پس از سفر حسن روحانی به ژاپن، سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه اعلام کرد مذاکرات با توکیو ادامه خواهد داشت. این مذاکرات در صورتی می‌تواند فصل نوینی در روابط ایران و ژاپن باشد که دولت اهتمام ویژه ای به استفاده از ظرفیت‌های فنی و اقتصادی تهران و توکیو به صورت دوجانبه داشته باشد.
اخبار سیاسی- بر همین اساس با توجه به اظهارات شب گذشته حسن روحانی و اشاره وی به دیدار خود با نخست وزیر ژاپن مبنی بر اینکه «ژاپنی‌ها پیشنهاد جدیدی درباره شکستن تحریمها داشتند و از علاقه خود به سرمایه‌گذاری در چابهار صحبت کردند»، می‌تواند ریل‌های اولیه همکاری‌های آینده دو کشور را مشخص کند.
ژاپن به‌عنوان یکی از نزدیک‌ترین متحدان آمریکا در شرق آسیا مدت‌ها است در تلاش بوده تا به‌عنوان بازیگری مستقل و با هویتی جدا از واشنگتن در عرصه بین‌الملل حضور یابد. توکیو علی رغم اینکه که یکی از اعضای G-7؛ (۷ کشور صنعتی جهان) و سومین اقتصاد جهان است، به لحاظ انرژی کشوری فقیر محسوب شده و از همین رو به شدت به خاورمیانه که ۹۰ درصد نفت این کشور را تأمین می‌کند، وابسته است. در این میان ایران با دارا بودن منابع عظیم و ارزشمند انرژی و معدنی، به لحاظ جغرافیایی در مسیری قرار دارد که امن‌ترین، ارزان‌ترین و سریع‌ترین راه ورود به مناطق مختلف برای ژاپن محسوب می‌شود. همچنین جمعیت جوان و تحصیلکرده ایرانی در کنار سطح قابل قبول تکنولوژی باعث می‌شود که کشورمان برای بسیاری ازجمله ژاپن ارزشمند باشد.
بر همین اساس می‌توان گفت تهران و توکیو می‌توانند در حوزه اقتصادی دو کشور «مکمل» یکدیگر باشند؛ همانطور که «اوسامو میزویی» معاون خاورمیانه‌ای سازمان جترو معتقد است: «زمان و فرصت کافی برای آماده شدن برنامه‌ها و همکاری اقتصادی بین دو کشور مهیا است و ژاپن آماده انتقال تکنولوژی در زمینه‌های مختلف از جمله محیط زیست و آب به طرف‌های ایرانی است.»
۱. تکنولوژی ژاپنی در خدمت صنایع ایرانی
همانطور که اشاره شد، ژاپن با اینکه کشوری پیشرفته از لحاظ اقتصادی است ولی به لحاظ انرژی فقیر محسوب می‌شود. در مقابل ایران کشوری غنی از لحاظ منابع انرژی بوده و احتیاج به سرمایه‌گذاری و انتقال تکنولوژی در برخی حوزه‌های استخراج از میادین با عمق بالا و همچنین تولید LNG است، که در این زمینه ژاپن می‌تواند به لحاظ برخورداری از فناوری بالا با ایران همکاری کند و همراه شود.
۲. سرمایه گذاری مشترک
با توجه به اینکه ایران رقمی حدود ۱۹ میلیارد دلار از ژاپن مطالبه دارد و حسن روحانی رئیس جمهور در جریان سفر به توکیو می‌گوید: «این حق طبیعی کشورمان است که پول‌هایش بلوکه شده در بانک‌های ژاپن آزاد شود، می‌تواند زمینه و بستر سرمایه گذاری‌های مشترک بین ایران و ژاپن را فراهم کند. ایران و ژاپن در این راستا می‌توانند با تعریف پروژه‌های مشترک، نسبت به همکاری اقتصادی و صنعتی سرمایه‌گذاری کنند.»
۳. ایجاد خط اعتباری
همانطور که توبیاس هریس کارشناس مسائل ژاپن در مقاله‌ای که واشنگتن پست می‌گوید: «شینزو آبه تلاش می‌کند خرید نفت ایران را از سر بگیرد و با ایجاد یک مکانیزم مالی، فروش و صادرات کالا به ایران را آغاز کند، می‌توان گفت یکی از زمینه‌های گسترش همکاری ایران و ژاپن ایجاد خط اعتباری بین دو کشور برای مبادلات اقتصادی و تجاری است.»
ژاپن می‌تواند با ارائه یک خط اعتباری، برای انجام پروژه‌های مشترک، نسبت به تأمین مالی پروژه‌ها اقدام کرده و حضور تجار ایرانی را در بازارهای جهانی تسهیل کند.
به عنوان مثال، توان صنعتی و پیمانکاری ایران در مواردی چون اجرای پروژه‌های عمرانی بسیار بالا است؛ برای این گذاره می‌توان به حفاری تونل انتقال آب در کشور سریلانکا توسط متخصصان ایرانی اشاره کرد. جایی که متخصصان کشورمان برای اولین بار در تاریخ صنعت کشور موفق شدند آبان ماه سال جاری حفاری ۱۵۲۹۰ متری تونل انتقال آب در کشور سریلانکا را به با موفقیت به پایان برسانند.
اما در حال حاضر تنها مشکل پیش روی شرکت‌های ایرانی عدم دسترسی به خطوط مالی بین‌المللی است که در صورت رفع آن، شرکت‌های ایرانی می‌توانند پس از توافق میان تهران و توکیو، نسبت به ارائه تضمین‌های لازم در پروژه‌های مختلف اقدام کنند.
همانطور که شبکه الجزیره انگلیسی نیز در گزارشی با اشاره به دیدار روحانی و آبه در توکیو، ضمن تاکید بر آنکه تحریمها مانعی بر سر راه توسعه تجارت دو کشور هستند به موضوع احتمال ایجاد کانال تهاتری میان ایران و ژاپن پرداخت.
۴. ابتکار صلح هرمز
یکی دیگر از موارد همکاری ژاپن و ایران می‌تواند همکاری در طرح صلح هرمز باشد. موضوعی که در دیدار روحانی و شینزو آبه برای امنیت منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز توسط رئیس جمهور ایران مطرح شده بود و مورد بحث و استقبال هم قرار گرفت. حسن روحانی رئیس جمهور در این باره می‌گوید: «ژاپنی‌ها در دیداری که داشتیم به صراحت از طرح ایران موسوم به طرح صلح هرمز حمایت کردند.»
این موضع حمایت توکیو از طرح صلح هرمز در حالی است که ژاپن پیش از این اعلام کرده بود که تصمیم دارد در روزهای آتی یک ناوگروه به منطقه اعزام کند و این موضوع باعث برخی گمانه‌زنی‌ها از احتمال پیوستن ژاپن به ائتلاف دریایی مورد نظر آمریکا شده بود ولی در نهایت توکیو دست رد به سینه آمریکا زد و اعلام کرد: «مأموریت دریایی این کشور از منطقه باب المندب تا دریای عمان را شامل می‌شود و بر روی تجسس و ارزیابی برای تضمین امنیت آب‌های بین‌المللی متمرکز است.»
رویترز در مقاله‌ای با اشاره به این موضع توکیو، نوشت: «تصمیم ژاپن در عدم همراهی با آمریکا نشان دهنده عدم موفقیت واشنگتن در اجماع سازی علیه تهران است. با توجه به اینکه تاکنون هیچ کشور مهمی جز انگلستان به این ائتلاف دریایی آمریکا نپیوسته، دیگر نمی‌توان این ائتلاف را به‌رغم تبلیغات ابتدایی، جدی گرفت.»
۵. ایران دروازه ورود به بازار ۶۵۰ میلیونی
جایگاه ژئوپلتیکی ایران به‌عنوان کشوری که دروازه ورود به غرب آسیا، آسیای میانه، قفقاز، اروپا و همچنین تنها راه صادرات امن کالا به افغانستان است، همیشه برای کشورهای صنعتی مهم بوده است. از همین رو است که کشورمان با تعریف بندر چابهار و همچنین کریدور شمال- جنوب در تلاش است از ظرفیت جغرافیایی خود برای کسب منافع اقتصادی بهره ببرد.
باید به این نکته اشاره کرد که ایران دروازه ورود به بازاری ۶۵۰ میلیون نفری است و این ظرفیت توسط هیچ کشوری که تمایل به حضور موفق در عرصه تجارت دارد، نمی‌تواند نادیده گرفته شود.
ژاپن در کنار هندوستان و افغانستان تمایل به سرمایه‌گذاری در بندر چابهار دارد تا از این طریق کالاهای تولید خود را به صورت ایمن، ارزان و با زمانی کمتر به اروپا، آسیای میانه، قفقاز، غرب آسیا و افغانستان صادر کند.
با توجه به اینکه واشنگتن به اصرار دهلی نو، توکیو و کابل پروژه بندر چابهار را از شمول تحریمها خارج کرده، به نظر می‌رسد ایران و ژاپن می‌توانند در زمینه توسعه بندر شهید بهشتی (چابهار) و مسیرهای ترانزیتی که این بندر مهم را به آسیای میانه و قفقاز وصل می‌کند، همکاری کرده و به سرمایه‌گذاری مشترک بپردازند.
بهرام امیراحمدیان کارشناس مسائل بین‌الملل در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد ابراز علاقه ژاپنی‌ها برای حضور در بندر چابهار گفت: توکیو به خوبی از جایگاه ایران و به خصوص بندر چابهار آگاه است. ژاپنی‌ها می‌توانند با کمک ایران کالاهای خود را به آسیای میانه و افغانستان صادر کنند که این موضوع برای توکیو و اقتصاد این کشور از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
۶. نفت
ایران همیشه از فراهم کنندگان مهم انرژی ژاپن بوده و حتی در سال ۲۰۰۵ حدود ۱۳ درصد از نیاز این کشور را تأمین می‌کرد. هرچند بعد از خروج یکجانبه آمریکا از برجام، خرید نفت توکیو از تهران به صورت رسمی صفر شده است ولی دو کشور در تلاش هستند تا سازوکار جدیدی برای ادامه همکاری در این بخش ایجاد کنند.
منابع انرژی و همچنین بازار مصرف غرب آسیا همیشه از مواردی بوده که ژاپن را نسبت به امنیت و ثبات این منطقه حساس کرده و از همین رو توکیو در تلاش است با بازیگران اثرگذاری از جمله ایران برای تضمین آرامش منطقه به کنشگری بپردازد.
کازو تاکاهاشی تحلیلگر مسائل خاورمیانه دانشگاه توکیو درباره سفر روحانی به ژاپن به نیویورک تایمز گفت: آبه می‌داند که اگر امنیت در خاورمیانه برقرار نباشد، بیشترین ضرر مالی به ژاپن خواهد خورد. افزایش قیمت سوخت یا اختلال در روند ارسال آن و همچنین عدم توان ژاپن به صادرات کالا به خاورمیانه اصلاً به سود این کشور نیست.
وی ادامه داد: روحانی در این سفر می‌خواهد از طرفی نشان دهد که آمریکا نتوانسته ایران را منزوی کند و از طرفی دیگر به دنبال ایجاد مکانیزم تبادلات اقتصادی میان تهران و توکیو است تا تجارت میان دو کشور از سر گرفته شود. آبه نیز می‌خواهد از جایگاه ایران برای استمرار امنیت در خاورمیانه استفاده کند و از مواهب اقتصادی ارتباط با تهران بهره ببرد.
نودمین سالگرد روابط تهران و توکیو پنجره‌ای رو به آینده
این موارد در حالی است که سال جاری، نودمین سالگرد برقراری رسمی روابط میان ایران و ژاپن بوده و همچنین جلسه اول دور جدید کمیته مشترک بازرگانی ایران و ژاپن روز سوم آذر و با حضور تجار و نمایندگان شرکت‌های مرتبط با ژاپن و مسئولانی از وزارت اقتصاد و دستگاه دیپلماسی آغاز به کار کرد.
حسن روحانی بعد از دیدار با شینزو آبه در حساب کاربری خود در توئیتر با انتشار عکسی از این دیدار نوشت: ایران از هر طرحی که بتواند موجب افزایش تبادلات اقتصادی به‌ویژه در حوزه انرژی و افزایش صادرات و فروش نفت بشود، استقبال می‌کند.
برآیند آنچه درباره سفر روحانی به ژاپن و دیدار با شینزو آبه مطرح شد، نشان می‌دهد که با توجه به ظرفیت‌های دو کشور و نیاز هر کدام به توانمندی‌های یکدیگر، می‌توان شاهد گسترش روابط تهران و توکیو بود و در صورت بهره‌برداری صحیح مسئولان از سفر فوق پنجره‌های جدید سیاسی و اقتصادی در راستای راهبرد نگاه به شرق برای ایران باز می‌شود.
