نخستین سابقه بکارگیری پهپاد در ایران مربوط به پیش از انقلاب و خرید جنگنده‌های شکاری از ایالات متحده آمریکا است که در آن زمان به منظور تست و ارزیابی موشک‌های هوابه‌هوا و توان رهگیری این جنگنده‌ها (خصوصا جنگنده F-14) تعدادی پهپاد هدف از آمریکا مانند MQM-107 استرایکر و BMQ-74 چوکار خریداری شد.
پس از انقلاب و آغاز جنگ تحمیلی نیز تا مدت‌ها نیاز مبرم جبهه‌های جنگ به تصاویر هوایی از مواضع بعثی‌ها به وسیله شناسایی و عکسبرداری توسط هواپیماهای شناسایی RF-4 و در مقطعی RF-5 تامین می‌شد. اما از آنجایی که جنگنده‌های شناسایی به واسطه غیرمسلح بودن‌شان، اهداف قابل شکاری برای جنگنده‌های رهگیر و پدافند هوایی عراق محسوب می‌شدند، رفته رفته از سال ۱۳۶۲ ایده استفاده از هواپیماهای مدل به ذهن رزمندگان یگان هوایی سپاه رسید و بنا شد باشگاه هوایی کشور در این زمینه نیروهای سپاه را آموزش دهند.
نخستین تجربه استفاده از پهپاد در منطقه عملیاتی کانال پرورش ماهی رقم خورد و پس از آن «گردان رعد» هواپیماهای بدون سرنشین سپاه در اهواز و در پادگانی در نزدیکی جبهه‌ها با هدف تامین تصاویر شناسایی سپاه مستقر شد.
سادگی ظهور عکس‌ها و به روز بودن آنها، وضوح بالای تصاویر، گستردگی مناطق عکسبرداری، کم هزینه بودن پرواز و عدم نیاز به مهارت ویژه برای تفسیر عکس ها از جمله ویژگی‌هایی بود که خیلی زود کارایی و در اولویت بودن پهپادها را برای فرماندهان روشن کرد و باعث شد گردان رعد با موفقیت در ساخت پهپادهایی تحت عنوان تلاش‌های ۱ و ۲ و ۳ و مهاجر ۱ و ۲ به یگان پهپاد ارتقاء پیدا کند.
پهپادهای مهاجر-۱ و مهاجر-۲
یگان پهپاد سپاه تا پایان جنگ با انجام ۹۴۰ ماموریت شناسایی هوایی و ثبت ۵۴ هزار قطعه عکس، موفق به شناسایی ۱۸۵۷۰ کیلومتر مربع از مناطق عملیاتی و مواضع بعثی ها شد که از حیث حجم کار انجام شده در مقایسه با امکانات ابتدایی، یکی از اقدامات شگفت انگیز دوران دفاع مقدس به شمار می‌رود.
به واسطه عملکرد موفق و چشمگیر این یگان در دوران دفاع مقدس، پس از جنگ نیز توسعه و تقویت توان پهپادی، هرچند با روندی کُند اما مورد توجه قرار داشت تا آنکه از اوایل دهه ۸۰ تحول و رشد قابل توجهی با تولید پهپادهای خانواده مهاجر و ابابیل در دو مجموعه صنایع هوایی قدس و هسا وابسته به وزارت دفاع آغاز شد.
به موازات این اقدامات، در سالهای آغازین دهه ۸۰ نیز در مرکز تحقیقات و جهاد خودکفایی نیروی هوایی سپاه (هوافضای فعلی) تحقیقات و کارهای پژوهشی به منظور تولید پهپادهای شناسایی، مراقبتی و رزمی آغاز، که منتهی به تولد خانواده پهپادهای «شاهد» شد؛ خانواده پهپادهایی که طی سالهای گذشته عمده مأموریت‌های شناسایی و رزمی نیروهای مسلح را چه در حوزه سرزمینی و چه در جبهه‌های مقاومت بر عهده داشته و از آن می‌توان بعنوان پرافتخارترین خانواده پهپادهای ایرانی یاد کرد.
** شاهد-۱۲۱
اولین محصول آن پس از چندین سال تحقیق در اواخر دهه هشتاد با عنوان پهپاد شناسایی «شاهد-۱۲۱» تولید و مورد بهره‌برداری عملیاتی قرار گرفت.
شاهد-۱۲۱ پهپاد شناسایی مراقبتی نیروی هوافضای سپاه است که مداومت پروازی ۱۰ ساعت، شعاع عملیاتی ۷۰۰ کیلومتر و بیشترین سرعت آن ۱۸۰ کیلومتر بر ساعت است و همچنین می‌تواند محموله‌ای به وزن ۳۰ کیلوگرم را با خود حمل کند.
سه نسل از پهپادهای ایرانی؛ از راست پهپاد شاهد-۱۲۹، پهپاد-شاهد-۱۲۱ و پهپاد تلاش
** شاهد-۱۲۹
دومین محصول از خانواده شاهد، پهپاد رزمی «شاهد-۱۲۹» است که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان مسائل نظامی، این پهپاد یکی از دارایی‌های استراتژیک و حیاتی نیروهای مسلح کشورمان محسوب می‌شود.
شاهد-۱۲۹ که نخستین پهپاد رزمی ایران با قابلیت اجرای آتش علیه اهداف زمینی با استفاده از بمب‌های هوشمند و هدایت دقیق سدید است، مهرماه سال ۱۳۹۱ رونمایی شد. این پهپاد با مداومت پروازی ۲۴ ساعته، بین ۱۷۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلومتر دورتر از محل برخاستن خود می‌تواند ماموریت رزمی اجرا کند.
نمونه هدایت ماهواره‌ای پهپاد شاهد-۱۲۹ مجهز به بمب سدید
شاهد ۱۲۹ می تواند ۸ بمب هوشمند سدید را با خود حمل کند و سقف ارتفاع پروازی آن ۲۴ هزار پا است.
نمونه پیشرفته شاهد-۱۲۹ که از آن بعنوان MQ-1 ایرانی نیز یاد می‌شود، نمونه هدایت ماهواره‌ای آن است که به گفته فرمانده نیروی هوافضای سپاه، توان حمل محموله آن ۱۰۰ کیلوگرم افزایش یافته است.
آنتن ارتباط ماهواره‌ای پهپاد شاهد-۱۲۹
درخشش شاهد-۱۲۹ در صحنه‌های مختلف عملیاتی و قابلیت‌های بالای رزمی آن به گونه‌ای نظرها را جلب کرد که علاوه بر نیروی هوافضای سپاه، سال گذشته نیروی دریایی ارتش نیز به جمع کاربران این پهپاد در کشور پیوست و تعدادی از آنها با نام «سیمرغ» را برای اجرای عملیات‌های گشت دریایی و رزمی در منطقه سوم دریایی نبوت نداجا به کار گرفت.
** شاهد-۱۹۱
آغاز دهه ۹۰، شروع فصل جدیدی برای توسعه توان پهپادی نیروی هوافضای سپاه به شمار می‌رود، چراکه در آذرماه سال ۱۳۹۰ خبر به غنیمت گرفتن پهپاد آمریکایی «آر کیو ۱۷۰» که در آن زمان یکی از پیشرفته‌ترین و در عین حال سرّی‌ترین فناوری‌های نظامی آمریکا به حساب می‌آمد، در صدر اخبار رسانه‌های دنیا قرار گرفت.
پس از این اقدام و کشف و رمزگشایی از داده‌ها و اطلاعات این هواپیمای بدون سرنشین، رفته رفته کار مهندسی معکوس و تولید این پهپاد در مرکز تحقیقات و جهاد خودکفایی نیروی هوافضای سپاه آغاز شد و در نهایت منجر به تولید طیف جدیدتری از پهپادهای رزمی مدرن در این نیرو شد.
شاهد-۱۹۱ نمونه مراقبتی، شناسایی، رزمی و در عین حال جنگ الکترونیک است که با الگو برداری از RQ-170 و در مقایس کوچکتری از آن ساخته شده است.
پهپاد شاهد-۱۹۱
این پهپاد که از موتور توربوجت برخوردار است، بیشترین سرعت ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت، مداومت پرواز ۴.۵ ساعته، شعاع عملیاتی ۴۵۰ کیلومتر، سقف پرواز ۴۰ هزارپا و قابلیت حمل محموله به وزن ۵۰ کیلوگرم را دارد.
شاهد-۱۹۱ همچنین برای اجرای عملیات‌های رزمی می‌تواند ۲ بمب هوشمند هدایت دقیق سدید را درون محفظه زیرین خود حمل کند.
ویژگی بارز این پهپاد، تاکتیکی بودن آن است؛ به این معنا که برای به پرواز درآمدن آن نیازی به پرتابگرهای معمول پهپاد(Jato) و یا حتی باند پروازی وجود ندارد؛ شیوه به پرواز درآمدن این پهپاد اینگونه است که پهپاد بر روی جایگاه ویژه‌ای روی یک خودرو تاکتیکی سوار می‌شود و این خودرو با حرکت سریع بر روی یک جاده صاف، نیروی اولیه لازم برای به پرواز درآمدن پهپاد را تامین می‌کند و پس از رسیدن به قدرت اولیه موتور، پهپاد از جایگاه خود جدا می‌شود و به پرواز در می‌آید.
نحوه نشست و برخاست پهپاد شاهد-۱۹۱
دیگر نمونه از این پهپاد، صاعقه نام دارد که از موتور ملخی به جای موتور توربوجت نیروی پیشران خود را تامین می‌کند، اما در عین حال قابلیت حمل ۴ بمب هوشمند سدید را دارد.مزیت این روش پرواز این است که پهپاد برای به پرواز درآمدن نیازی به تجهیزات اضافه و دست و پاگیر معمول در دنیا ندارد و همچنین از هر نقطه‌ای که تنها یک سطح صاف برای حرکت یک خودرو وجود داشته باشد، مانند خیابان، جاده، و یا حتی در خیابان‌های شهری هم می‌توان پهپاد بمب افکن تهاجمی به پرواز درآورد.
پهپاد صاعقه
شاهد-۱۷۸ نیز نمونه مقیاس اصلی پهپاد «آر کیو ۱۷۰» است که از آن به منظور عملیات‌های شناسایی استفاده می‌شود.
** شاهد-۱۳۳
شاهد-۱۳۳ دیگر عضو خانواده شاهد است که تاکنون اطلاعات رسمی در خصوص آن منتشر نشده است، اما بر اساس تصاویر منتشر شده از آن، یک پهپاد مراقبتی-رزمی ملخی است که قابلیت حمل ۲ بمب هوشمند سدید را دارد و در رزمایش پهپادی نیروی هوافضای سپاه در سال گذشته نیز بر اساس تصاویر منتشر شده، دست کم بیش از ۲۰ فروند آن مورد استفاده قرار گرفت.
پهپاد شاهد-۱۳۳ در حال رهاسازی یک بمب سدید
این پهپاد نیز مانند پهپاد شاهد-۱۹۱ از قابلیت برخاستن و نشستن تاکتیکی برخوردار است و از روی خودرو تاکتیکی به پرواز در می‌آید.
پهپادهای شاهد-۱۳۳
** توصیه استراتژیک رهبر انقلاب به نیروی هوافضای سپاه
آنچه تاکنون گفته شد، بررسی توانمندی‌های تنها یک نمونه از پهپادهای کشورمان و آن هم خانواده «شاهد» بود که در نیروی هوافضای سپاه توسعه یافته است، بی‌تردید دیگر دستاوردهای حوزه پهپادی مانند خانواده «مهاجر» و «ابابیل» نیز که طی سالهای اخیر در صنعت دفاعی کشورمان به پهپادهای رزمی تبدیل شده‌اند، از دیگر برگ‌های برنده جمهوری اسلامی ایران در حوزه پهپادها به شمار می‌رود، اما چندی پیش سردار امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از یک استراتژی نظامی در حوزه به‌کارگیری پهپادها پرده برداشته که توسط رهبر معظم انقلاب مطرح شده است.
رهبر انقلاب فرمودند اقدامات صورت گرفته بسیار خوب است اما تعداد پهپادها کم است و باید آن را زیاد کنید
فرمانده نیروی هوافضای سپاه با اشاره به یکی از توصیه‌های رهبری در خصوص بکارگیری پهپادهای رزمی، می‌گوید: در جلسه‌ای که ۳-۴ سال پیش در حوزه پهپاد با رهبر معظم انقلاب داشتیم، ایشان فرمودند که اقدامات صورت گرفته بسیار خوب است، اما تعداد پهپادها کم است و باید آن را زیاد کنید. پس از این موضوع همه برای افزایش تعداد پهپادها بسیج شدیم.
توصیه رهبر معظم انقلاب در خصوص پهپادها از آنجایی حائز اهمیت است حکایت از درک عمیق فرمانده معظم کل قوا از واقعیت‌های عرصه رزم حتی در حوزه‌های تخصصی دارد، چراکه بکارگیری پهپادهای رزمی در عملیات‌های تهاجمی در صورتی که تک فروندی انجام شود، احتمال عدم موفقیت آن بسیار بیشتر از حالت تهاجم چندین فروندی خواهد بود. این موضوع را از سویی می‌توان با تاکتیک حمله دسته جمعی قایق‌های تندرو و احاطه هدف از زوایای مختلف مقایسه کرد که آن هم ابداعی نیروی دریایی سپاه در خلیج فارس است.
از سوی دیگر ردّ عملیاتی شدن این توصیه رهبر انقلاب در خصوص پهپادها و تبدیل شدن آن به استراتژی را می‌توان در اسفندماه سال ۱۳۹۷ جستجو کرد.
آنجایی که با برگزاری رزمایش بزرگ پهپادهای تهاجمی-رزمی نیروی هوافضای سپاه با نام «الی بیت‌المقدس-۱» در منطقه عمومی خلیج فارس و جزیره بنی‌فارور، ایران بعنوان صاحب بزرگترین ناوگان پهپادهای بمب‌افکن تهاجمی در منطقه شناخته شد.
در این رزمایش ۵۰ فروند از پهپادهای مختلف و متنوع رزمی نیروی هوافضای سپاه اعم از شاهد-۱۲۹، شاهد-۱۳۳، شاهد-۱۹۱ درمنطقه‌ای به مساحت ۱۰ کیلومتر در ۱۰ کیلومتر به پرواز درآمدند که از نظر فنی، هماهنگی و کنترل هوایی این تعداد از پرنده‌های بدون سرنشین در چنین محیط کوچکی از پیچیدگی خاص خود برخوردار است.
دیگر نکته مهم و قابل توجه رزمایش پهپادی «الی بیت‌المقدس-۱» اجرای عملیات دوربرد توسط پهپادهای رزمی بود که با پرواز از پایگاه‌های پهپادی نیروی هوافضای سپاه از استان‌های خوزستان، فارس، بوشهر و هرمزگان با طی مسافت‌های طولانی که در برخی موارد تا ۱۲۰۰ کیلومتر است، اهداف خود را در جزیره بنی‌فارور مورد اصابت قرار دادند.
همچنین در این رزمایش علاوه بر حجم بالای بکارگیری پهپادهای رزمی، دقت تسلیحات هوشمند پهپادها نظیر بمب‌های هوشمند سدید نیز در هدف گیری دقیق اهداف قابل توجه بود.
نمایش قدرتمند پهپادی ایران در رزمایش «الی بیت المقدس-۱» نیروی هوافضای سپاه و رونمایی از بزرگترین ناوگان پهپادهای بمب افکن تهاجمی در منطقه آنچنان اهمیت استراتژیکی داشت که از چشم رسانه‌های خارجی نیز دور نماند. روزنامه صهیونیستی «جورزالم پُست» در مطلبی، از این رزمایش تحت عنوان قدرتنمایی ایران در خلیج فارس یاد کرد.
وبگاه صهیونیستی «اسرائیل دیفنس» نیز با اشاره به برگزاری این رزمایش، نوشت: نیروی هوافضای سپاه ایران ۵۰ فروند پهپاد رزمی از جمله «صاعقه» را به سوی جزیره‌ای در خلیج فارس و نزدیک تنگه هرمز اعزام کرد. این پهپادها از پایگاه‌های مختلف در فاصله صدها تا هزار کیلومتری منطقه عملیاتی برای حمله به اهدف مورد نظر به پرواز درآمدند و با موفقیت بمب‌های خود را علیه اهداف پرتاب کردند. این نخستین بار بود که این تعداد پهپاد تهاجمی از سوی ایران در یک رزمایش شرکت کردند.
این وبگاه با اشاره به توسعه پهپادهای مسلح در سراسر جهان نوشت: ایران زرادخانه پهپادی خود را توسعه داده است.این کشور در حال کسب تجربیات عملیاتی و آموخته‌های فناوری در میادین جنگی است و آنها را در توسط صنعت ساخت پهپادهای بومی اجرا می‌کند.
هزینه پایین تولید، روش‌ها و تکنیک‌های عملیاتی کاربردی از جمله استفاده از پرتابگرهای خودرویی و همچنین برخورداری از تسلیحات متنوع از جمله نقاط قوت پهپادهای خانواده شاهد است که طی سالهای گذشته در کارزارهای واقعی از جمله جبهه‌های مقاومت توانمندی‌های خود را به اثبات رسانده است.
به کارگیری پهپادهای شاهد در عملیات‌هایی همچون ضربت محرم در مهرماه سال ۱۳۹۷ برای هدف قرار دادن مواضع تروریست‌های داعش در پاسخ به حمله تروریستی اهواز، شکار سران تروریست‌ها در عراق و سوریه و هزاران ساعت پرواز شناسایی و رزمی این پهپادها در عملیات‌های مختلف قطعا دارای تصاویری است که انتشار آنها در وقت مقتضی می‌تواند پهپادهای خانواده شاهد را به برند و نماد صنعت هواپیماهای بدون سرنشین کشور تبدیل کند؛ موضوعی که امید می‌رود در آینده‌ای نزدیک محقق شود تا جهان با یکی از ابعاد کمتر شناخته شده قدرت بازدارنده جمهوری اسلامی ایران بیش از پیش آشنا شود.
