نمایشگاه کتاب بیروت با شعار «من به وقت بیروت می‌خوانم» از روز دوازدهم آذرماه با حضور ناشرانی از لبنان، ایران، سوریه، عراق، فرانسه و ... در پایتخت لبنان برگزار شد. در شصت و چهارمین دوره این نمایشگاه که در بیستم آذرماه به کار خود پایان داد، تعدادی از آثار ایرانی برای اولین‌بار در نمایشگاه عرضه شدند که بخشی از آنها مورد اقبال مخاطبان عرب‌زبان نیز قرار گرفت.
بسیاری از فعالان نشر بر این باورند که شرکت در نمایشگاه‌های منطقه‌ای و ورود آثار ایرانی به بازارهای جهانی می‌تواند بازکننده بخشی از گره نشر ایران باشد که طی سال‌های گذشته پیچیده‌تر و به کلافی سردرگم تبدیل شده است؛ به ویژه آنکه بازار کتاب لبنان از گذشته به عنوان یکی از بازارهای معروف و مرجع در زمینه چاپ و نشر آثار در میان کشورهای عربی شهره است؛ چنانکه گفته‌اند: «مصری‌ها می‌نویسند، لبنانی‌ها چاپ و منتشر می‌کنند و عراقی‌ها می‌خوانند».
در چنین شرایطی شرکت در نمایشگاه‌های منطقه‌ای و اقبال مخاطبان منطقه به کتاب‌های ایرانی می‌تواند گره‌گشای بخشی از صنعت نشر ایران باشد. تبادلات فرهنگی میان ایران و لبنان در حوزه نشر، طی سال‌های گذشته در چند حوزه فعال بوده است؛ از چاپ قرآن گرفته تا عرضه آثاری که با موضوع دفاع مقدس یا ادبیات مقاومت به چاپ رسیده‌اند. در این زمینه، بازار لبنان همواره بازاری یک‌سویه از ترجمه کتاب‌های ایرانی بوده که توانسته مخاطبان خوبی را به سمت خود جلب کند. اما ظرفیت‌های نشر ایران برای حضور در بازار نشر کشوری همچون لبنان، ظرفیت‌های گسترده‌تر و با دایره شمول بیشتری است. به عنوان نمونه، به نظر می‌رسد بازار لبنان جای مناسبی برای عرضه کتاب‌های ایرانی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان باشد؛ چنانکه پیش از این نیز ادبیات کودک و نوجوان ایران همواره سکوی پرش نشر ایران در نمایشگاه‌های خارجی بوده است.
هرچند بده بستان‌های فرهنگی میان دو کشور در حوزه نشر رو به بهبود و افزایش است، اما به نظر می‌رسد برنامه منسجمی برای بهره‌گیری از این بازار وجود ندارد و چشم‌انداز مشخصی در این زمینه در دیپلماسی فرهنگی ما تعیین نشده است. حرکت‌های فرهنگی صورت گرفته در این زمینه عموماً بارقه‌های فردی و با تلاش ناشران فعال بوده است. علیرضا سبحانی نسب، مدیر نشر جمال، از جمله ناشرانی است که در دوره اخیر نمایشگاه کتاب بیروت حضور داشت. او در گفت‌وگویی با تسنیم، کتاب‌های ایرانی را برای خانواده‌های لبنانی به عنوان «کیمیا» توصیف و تأکید کرد که حضور ایران در این رویداد فرهنگی می‌تواند «معنادارتر» شود. مشروح این گفت‌وگو را می‌توانید در ادامه بخوانید:
*تسنیم: لبنان همیشه به عنوان یکی از حوزه‌های جدی نشر در میان کشورهای عربی مطرح بوده و می‌شود گفت نمایشگاه کتاب بیروت یکی از رویدادهای مهم فرهنگی در منطقه به شمار می‌آید. این رویداد چه ظرفیت و فرصتی را می‌تواند برای نشر ایران ایجاد کند؟
لبنان هم از نظر جغرافیایی موقعیت بسیار ارزشمندی در جهان اسلام دارد و هم از منظر جغرافیای فرهنگی در جهان اسلام از جایگاه بلندی برخوردار است. از سوی دیگر، موضوع چاپ و تحقیقات علوم اسلامی در لبنان از گذشته زبانزد بوده که هم‌اکنون نیز هم رگه‌هایی از این اهتمام به نشر کتاب در این کشور باقی و قابل ملاحظه است.
کشور لبنان در سال‌های متمادی از وجود علمای بزرگی بهره‌مند بوده و هست که از جمله شخصیت‌های مطرح معاصر در این زمینه می‌توان به سیدجعفر مرتضی عاملی، از پژوهشگران مطرح در حوزه تاریخ اسلام و تشیع و از اساتید حوزه‌های قم و لبنان اشاره کرد که سه سال پیش دار فانی را وداع گفت. ایشان از جمله کسانی بود که شیوه مهمی در تاریخ‌نگاری و تأویل تاریخ بنا گذاشت که جا دارد چند واحد دانشگاهی برای تشریح شیوه ایشان در حوزه‌های یاد شده بنویسیم و در دانشگاه‌ها تدریس کنیم؛ به عبارت دیگر، در سال‌های اخیر نیز لبنان از وجود علمای بزرگی بهره‌مند بوده است که آثار آنها و فعالیت‌هایشان در زمینه‌های مختلف پژوهشی حائز اهمیت است.
علاوه بر این، لبنان از جمله کشورهایی است که در اطلس زمانی ما در جهان اسلام، نقش بی‌بدیلی دارد؛ حزب‌الله و دوستداران حزب‌الله در زمانی که نیاز بوده در برابر استکبار رژیم صهیونیستی و زیاده‌خواهی‌های او، خون و جان و مال بدهند، دریغ نکرده و با مقاومت مقابل این زیاده‌خواهی‌ها ایستادند. مردم اینجا اهتمام خیلی ویژه‌ای به حفظ باورها، اعتقادات و تربیت فرزندانشان دارند؛ لذا خیلی تلاش می‌کنند که از نظر مطالعه و باورها به‌روز باشند.
یکی از نکاتی که می‌توان درباره موقعیت فعلی لبنان در حوزه فرهنگ منطقه اشاره کرد، مشکلات اقتصادی است که بر این کشور تحمیل شده است. بر اساس ظلمی که در چند سال اخیر آمریکا بر مردم لبنان روا داشته، اقتصاد و ارزش پولشان تقریباً 40 مرتبه کاسته شده است؛ بنابراین بخش مهمی از این جامعه که با دلار زندگی نمی‌کنند، بیشترین دغدغه‌شان نان است. دغدغه بخش مهمی از مردم لبنان این روزها چگونگی گذران زندگی و تأمین مایحتاج و نیازهای اولیه است؛ اما نکته اینجاست که با وجود همه این مشکلات، مردم لبنان از مسائل فرهنگی و به ویژه از نمایشگاه کتابی که سال گذشته و امسال برگزار شد، به‌خوبی استقبال کردند.
برای من خیلی روشن بود که اولاً تعداد خیلی زیادی هستند که هم توان مالی خرید کتاب را دارند و هم به موضوع کتاب اهتمام دارند و به هر قیمتی کتاب می‌خرند و به هر قیمتی که هست خود را به نمایشگاه کتاب می‌رسانند. بعضی از مردم را دیدم که چند روز در نمایشگاه می‌چرخند تا کتاب موردنظرشان را پیدا کنند؛ این‌ها یعنی اهتمام جدی به ارتقاء سطح فرهنگی خودشان و در نهایت ارتقاء دانسته‌های خانواده و جامعه‌شان دارند. از آنجایی که کتاب‌های ما در حوزه تربیت و کتاب کودک است، خیلی زیاد با افرادی مواجه شدم که وقتی از تربیت صحبت می‌کنند معنایش این بود که 20 کتاب خوانده‌اند و الآن درباره خلأهایش صحبت می‌کنند و منظورشان مبانی ابتدایی تربیت نیست.
در مجموع باید گفت وقتی از فرهنگ لبنان و جایگاه فرهنگی این کشور در منطقه صحبت می‌کنیم، باید بدانیم که از مجموعه‌ای حرف می‌زنیم که هم عقبه عمیق فرهنگی دارد و هم با توجه به جایگاه جغرافیای مهمش، خاستگاه رویش نیروهایی است که بر اساس تربیت برگرفته از انقلاب اسلامی، به محور مقاومت در کل دنیا معروف شده‌اند؛ محور مقاومت در برابر سمبل جدی استکبار یعنی اسرائیل.
*تسنیم: با توجه به اینکه نمایشگاه لبنان طی سال‌های گذشته به دلایل سیاسی از سوی برخی از کشورهای عربی تحریم شده است، کیفیت بخش بین‌الملل این دوره را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا ایران توانسته از این خلأ به نفع خود بهره ببرد؟
نمایشگاه بین‌المللی کتاب بیروت با ویژگی‌هایی که دارد دوبار در سال میلادی گذشته برگزار شد. نخستین دوره این رویداد فرهنگی در ماه سوم میلادی و مصادف با اسفند 1400 بود و دیگری، در ماه جاری میلادی بود که مصادف بود با آذرماه سال 1401 که چند روزی است به کار خود پایان داده است.
در اسفند ماه پارسال غرفه جمهوری اسلامی ایران 60 متر بود و با حضور نویسندگان و ناشران متعدد و نهادهای مختلف یک نمایش خوب از قدرت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به نمایش گذاشته شد؛ به طوری که عموماً می‌گفتند که ایران غرفه خوب و باشکوهی دارد. می‌توان گفت که تقریباً برای غرفه‌های مرتبط با حزب‌الله نیز این اتفاق افتاده بود.
یکی از دلایل این رونق، تحریم نمایشگاه کتاب لبنان از سوی کسانی بود که با جبهه مقاومت زاویه دارند. آنها نمایشگاه قبلی را تحریم کرده بودند و به همین دلیل حضوری نداشتند، اما در نمایشگاه اخیر اتفاقات متعددی افتاده بود و غرفه‌های جبهه مقاومت را حدود سه تا چهار برابر کوچک کرده بودند؛ به همین دلیل غرفه جمهوری اسلامی ایران نیز حدود 15 متر کوچک‌تر شده بود که در قیاس با دیگر غرفه‌ها خیلی کوچک‌تر به نظر می‌رسید.
این اتفاق دو دلیل عمده داشت؛ یک خوش خدمتی به استعمارگر لبنان یعنی فرانسه که از این جهت، حدود 600 متر غرفه به این کشور اختصاص داده شده بود؛ به طوری که می‌توان گفت غرفه فرانسه حجم قابل توجهی از فضای نمایشگاه را بلعیده بود. ضمن اینکه تعدادی از ناشرانی که در نمایشگاه قبلی قهر کرده بودند، در این نمایشگاه حاضر بودند و همین باعث شده بود که از فضای اختصاص یافته به دیگر ناشران و کشورها از جمله ایران کاسته شود.
البته خوش‌خدمتی به فرانسه قابل فهم است. برخی از مسئولان لبنانی هنوز این استعمار پیر را به رسمیت می‌شمارند و آن را کدخدای خود می‌دانند و هم اینکه وقتی دیگر ناشران می‌آیند، بالاخره فضا کم می‌آید، اما از آن بدتر اینکه غرفه ایران را جایی را قرار داده بودند که اساساً دیده نشود؛ یعنی بدترین جای ممکن را به ما اختصاص داده بودند و همین امر سبب شده بود تا فعالیت‌های غرفه ایران به چندان به چشم نیاید.
مدیریت نمایشگاه حتی از جایی که برای اجتماعات و گفت‌وگوها در نمایشگاه در نظر گرفته بودند، دریغ کردند. هرچه ناشران ایرانی و مسئولان تلاش کردند که رونمایی‌های کتاب‌های ایرانی در این فضا برگزار شود، این فرصت داده نشد.
به نظرم مهمترین دلیل آن این است که آنها از اجتماع ما و به چشم آمدن این فرهنگ در هراس‌اند. هرچند در روز آخر نمایشگاه با فراخوان دوستان لبنانی جهادی، چنان جمعیتی از جوانان حزب‌الله جمع شد که راهروهای منتهی به غرفه ایران از دو طرف بسته شد و نمایشی کم‌نظیر از فعالیت‌های فرهنگی فعالان فرهنگی جبهه مقاومت و ایران ارائه شد.
*تسنیم: ایران چگونه می‌تواند از این فرصت به بهترین وجه به نفع خود بهره‌برداری کند؟
حضور هر ساله جمهوری اسلامی ایران می‌تواند در بیروت معنادارتر شود و اگر ما از الآن برای نمایشگاه سال دیگر برنامه مشخصی داشته باشیم، می‌توانیم سال دیگر اتفاقات بزرگی را رقم بزنیم؛ اتفاقاتی که به صدور انقلاب و مبانی و معارف اهل بیت(ع) کاملاً کمک می‌کند و به تقویت جبهه مقاومت منجر می‌شود. هرچه جبهه مقاومت در معارف آگاه‌تر و غنی‌تر شود، یقیناً آینده بهتری خواهد داشت و ما می‌توانیم با حضور این‌چنینی در این دست از نمایشگاه‌ها سطح آگاهی دوستداران انقلاب اسلامی را بالا ببریم.
علاقه مردم لبنان به انقلاب، رهبر انقلاب و شهدا از جمله سردار سلیمانی و دیگر شهدا از جمله موضوعاتی است که در لبنان بسیار به چشم می‌خورد. شاید به جرأت بتوانم بگویم کتاب «سلام ابراهیم» در لبنان بیش از ایران شناخته شده است. این کتاب برای لبنانی‌ها بسیار جذاب و اثرگذار بوده است.
عمده مراجعان ما کتاب را خوانده و شیفته ایثارگری و شخصیت شهدا شده‌اند و عرفان عارفانی مثل ابراهیم هادی و برخی از عرفای شهید ما در لبنان اثر گذاشته است. می‌توان رگه‌هایی از این عرفان را می‌توان در بین مردم دید که شهدای ایران را به عنوان الگوی ایثارگری خود انتخاب کرده و از آنها به گونه‌ای یاد می‌کنند که گویی شاگردی در برابر یک مراد عرفانی، سر تواضع فرود آورده است. با بهترین الفاظ و واژه‌ها از این شهدا یاد می‌کند و خود را مدیون معنویت شهدا می‌دانند. بسیاری از لبنانی‌ها خود را غرق در دریای معنویت شهدای هشت سال دفاع مقدس ما یا شهدای مدافع حرم می‌دانند.
در مجموع می‌توان نمایشگاه بیروت را می‌توان به عنوان یکی از مهمترین پایگاه‌های فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران دانست که می‌توان با تقویت آن، عملیات‌های عمیق فرهنگی ضد صهیونیسم و استکبار در منطقه داشته باشیم، با قدرت کاری کنیم که خاری باشیم در چشم آنهایی که توان دیدن نظام جمهوری اسلامی و اعتلای کلمه لا اله الا الله را ندارند. امیدوارم بتوانیم برای سال‌های دیگر با قدرت بیشتر و با تلاش ناشران و نویسندگان و مترجمان در حوزه فعالیت‌های بین‌المللی حرکت‌های بین‌المللی بزرگ و اثرگذاری داشته باشیم.
*تسنیم: چند سالی است که ناشران کشورهای لبنانی اقدام به ترجمه و توزیع آثار ایرانی کرده‌اند. استقبال از این نوع آثار در این دوره چطور بود؟
یکی از نکاتی که در این زمینه باید به آن اشاره کرد، تأثیر اوضاع اقتصادی بر سبد فرهنگی خانواده‌های لبنانی است. قیمت دلار در لبنان از 9 ماه پیش تاکنون دوبرابر شده و این نوسان و افزایش قیمت، شوک بسیار عجیبی را به اقتصاد این کشور وارد کرده است. اگر دقیق‌تر بگوییم سه سال پیش در لبنان هر دلار، حدود هزار و 500 لیر ارزش داشت، اما از آن زمان تاکنون ارزش لیر در این کشور حدود 30 برابر سقوط کرده است.
سقوط پول ایران در چند سال اخیر به 10 برابر نرسیده است و مشکلات زیادی را تجربه می‌کنیم اما مردم لبنان با 30 برابر شدن قیمت دلار و سقوط ارزش پول ملی‌شان، با مشکلات متعددی دست به گریبان هستند. بزرگ‌ترین درد این است که بخشی از مردم در این کشور به دلار حقوق می‌گیرند و بخش دیگری به لیر؛ به همین دلیل بخش عمده‌ای از مردم بابت این تفاوت و تبعیض اظهار ناخرسندی می‌کنند و برای گذران زندگی با مشکل مواجهند.
با همه این تفاسیر تمام ناشران فعال در حوزه فرهنگ مقاومت از نظر حجم فروش شرایط خوبی را در این دوره تجربه کردند و در قیاس با دوره گذشته، دو برابر فروختند. این فروش برای بخش‌های جبهه مقاومت که قیمت آثارشان را نسبت به دوره قبل تقریباً بالا نبرده بودند، معنای زیادی دارد. غرفه‌های فعال در حوزه جبهه انقلاب نیز کاملاً شلوغ شلوغ بود. هرچند غرفه‌ها را کم کرده بودند اما مردم در صف ایستادند تا نوبتشان برسد و پول کتابشان را حساب کنند. خیلی هم با حوصله بودند و آمادگی این را داشتند که حتی یک ساعت برای پرداخت پول کتاب درصف بایستند.
*تسنیم: با توجه به اینکه به عنوان یک ناشر در حوزه کودک و نوجوان در این نمایشگاه حاضر شدید، بازار این حوزه را برای نشر ایران چطور ارزیابی می‌کنید؟ چون عموماً شناخت و دایره فعالیت ایرانی‌ها در بازارهای منطقه معطوف و محدود به کتاب‌هایی است که در حوزه ادبیات مقاومت نوشته شده و از دیگر بخش‌ها غافل‌اند .
از نکته‌های جذاب نمایشگاه این بود که با اینکه تنها 9 ماه از نمایشگاه قبلی می‌گذشت، مردم به دنبال کتاب‌های جدید بودند. خیلی‌ها به ما گفتند همه این کتاب‌هایتان را داریم، کتاب جدیدتان کجاست؟ لبنانی‌ها در بخش کودک هم خیلی جدی برای بچه‌هایشان هزینه می‌کنند. پرداخت هزینه‌های یک میلیون یا دو میلیون در میان خریداران زیاد بود. در واقع خانواده‌هایی بودند که همه کتاب‌ها را جمع کردند و به عنوان کیمیا، برای خانواده خود بردند.
نکته خیلی خوب دیگر در نمایشگاه امسال وجود رایزن جوان و خوش‌فکر ما جناب آقای سید کمیل باقرزاده بود. در نمایشگاه سال گذشته در وقت اضافه وداع رایزن قبلی بودیم، همین امر موجب ایجاد ناهماهنگی‌هایی شد و ما حضور فعالی را از ایشان در غرفه نداشتیم؛ ولی امسال آقای باقرزاده از روز اول تا روز آخر حضور فعالی در نمایشگاه و تمام غرفه‌های جبهه مقاومت داشتند؛ در تمام رونمایی‌ها شرکت می‌کردند و با ناشران و مردم ارتباط برقرار می‌کردند.
