دیوان بین‌المللی دادگستری یا همان دادگاه لاهه، مرجعی است که صلاحیت ذاتی برای ورود به پرونده‌های ناظر بر اختلافات میان دو کشور را ندارد و صرفا به دعاوی و پرونده‌هایی ورود می‌کند که طرفین از قبل طی معاهده‌ای، این دیوان را مرجع رسیدگی به اختلافات خود کرده باشند.
ایران و آمریکا در تاریخ ۲۴ مرداد ۱۳۳۴ شمسی برابر با ۱۵ آگوست ۱۹۵۵ میلادی طی معاهده‌ای، دادگاه لاهه را به عنوان مرجع رسیدگی کننده به دعاوی و اختلافات میان خود معرفی کردند.
بر همین اساس در شرایط فعلی، به گفته حشمت‌الله فلاحت پیشه رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، سه پرونده حقوقی بزرگ بین ایران و آمریکا وجود دارد که شامل پرونده‌های «دفاعی»، «سرقت دو میلیارد دلاری» و «برجام» می‌شود.
البته معاونت حقوقی ریاست جمهوری طی اطلاعیه‌ای دو پرونده «دفاعی»، «سرقت دو میلیارد دلاری» را ذیل عنوان «درخواست اجراییه از سوی ذینفعان آمریکایی در خصوص احکام صادره از این کشور» قرار داده است و پرونده دیگر را ناظر بر «اعمال مجدد تحریم‌های ثانویه آمریکا علیه ایران» دانسته است.
شکایت ایران از آمریکا در لاهه پیرامون برجام
۲۵ تیر ۹۷، شکایت ایران از آمریکا با محوریت خروج یکجانبه واشنگتن از توافقنامه بین‌المللی برجام و تجدید تحریم‌های لغو شده علیه تهران، در دادگاه لاهه اعلام وصول شد.
همزمان با این طرح دعوی، دولت جمهوری اسلامی ایران از دیوان لاهه خواست، تا زمان رسیدگی و صدور رأی، طی ابلاغ دستور جداگانه‌ای به دولت آمریکا، تجدید تحریم‌ها علیه ایران را ممنوع سازد. استدلال دولت ایران برای طرح چنین درخواستی، آثار سوء ناشی از بازگشت تحریم‌های یکجانبه آمریکا بویژه در حوزه‌های مرتبط با درمان بیماران و امنیت هوایی بود.
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در همان روزی که شکایت ایران از آمریکا در دادگاه لاهه اعلام وصول شد، در پیامی توئیتری اعلام کرد که ایران در برابر تحقیر‌های آمریکا به تعهدات حقوقی و دیپلماتیک به حاکمیت قانون پایبند است و ضرورت دارد تا با عادت آمریکا در نقض قوانین بین‌المللی مقابله شود.
سرانجام به موجب شکایت برجامی ایران از آمریکا در لاهه، این مرجع بین‌المللی روز‌های ۲۷ تا ۳۰ آگوست (۵ تا ۸ شهریورماه) را زمان رسیدگی به این موضوع اعلام کرد.
همچنین رئیس دیوان لاهه، دوم مرداد ماه، طی نامه‌ای خطاب به وزیر خارجه آمریکا، ضمن اعلام زمان رسیدگی به شکایت ایران درخصوص بازگشت یکجانبه تحریم‌ها، تأکید کرد که کاخ سفید در رابطه به موضوع دعوی (تجدید تحریم‌ها) باید از هرگونه اقدام جدید که آرای آتی دیوان را مخدوش سازد، اجتناب کند.
شکایت ایران از آمریکا در لاهه پیرامون دستبرد دومیلیاردلاری
اول اردیبهشت ۱۳۹۵ برابر با ۲۰ آوریل ۲۰۱۶، دیوان عالی آمریکا با صدور رأیی به دادگاه‌های این کشور اجازه داد که در رسیدگی به دادخواهی قربانیان جرایم تروریستی تا سقف ۲ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران برای پرداخت غرامت استفاده کنند.
از این رأی دیوان عالی آمریکا با عنوان راهزنی مدرنِ اموال مردم ایران یاد شد. ظریف وزیر امور خارجه ایران در همان مقطع اعلام کرد ایران رای دیوان عالی آمریکا را به رسمیت نمی‌شناسد.
۲۸ خرداد ۱۳۹۵، دیوان بین‌المللی دادگستری اعلام کرد که دولت ایران از دولت آمریکا پیرامون تلاش برای تصرف مستقیم اموال و منافع ایران و نهاد‌های ایرانی شامل بانک مرکزی، شکایت کرده است. در واقع محور این طرح شکایت ایران همان دستبرد دو میلیارد دلاری آمریکا بود که از منظر ایران نقض عهدنامه ۱۹۵۵ نیز محسوب می‌شد.
سرانجام پس از گذشت بیش از دو سال، بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه روز دوشنبه هفته جاری در جریان نشست خبری خود در پاسخ به سوال خبرنگار گروه سیاسی خبرگزاری میزان، مبنی بر اینکه آیا رسیدگی به شکایت ایران از آمریکا در دیوان لاهه در خصوص پرونده توقیف ۲ میلیارد دلار از اموال ایران، تعیین وقت شده یا خیر؟ گفت: بله؛ این موضوع از سوی دیوان لاهه تعیین وقت شده و حتی جداول زمان‌بندی مرتبط با آن نیز مشخص شده است.
پیشتر برخی منابع اعلام کرده بودند، زمان رسیدگی به شکایت ایران از آمریکا در لاهه پیرامون پرونده دستبرد دو میلیارد دلاری، ۸ تا ۱۲ اکتبر ۲۰۱۷ (۱۶ تا ۲۰ مهر ۱۳۹۷) خواهد بود.
به هر ترتیب باید منتظر دو مقطع ۵ شهریور و ۱۶ مهر سال جاری باشیم تا ببینیم سرانجام شکایت ایران از آمریکا در دادگاهه لاهه در دو موضوع «تجدید تحریم‌ها» و «دستبرد دو میلیارد دلاری» به کجا خواهد رسید.
