هنگامی که توافق برجام میان جمهوری اسلامی ایران و گروه موسوم به 1+5 در 23 تیر 1395به نتیجه رسید، همه کشورهای طرف این توافق، متعهد به اجرای متوازن تعهدات در قبال برجام و در قبال ایران شدند.
فرایندی که در ژنو آغاز وسپس درلوزان سوییس استحکام یافت، نهایتا در هتل کوبورگ وین بابیانیه مشترک میان «محمدجواد ظریف» وزیرامورخارجه ایران و «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اروپا شکل رسمی به خود گرفت.
آنچه دردیپلماسی چندجانبه برجامی میان ایران و قدرت های بزرگ معنا یافت، ایجاد شرایط برد - برد یا به بیان دیگر، برقراری درک مشترک، توازن در تعهدات و تضمین های عینی از سوی همه طرف های این توافق بود. اما زمانی که در 18 اردیبهشت امسال «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا اعلام کرد، واشنگتن از این توافق خارج می شود، جهان دیپلماسی با شوک ناشی از این سیاست دولت آمریکا، با وضعیت تازه ای روبه رو شد؛ وضعیتی که در آن یک کشور، یک گروه و حتی شخص تلاش می کند تا بنیان های یک اجماع بین المللی و جهانی را به مرز فروپاشی سوق دهد.
این در حالی است که پس از دستیابی همه طرف ها به توافق برجام، شورای امنیت سازمان ملل به عنوان تنها مرجع سیاسی- امنیتی و حقوقی پاسداری ازامنیت و صلح بین‌المللی، با صدورقطعنامه 2231، به طور رسمی از این توافق حمایت و با گنجاندن آن درحقوق بین الملل، عمل به برجام را به صورت قانونی الزام آور کرد.
پس از خروج آمریکا از برجام، ایران و گروه کشورهای 1+4، در فاز عملیاتی وارد مرحله تازه ای شدند، مرحله ای که با خروج دولت ترامپ از این توافق و تعلیق تعهدات برجامی این کشور، اروپا به عنوان شریک اقتصادی ایران بایستی نقش خود را به طور کامل ایفا می کرد.
با وجود اینکه بسته پیشنهادی اتحادیه اروپا به ایران در وضعیت پساخروج آمریکا، پس از حدود دو ماه ارایه و کمیسیون مشترک وزرای امورخارجه نیز در 15تیر برگزار شد، اما به نظر می رسد که این بسته هنوز نتوانسته درخواست های ایران را تأمین کند به نحوی که «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران نیز آن را مایوس کننده خواند.
همچنین، محمدجواد ظریف نیز روز پنجشنبه گذشته در گفت و گویی با شبکه تلویزیونی «یورونیوز» به نکات مهمی اشاره کرد که نشان می دهد، اگرچه فضای همکاری های ایران و اروپا در برجام پساآمریکایی بهبود یافته اما اروپا هنوز راه طولانی برای ایجاد و شکل دهی به یک فرایند و زنجیره ای از تضمین های عینی دارد.
ظریف در این مصاحبه گفت:بسته‌ای دریافت کردیم که رضایت بخش نبود. اکنون در حال همکاری با اروپایی‌ها هستیم. در حالی که ما مشغول گفت وگو هستیم، همکاری‌ها در جریان است. برای آزمودن امکان [حفظ توافق] به اروپا فرصتی داده‌ایم. از سوی اروپا،شاهد تعهد سیاسی بوده‌ایم. ما شاهد اقدامات فنی بوده‌ایم که ارایه شده اما اینها کافی نیست.
اما پرسش اساسی برای دستگاه دیپلماسی و بسیاری از ناظران سیاسی این است که، تضمین های عینی اروپا در بسته پیشنهادی اروپا شامل چه مواردی خواهد بود؟آیا اروپا می تواند و می خواهد به تعهدات خود عمل کند؟ و پرسش مهمتر اینکه ایا اروپا حاضر است هزینه های بدعهدی آمریکا را برعهده گرفته و با دفاع از حیثیت بین المللی خود، به تداوم دیپلماسی چندجانبه کمک کند؟
درک این پرسش ها و پاسخ به آن، زمانی اهمیت پیدا می کند که نخستین دسته از تحریم‌های آمریکا قرار است در مرداد ماه اجرا شود و چارچوب زمانی دیگر، دومین دسته از تحریم‌های آمریکا است که در آبان به مرحله اجرا در می آید.
همچنین آنچه باید درتضمین های عینی تبلور داشته باشد، همکاری شرکت های اروپایی با شرکای ایرانی خود، تضمین فعالیت و تبادلات بانکی میان ایران واروپا است. ظریف درگفت و گوی خود با یورونیوز که به مناسبت سومین سال توافق برجام انجام شدبه خوبی به آن اشاره می کند؛' شاهد هستیم که برخی از شرکت‌های اروپایی تحت فشار آمریکا و تحت فشار جو روانی که آمریکا سعی کرده بوجود بیاورد، شروع به خروج از [ایران] کرده‌اند. اروپایی‌ها باید با این مساله مقابله کنند،ایران نباید تنها طرف حاضر در توافق باشد که هزینه کرده است'.
اکنون برجام با دو تهدید عمده روبه روست؛ استراتژی پسابرجامی دولت ترامپ، امکان پذیری و عملیاتی سازی تضمین های بسته پیشنهادی اروپا؛ دو مولفه ای که هم پیوندی گسترده ای با روح و جسم برجام پیدا کرده و چشم انداز این شاهکار دیپلماسی هنوز روشن نیست.اکنون توپ در زمین اروپا است.
