در واپسین روزهای پاییز به مناسبت نودمین سالگرد روابط دیپلماتیک ایران و ژاپن شاهد سفر حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان به توکیو بودیم. این کشور همواره ثابت کرده که خواهان برقراری همکاری اقتصادی مشترکی با تهران است و این سفر هم در پاسخ به سفر نخست وزیر ژاپن که در خرداد امسال به تهران آمده بود انجام شده است. امسال به دلیل نودمین سالگرد روابط دیپلماتیک دو کشور و تحولات اخیر، مانند فشار‌ها و تحریم‌های ناعادلانه ای که خروج آمریکا از برجام برای کشورمان به همراه داشته است، ایران و ژاپن مذاکرات سنگین و فشرده‌ای را در مورد مسائل دو جانبه، منطقه‌ای، بین‌المللی و مباحث مربوط با برجام و اعمال فشارهای واشنگتن را در دستور کار روزهای آتی خود قرار داده اند.
این رایزنی ها در شرایطی دنبال می شود که مدت زیادی تا برداشتن پنجمین گام کاهش تعهدات برجانی تهران باقی نمانده است.
تاکنون رئیس جمهور کشورمان و نخست وزیر ژاپن ۳ مرتبه در نیویورک، تهران و اکنون هم در توکیو دیدار داشته‌اند و آنچه در جریان سفر روحانی به ژاپن روی داده در دو حوزه سیاسی و اقتصادی قابل تجزیه و تحلیل است؛ نخست اینکه ایران تمایل دارد رابطه اقتصادی گسترده‌ای با ژاپن در حوزه تبادلات تجاری و فناوری داشته باشد و در این راستا همکاری‌ها می‌تواند در سطح بسیار بالایی رشد کند، در نتیجه می توان گفت که در ۹ دهه گذشته روابط خوبی بین دو کشور تهران و توکیو فعال بوده است.
تحلیلگران بر این باورند که طی روزهای آینده توافق نامه‌های بسیار مهمی بین تهران و توکیو امضاء خواهد شد. از سوی دیگر موضوع برجام که اکنون بخشی از سفر رئیس جمهور کشورمان به ژاپن را تشکیل داده، این است که احتمالا توکیو طرحی را برای نجات برجام ارائه داده که از سوی کارشناسان در حال بررسی است. چراکه ژاپن معتقد است که برجام باید به عنوان یک توافق نامه برد_ برد تعریف شود و جایگاه خود را پیدا کند. با استناد به این موضوع می‌توان گفت که اکنون شرایط جدیدی در حوزه برجام به وجود آمده است. در همین راستا کارشناسان احتمال می دهند که آمریکایی‌ها پیام مثبتی برای ایران از طریق توکیو ارسال کرده‌اند و پیشنهاد‌های ژاپن برای انجام تعدیلاتی بر روی برجام مطرح شده که اکنون در دست بررسی است و تیم کارشناسی ایران با همکاری طرف‌های ژاپنی در حال بررسی نقطه نظرات ژاپن و آمریکا پیرامون برجام است. افزون بر این گفته می‌شود که اتفاقات مثبتی در حال شکل گیری است که نتایج آن در روزهای آینده در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و حوزه برجام شکل خواهد گرفت.
مذاکرات تهران_توکیو ادامه دارد
معاون سیاسی وزیر امور خارجه با اشاره به مذاکرات سنگین و فشرده صورت گرفته بین مقامات ایران و ژاپن در جریان سفر رئیس جمهور به توکیو اظهار کرد که در این مذاکرات در مورد مسائل دوجانبه، منطقه‌ای، بین المللی و همچنین مباحث مربوط به برجام و تحریم‌های آمریکا رایزنی شده و قرار است مشورت‌های دو کشور از نزدیک ادامه پیدا کند.
اگرچه ژاپن کمتر در رخداد‌های منطقه‌ای و جهانی حضور داشته، ولی به هر حال کشوری است که اقتصاد آن مبتنی بر آرامش، امنیت منطقه و جهان است و منافع آنها در حاکم بودن آرامش در منطقه گره خورده، تا بتواند تعامل اقتصادی مثبتی با کشور‌های منطقه مثل ایران داشته باشد.بنابراین ناظران بر این باورند که ژاپن در صدد است تا آنجایی که می‌تواند از گسترش تنش‌ها در منطقه به خصوص در حوزه خلیج فارس جلوگیری کند و به همین دلیل می‌کوشد که نقش میانجی بین ایران و واشنگتن داشته باشد.
پیش از از تحریم‌های واشنگتن، توکیو ۵ تا ۱۵ درصد از نفت مورد نیاز خود را از تهران تامین می‌کرد و یکی از خریداران سنتی نفت کشورما بوده است، امروزه نیز با اینکه به اعتراف مقام‌های دو کشور مشکلات زیادی در این خصوص به دلیل تحریم‌ها وجود دارد، اما دو کشور امید دارند که این همکاری‌ها دوباره از سر گرفته شود و شرکت‌های ژاپنی و پالایشگاه‌های این کشور بار‌ها درخواست‌هایی برای خرید نفت از ایران ارائه کرده‌اند و از دولت خواسته است برای گرفتن معافیت از تحریم‌ها با آمریکا رایزنی کند.تاکنون چندین دور از رایزنی‌ها میان ژاپن و مقام‌های آمریکایی در این باره برگزار شده و دو کشور همچنان به مذاکرات در این باره ادامه خواهند داد.
بیش از ۸۰ درصد از نفت مورد نیاز ژاپن از منطقه غرب آسیا تامین می شود، بنابراین می توان گفت که خرید‌های نفتی و داشتن منابع مختلف صادراتی اهمیت زیادی برای آنها دارد. ژاپن آگاه است که ناامنی فزاینده در منطقه می‌تواند باعث شود تا خرید‌های نفتی آن از کشور‌هایی نظیر عربستان و یا امارات مختل شود و ایران به عنوان دارنده منابع بزرگ نفت و گاز برای توکیو طبق اذعان مقام‌های این کشور جایگاه ویژه‌ای دارد، علاوه بر این تهران هم که فروشنده قدیمی نفت به توکیو بوده، امید دارد این کشور جدا از فشار‌ها و تحریم‌های آمریکا راهی برای خرید نفت از ما بیابد و اجازه ندهد یکجانبه گرایی آمریکا مانع گسترش این بخش از همکاری‌ها شود.
نگرانی توکیو از بالا گرفتن تنش‌ها در منطقه
رئیس جمهور کشورمان پیش از ترک توکیو در جمع شماری از مدیران ارشد بخش‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ژاپن در توکیو اعلام کرد که در‌های ایران به روی دولت و شرکت‌های ژاپنی برای مشارکت و سرمایه گذاری در پروژه‌های بزرگ اقتصادی باز است و ایران و ژاپن به عنوان دو دوست قدیمی، نباید اجازه دهند که کشور ثالثی در روابط دوستانه آنها اخلال ایجاد کند.
همچنین نخست وزیر ژاپن دو روز گذشته (جمعه)، رئیس جمهور کشورمان را از تصمیم خود برای اعزام نیروی دریایی به منطقه غرب آسیا مطلع و به صراحت نگرانی توکیو را از بالا گرفتن تنش‌ها در خاورمیانه اعلام کرد. مسئله اعزام نیرو‌های نظامی ژاپن به آب‌های مجاور تنگه هرمز مورد بحث قرار گرفته و توکیو امیدوار است با کاسته شدن از تنش‌ها مشکلی برای امنیت کشتیرانی در کل این منطقه بوجود نیاید.
موضع بی طرفانه ژاپن بین تهران_واشنگتن
آبه در ملاقات با رئیس جمهور کشور مان گفته کشورش از تنش‌های فزاینده در خاورمیانه ناخرسند و در عین حال نگران است و برای فروکش کردن آن همه تلاش خود را بکار خواهد گرفت. او همچنین از ایران خواست که هر آنچه در توان دارد برای کاستن از تنش‌ها بکار گیرد و به پیشبرد صلح و ثبات و امنیت منطقه کمک کند و به تعهداتش به برجام نیز پایبند باشد.
نخست وزیر ژاپن در عین حال موضوع کشورش در مورد اعزام نیرو‌های دفاع از خود ژاپن به خاورمیانه را برای روحانی توضیح داد. این عملیات برنامه‌ریزی شده ژاپن، آب‌های آزاد خلیج عمان، دریای عربی و خلیج عدن را تحت پوشش قرار می‌دهد. بر اساس پیش‌نویس طرح تصویب‌شده از سوی ائتلاف احزاب حاکم ژاپن، این کشور یک ناوشکن و هواپیمای گشت‌زنی «P-۳ C» برای جمع‌آوری اطلاعات در منطقه خلیج فارس مستقر می‌کند. در بخشی از پیش‌نویس این طرح آمده که در صورت به وجود آمدن شرایط اضطراری، دستور ویژه‌ای از سوی وزیر دفاع ژاپن صادر می‌شود که به نیرو‌های این کشور اجازه استفاده از تسلیحات برای محافظت از کشتی مورد حمله قرار گرفته را می‌دهد. منابع محلی ژاپن می‌گویند که این طرح احتمالا هفته آینده از سوی دولت این کشور به تصویب خواهد رسید. رئیس جمهور کشورمان هم در همین راستا به طرف‌های ژاپنی تضمین‌ها و اطمینان‌های لازم را داده و تاکید کرده که ایران قادر است امنیت خلیج فارس را تامین کند.
از سوی دیگر برخی تحلیلگران براین باور هستندکه ژاپن تمایلی به پیوستن به ائتلاف آمریکا یا هرمز نداشته و علاقه دارد همچنان بین تهران و واشنگتن بی طرف بماند. البته با توجه به اینکه ترامپ وضعیت روشنی ندارد و اکنون با یک بحران سیاسی در داخل آمریکا مواجه است، به نظر می‌رسد که ائتلاف پیشنهادی آمریکا برای تامین امنیت خلیج فارس با شکست مواجه شده و آمریکا نخواهد توانست یک ائتلاف جهانی برای تسلط بر خلیج فارس ایجاد کند.
