانی تلویزیونی نیز بعد از مدت ها دوری از این حوزه به کمک دست اندرکاران این برنامه آمده است.
به هر حال همه اینها بهانه ای شد تا نظر به اهمیت موضوع به محل ضبط مسابقه «شب کوک» در یک ظهر زمستانی تقرییا شلوغ مراجعه کرده و با برخی از عوامل این مسابقه تلویزیونی به گفتگو بنشینم. مسعود فروتن کارگردان تلویزیونی، هادی دمیرچی تهیه کننده و باربد بابایی مجری و کارگردان هنری از جمله افرادی بودند که در این گفتگوی کم و بیش پرحاشیه به سوالات ما این گونه پاسخ دادند.
* در ابتدای ماجرا بهتر است از این منظر سوالات را آغاز کنیم که «شب کوک» شبکه نسیم در میان تعدادی از اهالی موسیقی، مخاطبان و منتقدان این حوزه با برنامه‌ای ماهواره‌ای مقایسه می شود که لازم است درباره آن توضیحاتی را ارائه دهید.
مسعود فروتن: اصلا این موضوع قابل مقایسه نیست، چرا که من معتقدم کار ما بسیار بهتر از آنهاست چراکه آنها از عواملی استفاده می کنند که ما خوشبختانه استفاده نمی کنیم و اگر هم می توانستیم مطمئن باشید که استفاده نمی کردیم. به هر حال در همه جای دنیا چنین برنامه هایی ساخته می شود حتی من در یکی از شبکه های تلویزیونی افغانستان دیدم که برنامه ای با عنوان «اَبَرستاره» با این موضوع تولید می کنند.
به طور طبیعی به دلیل جوی که یک مسابقه می تواند داشته باشد در برخی از نکات تشابهاتی دیده شود، اما ما با ضوابط و محیط پیرامونی خودمان مشغول تولید برنامه هستیم و اتفاقا چنین چارچوب هایی باعث می شوند که ما در آن چارچوب سعی کنیم که کار درخشان و خوبی را به مخاطب ارائه دهیم. ما ممکن است یکسری کمبود داشته باشیم ولی سعی می کنیم در همین قالبی که بنا به دلایلی کمبود داریم دلنشین تر، زیباتر و جذاب تر کار کنیم. آنهایی هم که در آن سوی مرزها برنامه تولید می کنند دنیای شلم شوربایی دارند که ما مانند آنها کار نمی کنیم. به عنوان نمونه ما اجازه نمی دهیم که هنرمندان و یا داوران شرکت کننده در مسابقه ما روی سرشان کلاه بگذارند و برنامه اجرا کنند. چون ما اعتقاد و آدابی داریم که این نکته را به ما گوشزد می کند تا کلاه در زیر سقف باید از سر برداشته شود. به اعتقاد من در زیر سقف استودیو با کلاه نشستن یک نوع بی ادبی و احترام نگذاشتن به تماشاگر است. به هر حال ما با عشق و علاقه کار می کنیم و اصلا هم دوست نداریم با آنها مقایسه شویم چون کار ما قابل مقایسه با آنها نیست، اتفاقا خیلی هم بهتر از آنهاست.
هادی دمیرچی: به نظر من این مقایسه از سوی مطبوعات و اهالی رسانه اصلا صحیح نیست به جهت اینکه اصحاب رسانه خوب متوجه هستند که در مملکت ما یکسری مسایل می بایست مراعات شود و ما هم به تبعیت از اتفاقاتی که در کشورمان تعریف درست و خاص خود را دارد این برنامه را تولید می کنیم. شما خودتان خوب می دانید برنامه هایی که در خارج از کشور تولید می شود نکاتی دارد که ما نمی توانیم و نمی خواهیم که داشته باشیم. فضایی که آنها می سازند به تجملات و اتفاقات تجملاتی خیلی بیشتر نزدیک است و دوست دارند به نوعی اتفاقات و نقاط منفی خود را با این فضای بصری بپوشانند در حالیکه ما دنبال چنین فضایی نیستیم. ما برنامه ای را تولید می کنیم که در حیطه اتفاقات داخل کشور تعاریف فعالیت های فرهنگی هنری سنتی و خاص خود را دارد و ما باید از آن دفاع کنیم.
چون موسیقی مملکت ما موسیقی است که مضامین درونی آن از اشعار گرفته تا ملودی قابل دفاع است بنابراین ما به سمت استفاده ابزاری نرفتیم و نمی خواهیم برویم. مردم ما، مخاطبانی بسیار متعهد هستند و وقتی یک برنامه با متریال خوب تهیه می شود از آن استقبال می‌کنند.
* سری اول برنامه «شب کوک» نقص هایی زیادی داشت که باعث انتقادهایی در رسانه‌ها از تیم سازنده شد. آقای فروتن! چطور کنار آمدید که وارد این برنامه به عنوان کارگردان تلویزیونی شوید؟
فروتن: مدت های زیادی بود که کارگردانی تلویزیونی انجام نداده بودم و به عنوان مجری در برنامه های مختلف بودم و به طور حتم پیشنهادات هم به این سمت می رفت. ولی همیشه دلم تنگ کارگردانی تلویزیونی و استرس های این شغل بود. باور کنید هنوز قبل از اجرا و ضبط برنامه حالم دگرگون است برای اینکه برای من مهم است که آیا می توانم بدرخشم و حضور موثری داشته باشم یا خیر؟ این کار به شکلی است که بنده حق الاکلنگ بازی ندارم. من باید حساب شده کات بزنم، ریتم داشته باشم و همراه با ریتم موزیک و اجرا من هم باید ریتم داشته باشم. به هر ترتیب به ریسکش می ارزید که در برنامه «شب کوک» به عنوان کارگردان تلویزیونی حضور داشته باشم چون احساس خوب «جوانی کاری» به سراغم آمده است. من چند ساعتی در اینجا حضور پیدا می کنم که بتوانیم کار خوبی انجام دهیم. الان هم دیگر جزئیات کار دستمان آمده که باید چه کنیم. برنامه ما برنامه چارچوب داری است و به خود می‌بالیم که برنامه شیک و مرتبی را کار می کنیم که مبتنی بر موسیقی جوانان و مدرن است. بنابراین من حق ندارم تصویرهایی را به مخاطب ارائه دهم که شلخته و بی تفاوت باشد. من عاشقانه به این برنامه نگاه می کنم و نه فقط خودم بلکه دوستانم نیز با تماس های خود از این خوشحالند که دوباره به این عرصه بازگشته ام. من همه تجربیات چهل ساله ام را به این برنامه آوردم و در کنار جوانان کاری را ارائه می کنم که دوستش دارم. به هرحال تجربه چندین ساله من و عزیزانی چون زین الدین علامه، شامل تافته در کنار طروات و شادابی جوانان، برنامه ای را ارائه می کند که امیدوارم مردم آن را دوست داشته باشند چون ترکیب سابقه و جوانی چیز خوبی از آب درمی آید.
*برگردیم به سوال اول که به طور حتم باربد بابایی به عنوان مجری و کارگردان هنری پیرامون آن حرف های زیادی برای گفتن دارد، موضوعی که به این راحتی نمی توانیم از آن عبور کنیم.
باربد بابایی: من موافق نقاط ضعف عجیب و غریب دوره قبل نیستم به دلیل اینکه پارت قبل اصلا قرار نبود که پخش شود. ما یکسری نقاط ضعف در دکور و ورود و خروج بچه ها داشتیم که باید رفع می شد. نکته بعدی اینکه بنده به عنوان کارگردان هنری و مجری برنامه افتخار این را داشتم که در کنار کارگردان تلویزیونی چون مسعود فروتن قرار گیرم پس ما مسعود فروتن را داریم که دیگران ندارند. ضمن اینکه بزرگترین نقص فرهنگی ما ایرانی ها مقایسه است که بسیار هم نقص بزرگی است زیرا هیچوقت مقایسه درست در نمی آید. البته اولین اتفاقی که خیلی از خبرنگاران در اذهان عمومی ایجاد می کنند براین مبناست که «اینها» از «اونها» تقلید کردند. در حالیکه منبع جنس این برنامه ها، اصلا ایرانی نیست و ایده کاملا آمریکایی دارد و تمام دنیا از کشورهای اروپایی گرفته تا کشورهای عربی از روی این منبع برداشت می کنند. پس معنی دیگر آن می شود که این جنس مسابقه ها یا «تلنت شوها» از روی استاندار جهانی برداشت می کنند یعنی داور ما نمی تواند بلند شود و نظر بدهد. راجع به مقایسه با برنامه ای که شما در ابتدای صحبت هایتان اسم بردید هم باید بگویم که اساسا این مقایسه اشتباه است، چرا که جنس امکانات، بودجه و ... وجود دارد بسیار متفاوت است و ما خوشحالیم که در محدودیت، خلاقیت را اتود می زنیم و این محدودیت ها واقعا برای ما دوست داشتنی است.
ما موسیقی فاخر را تحویل مردم می دهیم و سعی می کنیم در یک تصویر زیبا از لباس، از نوع ادبیات و نوع برخورد با هم برنامه درستی را به مخاطب ارائه دهیم. نکته دیگر اینکه اگر شما به برنامه های ایرانی خارج از کشور نگاه کنید آن اتفاقی که جلوی دوربین می افتد، اتفاقی برای ایرانی ها نیست، متعلق به جماعت آمریکایی یا اروپایی است. به هرترتیب این مقایسه اشتباه است و من فکر می کنم «شب کوک»، شب کوک است بنابراین باید آن را با خودش مقایسه کنید. اگر در مقام مقایسه بخواهید وارد شوید حتما با پارادوکس هایی هم مواجه می شوید که عملا سرفصل مقایسه را زیر سوال می برد و نکته دیگر که خیلی مهم است، اینکه ۳۷ سال است از پیروزی انقلاب اسلامی می گذرد و ما طی این سال ها در رسانه ملی انواع و اقسام آیتم های مختلف برنامه ای داشتیم اما در حوزه موسیقی فعالیت چندانی وجود نداشته و حالا اولین بار برنامه «شب کوک» این کار را انجام می دهیم و طبیعتا مشکلات و سختی هایی را نیز باید رد کرد تا به یک قوام درستی رسید. لازم است مخاطب ما صبورتر باشد تا ما به استانداردی که متعلق به کشور و فرهنگ خودمان است، برسیم.
فروتن: برنامه های این چنینی ممکن است شبیه همدیگر باشند، ولی ما در قالب خودمان حرکت می کنیم. ما حتی به برنامه های مشابه شبکه های فارسی زبان هم نگاه نمی کنم، برای اینکه من از قبل از انقلاب تا به امروز مشغول کار کردن بودم و می دانم قالب تلویزیون برای مخاطب ایرانی داخل کشور چیست. ما سعی می کنیم که با قالب های زیبا به خانه مردم برای مهمانی برویم و برنامه «شب کوک» را به عنوان هدیه به آنها تقدیم می کنیم.
*معمولا در ساخت چنین برنامه هایی به طور طبیعی، عرفی و قانونی محدودیت هایی وجود دارد که همه ما ملزم به رعایت آنها برا ساخت برنامه های تلویزیونی هستیم، اما من معتقدم در همین چارچوبی که برای من و شما به عنوان مخاطب و برنامه ساز تعیین شده هم فضای جدیدی ارائه نشده است. آن چیزی که شخص بنده به عنوان یک مخاطب از برنامه «شب کوک» توقع داشتم عنصری به نام خلاقیت بود ولی در حال حاضر همانی را می‌ىبینم که قبلا در مسابقه های مشابه دیده ام.
بابایی: با شما مخالفم. من حتما از شما خواهش می کنم که برنامه های مشابه خارجی و نه ایرانی را ملاحظه کنید. آن چیزی که در بسیاری از برنامه های اروپایی و آمریکایی می بینید یک محور کاملا مشخص دارد، اینکه یکسری آدم جوان و استعدادها می آیند روی صحنه و کاری را اجرا می کنند، داوران مسابقه نظر خود را در رابطه با اجرا بازگو می کنند و ما در بخش های پشت صحنه ری اکشن های از این افراد را می بینیم و در نهایت این ها غربال می شوند و به فینال می رسند. من خواهش می کنم عزیزانی که منتقد مشابهت های ما با برنامه های خارجی هستند، حتما با آنالیز بیشتری برنامه های خارجی را ببینند. تمامی مواردی که ما در مسابقه «شب کوک» ارائه می دهیم، برگرفته از یک استاندارد جهانی است که باید این استاندارد را رعایت کنیم، نکته بعدی اینکه در تمام دنیا تماشاچی ها و داورها قسمت بارز خلاقیت این برنامه هستند یعنی تماشاچی در برنامه های خارجی از این دست اجازه انجام هرگونه فعالیت فیزیکی را در برنامه دارند در حالیکه ما حتما و قطعا ملزم به رعایت تمام چارچوب ها هستیم. ضمن اینکه این جور برنامه ها در تمام دنیا نه مجری محور بلکه «داور محور» است و این داوران هستند که بار فنی و طنز برنامه را به دوش می کشند اما در ایران برای اولین بار است که این اتفاق می افتد و داوران ما اولین بار است که در صندلی قضاوت نشستند و برای خودشان تجربه جدیدی است.
جای تعجب من اینجاست که چرا به برنامه هایی که برای اولین بار در ایران اتفاق می افتد یک فرصت اندک لااقل برای دو فصل داده نمی‌شود تا خودشان را نشان دهند. شما همین برنامه «نود» چند سال قبل را با برنامه «نود» این سال‌ها مقایسه کنید. البته قرار نیست به ما ۱۷ سال فرصت داده شود، ولی به اندازه دو فصل به ما فرصت دهید تا بتوانیم چارچوب ها را دربیاوریم و بتوانیم در قالب این چارچوب ها به فضای جدیدی برسیم. به هر حال مدیران سازمان صدا و سیما به ما اعتماد کردند که بعد از مدت ها «مسابقه شب کوک» روی آنتن باشد. برای خود مدیران هم یکسری اتفاقات هنوز مشخص نیست، ما هنوز هم در آزمون و خطاییم، بنابراین باید برادری خود را به رسانه ملی ثابت کنیم که برنامه فاخری هستیم و در راستای کمک به فرهنگ موسیقی و فرهنگ کشورمان حرکت می کنیم، بعد چارچوب ما ممکن است بازتر شود.
