روز گذشته سه‌شنبه ۲۴ دی تروئیکای اروپایی یعنی سه کشور اروپایی عضو برجام شامل فرانسه، آلمان، انگلیس موسوم به E۳، با انتشار بیانیه‌ای از فعال سازی « مکانیسم ماشه » خبر دادند.
اخبار سیاسی- ادعای این سه کشور اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه عدم پایبندی ایران به تعهداتش در چارچوب توافق هسته‌ای موسوم به برجام بود!
در بخشی از بیانیه فعال‌سازی مکانیسم ماشه تروئیکای اروپایی ادعا شده است: «ما همچنان بر حفظ توافق هسته‌ای پایبند هستیم و به کارزار فشار حداکثری آمریکا علیه ایران نخواهیم پیوست اما نمی‌توانیم نظر ایران مبنی بر داشتن حق کاهش تعهدات هسته‌ای براساس توافق ۲۰۱۵ را بپذیریم»!
چند ماهی بود که اروپایی‌ها ایران را تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌کردند؛ این تهدیدات بویژه پس از پانزدهم آبان که ایران گام چهارم کاهش تعهدات برجامی خود را برداشت، بیشتر شد و نهایتا روز گذشته (سه‌شنبه ۲۴ دی) درست ۹ روز پس از برداشتن گام پنجم توسط ایران، عملیاتی شد.
مکانیسم ماشه یا «سازوکار مقابله با نقض برجام از سوی ایران»، مکانیزمی است که منجر به تجدید تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران خواهد شد. این ساز و کار در بند‌های ۳۶ و ۳۷ برجام پیش‌بینی شده است.
اما استفاده از «مکانیسم ماشه» و «احیای تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران» ملزوماتی دارد از جمله آنکه این سازوکار موسوم به «ماشه» که در متن برجام پیش‌بینی شده برای پیشگیری از نقض توافق جامع هسته‌ای توسط «ایران» طراحی شده است. به عبارت دیگر، این سازوکار زمانی می‌تواند عملی شود که ایران «آغازگر» نقض برجام بوده باشد؛ حال آنکه بنا به اذعان خودِ اروپایی‌ها، این آمریکا بود که برجام را نقض کرد و پنج گام کاهش تعهد هسته‌ای ایران نیز وفق اصول ۲۶ و ۳۶ برجام و صرفا واکنشی به نقض آشکار این توافق بین‌المللی از سوی آمریکا و در پی آن، «عدم تمایل» یا «ناتوانی» اروپا در تضمین منافع ایران است.
در همین رابطه سیامک باقری کارشناس مسائل هسته‌ای به خبرنگار میزان، گفت: مکانیسم ماشه در توافق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ به عنوان ابزاری در نظر گرفته شده است که گروه ۱+۵ می‌توانند در قبال عدم اجرای تعهدات جمهوری اسلامی ایران از آن استفاده کنند. هدف از این سازوکار، بازگرداندن تحریم‌های مندرج در قطعنامه‌های شش گانه‌ای است که در نتیجه برجام تعلیق شده بود. اما اینکه به واقع اروپا به دنبال استفاده از این ابزار است یا خیر، جای تأمل دارد.
البته تروئیکای اروپایی حدود یک ماه پیش که ایران را تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه کردند، اعلام داشتند که «فعلا از ارجاع موضوع نقض برجام توسط ایران به شورای امنیت خودداری می‌کنند». باقری کارشناس مسائل هسته‌ای در همین رابطه به خبرنگار میزان می‌گوید: نکته مهم این است تصمیم اروپا برای اجرای مکانیسم ماشه به این معنا نیست که از فردا عملیاتی خواهد شد. بلکه طبق فرایندی که برای آن در نظر گرفته شده باید اروپا بابت نقض تعهدات ایران به شورای امنیت شکایت کند و موضوع آنجا مورد بررسی قرار بگیرد. مسئله این است که اعضای شورای امنیت هم دیدگاه‌های یکسانی نسبت به موضوع مذکور ندارند. کما اینکه روسیه و چین با آن کاملا مخالف هستند؛ بنابراین اروپا در شورای امنیت با چالش جدی روبرو خواهد شد.
اما اروپایی‌ها در شرایطی برخلاف روح و متن برجام، مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کرده‌اند که طی ۲۲ ماهی که از خروج آمریکا از برجام می‌گذرد علی‌رغم وعده‌های خود به ایران، هیچ اقدام ملموسی را برای تضمین منافع برجامی ما انجام نداده‌اند؛ در این زمینه مشخصا باید به ۱۱ تعهدی اشاره کرد که اروپایی‌ها چند روز بعد از ۱۸ اردیبهشت ۹۷ (روز خروج آمریکا از برجام) طی جلسه‌ای به ایران دادند؛ یازده تعهدی که محور‌های اصلی آن شامل «فروش نفت ایران»، «بازگشت پول نفت ایران»، «سرمایه‌گذاری در ایران»، «حمل و نقل»، «هوانوردی» و «کشتیرانی» بود. یازده تعهدی که به گفته «ظریف» اگر عملیاتی شود، تازه مقدمه‌ای بر اجرای اینستکس محسوب می‌شود؛ اما حالا که ۲۲ ماه از وعده اروپایی‌ها می‌گذرد نه تنها خبری از اجرایی شدن آن ۱۱ تعهد نیست، بلکه اروپایی‌ها با وقاحت، مکانیسم ماشه را نیز علیه ایران فعال کرده‌اند.
در همین رابطه باقری کارشناس مسائل هسته‌ای به خبرنگار میزان، گفت: اعلام اروپایی‌ها در فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران در بُعد سیاسی، دارای تبعات زیادی نیست؛ زیرا جمهوری اسلامی ایران توافقی بین‌المللی را با شش کشور به امضا رساند که آمریکا بدون اجرای تعهداتش از آن خارج شد و در این مدت سه عضو اروپایی هم کاری در جهت تعهدات خود انجام ندادند. افکار عمومی جهان این مسائل را می‌داند و لذا حتی بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت نیز برش سیاسی پیشین را نخواهد داشت.
این کارشناس مسائل هسته‌ای معتقد است: قطعنامه‌هایی که پیش‌تر علیه جمهوری اسلامی به تصویب شورای امنیت رسید بر مبنای فرض پنهانکاری هسته‌ای تهران بود، اما امروز ۱۶ گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تاکید دبیرکل سازمان ملل بر اجرای مقررات برجام از سوی ایران، نشان می‌دهد فضای کنونی شفاف است. از این رو برای کشور‌ها و افکار عمومی جهان پیروی از تجدید احتمالی قطعنامه‌های مذکور توجیه پذیر نیست.
اما این پرسش مطرح است که حالا که اروپایی‌ها برخلاف روح و متن برجام، مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کرده‌اند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ یعنی آیا تحریم های شش گانه شورای امنیت علیه ایارن تجدید می شود؟ آیا روسیه و چین به عنوان دو عضو شورای امنیت و برجام که در ماجرای کاهش پنجگانه تعهدات هسته ای، ایران را ذیحق دانسته اند، به تجدید تحرمی های شش گانه شورای امنیت رضایت می دهند؟
در همین زمینه باقری کارشناس مسائل هسته‌ای به خبرنگار میزان، می‌گوید: اگر فرض بگیریم اروپا بتواند نظر روسیه و چین را هم جلب کند و مکانیسم ماشه عملیاتی شود، این مسئله مهم است که بدانیم بازگشت قطعنامه‌های شش‌گانه علیه ایران، چیزی فراتر از تحریم‌های یکجانبه آمریکا در دوران ترامپ نیست. در واقع تحریم‌های دولت ترامپ به مراتب بیش از تحریم‌های مصوب در آن قطعنامه‌هاست؛ لذا مکانیسم ماشه از بعد اقتصادی اثرگذاری چندانی نخواهد داشت.
با توجه به شدت و حدت تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران و عدم مشروعیت فعال سازی مکانیسم ماشه و به تبعه آن تجدید قطعنامه های شش گانه شورای امنیت علیه ایران از منظر افکار عمومی جهانیان، به نظر می رسد که اقدام اروپایی ها در اعلام فعال سازی مکانیسم ماشه علیه ایران، بیشتر جنبه تبلیغاتی و پروپاگاندایی دارد. باقری کارشناس مسائل هسته‌ای هم در این خصوص به خبرنگار میزان، گفت: اشاره دو دیپلمات اروپایی بر عدم لغو برجام و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی به رغم تهدید برای اجرای مکانیسم ماشه، نشان می‌دهد این اظهارات بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد تا بُعد عملیاتی و عینی. وقتی دیپلمات‌های اروپایی چنین موضعی می‌گیرند یعنی به کارکرد ضعیف ماشه واقف هستند؛ بنابراین سعی دارند محتاطانه بحث‌هایی را مطرح و رعب ایجاد کنند.
حال باید منتظر ماند و دید کشورهای اروپایی در راستای گام‌هایی که بر خلاف منافع مردم ایران بر می‌دارند چه گامی بر خواهند داشت؟
