با خروج آمریکا از برجام که دو هفته گذشته توسط رئیس جمهور جنجالی این کشور اعلام شد، دستگاه سیاست خارجی کشورمان تلاشی گسترده را در راستای رایزنی با دیگر اعضای برجام به منظور حفظ و تداوم آن توافق نامه و احیاناً بهره مندی از منافع آن، انجام دادند و طرف های مقابل اعم از روسیه، چین و سه کشور اروپایی اعلام کردند که از برجام بدون آمریکا حمایت خواهند کرد.
در این گفتار به صورت اجمالی به تلاش های دیپلماتیک دستگاه سیاست خارجی کشورمان در دور جدید مذاکرات برجامی اشاره می کنیم:
دیدار «معاونین وزرای خارجه ایران و روسیه» در تهران
پس از خروج آمریکا از برجام «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر خارجه روسیه در تاریخ ۲۰ اردیبهشت به تهران سفر کرد و با سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان دیدار و گفتگو کرد.
دو طرف پیرامون ادامه روند اجرای برجام بدون حضور با یکدیگر گفتگو و رایزنی کردند.
سفر ظریف به سه کشور «چین، روسیه و بلژیک»
«بهرام قاسمی» سخنگوی وزارت امور خارجه در خصوص سفر ظریف اینطور به رسانه ها اعلام کرد: محمدجواد ظریف وزیر خارجه در راستای دستور رئیس محترم جمهوری اسلامی ایران به منظور رایزنی و تبادل نظر با اروپا و دیگر طرف‌های برجام و بررسی امکان تداوم برجام در صورت تضمین منافع ملت ایران، از فردا شب سفر فشرده‌ای را به چین، روسیه و بلژیک آغاز می‌کند.
دیدار با «همتای چینی» در پکن
«محمد جواد ظریف» در تاریخ ۲۳ اردیبهشت در صدر هیات بلند پایه سیاسی و اقتصادی به چین سفر کرد و در آن سفر با «وانگ یی» همتای چینی خود دیدار و گفتگو کرد.
وزیر امور خارجه کشورمان اظهار داشت: برای من مهم بود دیدار با اعضای برجام منهای آمریکا را از چین شروع کنم، چین و ایران دو کشور دوست و شریک راهبردی هستند که همواره در کنار هم هستند. ایران و چین در همه زمینه ها همکاری گسترده دارند و چین بزرگترین شریک تجاری ایران است.
ظریف با تشریح شرایط برجام قبل و بعد از خروج آمریکا از آن گفت: از موضع دولت چین در قبال برجام و اقدام رئیس جمهور آمریکا قدردانی می کنیم. آمریکا با خروج خود از این توافق چند جانبه توازن آن را خدشه دار کرد و صریحا قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کرد. ما هم می خواهیم مطمئن شویم ملت ایران در صورت ادامه حضور در برجام که شما و دیگر طرف ها توصیه به ماندن کردید از منافع آن بهره مند می شود.
«وانگ یی» هم در این دیدار با بیان اینکه ما از چند جانبه گرایی حمایت می کنیم که برجام یکی از ثمره های آن است، تاکید کرد: مواضع ما بسیار روشن است و طبیعی است اگر منافع ایران در برجام حتی بدون آمریکا تضمین شود در آن بمانید. چین شریک مهم تجاری ایران است و دو طرف باید از منافع مشروع خود در مقابل دیگران دفاع کنند.
رایزنی با «همتای روسی» در مسکو
ظریف پس از حضور در پکن، عازم مسکو می شود تا با «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه در خصوص برجام و آینده آن بدون حضور ایالات متحده آمریکا گفتگو و تبادل نظر کند.
ظریف در این دیدار با اشاره به اینکه لازم بود موضوع به صورت همه جانبه بررسی شود، افزود: تصمیم گرفتیم فرصتی را به دیپلماسی بدهیم تا منافع همه ما تضمین شود، منافع همه ما در این است که ایران و سایر کشورها آزادانه و راحت و بدون دخالت بی جای آمریکا همکاری اقتصادی داشته باشند.
«لاورف» هم در این دیدار با تاکید بر ضرورت تعهد همه طرف های برجام به تعهدات خود، لزوم پیدا کردن سازو کارهای لازم برای تداوم برجام و تضمین منافع ایران و دیگر طرف ها را یادآور شد.
تماس تلفنی با «وزیر خارجه آلمان»
«هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان در تماس تلفنی با محمد جواد ظریف همتای ایرانی خود که در مسکو حضور داشت، در خصوص برجام و برنامه های آلمان و اتحادیه اروپا برای حفظ آن گفتگو و تبادل نظر کرد.
ظریف در این گفتگوی تلفنی، فرصت دادن به دیپلماسی در زمانی فشرده را برای تضمین انتفاع مردم ایران از برجام مورد تاکید قرار داد.
وزیر امور خارجه آلمان هم ضمن تایید محدودیت زمانی، از برنامه ریزی دولت آلمان در داخل این کشور و نیز در سطح اروپا برای بررسی راه های حفظ برجام و بهره مندی ایران از منافع آن خبر داد.
ظریف و «نامه به دبیرکل سازمان ملل متحد»
وزیر امور خارجه کشورمان، ۲۴ اردیبهشت و متعاقب خروج آمریکا از برجام در نامه ای به آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد در خصوص این موضوع توضیحاتی ارائه داد.
در بخشی از این نامه اینطور آمده است: ایالات متحده تقریباً از همان ابتدا مدام مفاد توافق را نقض کرده و حتی دیگر اعضای برجام را از اجرای کامل تعهدات‌شان باز داشته است. این نقض‌ها شامل تخطی‌های نظام‌مند، اجرای صوری، غیرموثر، سطحی، معیوب و دیرهنگام، تاخیرهای غیرموجه، تحریم های جدید، اظهارات مقامات عالی‌رتبه به ویژه شخص رئیس جمهور علیه برجام، خودداری از صدور هر گونه مجوز اوفک در ۱۶ ماه گذشته، و تلاش‌های هماهنگ نهادها و عوامل دولتی آمریکا برای بازداشتن فعالانه جامعه تجاری از همکاری با ایران بوده است.
در ادامه این نامه اینگونه می آید: اقدام غیرقانونی آمریکا در خروج غیرموجه از برجام، این دولت را برای فاحش‌ترین نقض تعهداتش ذیل این توافق، مسئول می سازد. ایالات متحده قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که این کشور خود از جمله بانیان آن بود و با اتفاق آرا در شورا تصویب شد را نیز وقیحانه نقض کرده است. بنا بر این، ایالات متحده باید در برابر عواقب عمل زیانبار و خطرناکش که در چالش آشکار با منشور ملل متحد و حقوق بین الملل است مسئول شناخته شود.
نامه ظریف به موگرینی و تشریح اقدامات ایران
همچنین ظریف در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۹۷ پیش از عزیمت به بروکسل در نامه‌ای به فدریکا موگرینی مواضع کشورمان درباره برجام بعد از خروج آمریکا را تشریح کرد.
«پیام توئیتری» ظریف در خصوص سفر به چین و روسیه
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان پیامی را در خصوص ملاقات های خود در سفر به سه کشور چین، روسیه و مقر اتحادیه اروپا منتشر کرد.
ظریف در این پیام نوشت: جلسات خوب و سازنده ای با همتایان خود در پکن و مسکو داشتیم. به دیدار با نمایندگان اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی در بروکسل می رویم.
وی ادامه داد: به زودی مشخص می شود که چگونه سایر اعضای باقی‌مانده در برجام (به گفته او P۴+۱) می توانند منافع ایران را در برجام تضمین کنند و این دستاورد منحصر به فرد دیپلماسی را حفظ کنند.
«عراقچی و اشمید» در بروکسل
«سید عباس عراقچی» معاون سیاسی وزارت امور خارجه پیش از سفر وزیر امور خارجه کشورمان و ملاقات با فدریکا موگرینی و وزرای خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس، در راس هیاتی از کارشناسان دستگاه های مختلف اقتصادی وارد بروکسل شد.
عراقچی در بدو ورود با «هلگا اشمید» دبیر سیاست خارجی اتحادیه اروپا ملاقات و تبادل نظر کرد.
«اولین نشست برجامی بدون حضور آمریکا» در بروکسل
در ادامه این تلاش ها و به عنوان اولین دیدار برجامی بدون حضور آمریکا، ظریف به بروکسل و مقر اتحادیه اروپا رفت تا در خصوص حفظ برجام و تامین منافع ایران از سوی اروپا بدون حضور آمریکا با طرف های اروپایی خود یعنی وزرای خارجه انگلیس، آلمان، فرانسه و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا رایزنی داشته باشد.
ماحصل این نشست بیانیه مشترکی بود که توسط موگرینی قرائت شد.
«بیانیه مشترک بروکسل»
در بیانیه مشترکی که پس از نشست بروکسل توسط مسئولی سیاست خارجی اتحادیه اروپا قرائت شد، اروپایی ها تعهد خود در اجرای کامل و موثر برجام را که به اتفاق آراء توسط قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت به عنوان عنصری کلیدی در ساختار نظام عدم اشاعه هسته ای جهانی و یک دستاورد دیپلماتیک قابل توجه مورد تاکید قرار گرفته است، یادآوری کردند.
در ادامه این بیانیه، اروپایی ها با اظهار تاسف از خروج آمریکا از برجام، بر اینکه رفع تحریم های مرتبط هسته ای و عادی سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران بخش های اساسی توافق برجام را تشکیل می دهد، صحه گذاشتند.
آنها همچنین بر تعهد خود به ایجاد اطمینان نسبت به ادامه تحقق اهداف تاکید کرده و موافقت کردند که گفتگوهای خود را در راستای این هدف تعمیق بخشند.
ظریف: به دنبال خیال بافی نیستیم
وزیر امور خارجه کشورمان پس از نشست بروکسل پیرامون اختلاف نظر میان اروپا و آمریکا در خصوص برجام اظهارداشت: ما دنبال خیال‌بافی نیستیم که اروپا رابطه‌اش را با آمریکا به هم بزند. نه چنین چیزی امکان‌پذیر است و نه اروپایی‌ها خودشان چنین حرفی می‌زنند بلکه دنبال این هستیم که اروپا از منافع خودش دفاع کند.
وی ادامه داد: اروپا و آمریکا در موضوعاتی دارای اشتراک و در موضوعاتی اختلاف دارند؛ فعلا موضوع ایران موضوعی است که مورد اختلاف آنها است؛ معنی‌اش این نیست که آمریکا و اروپا فردا با هم درگیر می‌شوند کما اینکه سال‌ها در مورد موضوعات دیگر با هم اختلاف داشتند اما اروپایی‌ها خط خود را دنبال کردند و آمریکایی‌ها خط خودشان را دنبال کردند.
اروپا خواهان مذاکره موشکی با ایران شد
پس از نشست بروکسل، باز هم سه کشور اروپایی بیانیه مشترکی را در خصوص برجام منتشر کردند؛ «ترزا می» نخست‌وزیر انگلیس، «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان و «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه در حاشیه نشست سه جانبه خود در صوفیه بلغارستان برخلاف بیانیه بروکسل، حفظ برجام و در عین حال مقابله با برنامه موشکی و فعالیت‌های ایران در منطقه را خواستار شدند.
تردید اروپا در توان ایستادگی در برابر آمریکا
«آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان پیش از نشست سران اروپا در صوفیه بلغارستان گفت: همه در اتحادیه اروپا دیدگاه مشابهی دارند و معتقدند که این توافق کامل نیست اما تأکید بر این است که باید در این توافق ماند و مذاکرات بیشتری با ایران بر اساس دیگر مسائل نظیر برنامه موشکی بالستیک این کشور انجام داد.
همچنین وی پس از نشست رهبران اروپایی در بلغارستان، درباره توان اتحادیه اروپا در ایستادن در برابر تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران ابراز تردید کرد.
صدراعظم آلمان می گوید: ما می‌توانیم از شرکت‌های کوچک و متوسط برای تجارت با ایران حمایت کنیم.
مرکل با این حال درباره قوانین مسدودساز تحریم‌ها و احتمال پرداخت خسارت به شرکت‌های اروپایی که به دلیل تجارت با ایران از سوی آمریکا جریمه می‌شوند، تصریح کرد: ما نمی‌توانیم ضرر کل اقتصاد را جبران کنیم، نباید در این مورد توهم ایجاد کرد.
آیا می توان به وعده اروپایی ها اعتماد کرد؟
با توجه به اظهارات اخیر مقامات اروپایی و ابراز تردید در خصوص توان ایستادگی اروپا در برابر آمریکا و از طرفی اصرار آنها در مذاکره موشکی با ایران، این سئوال را پیش روی ما قرار می دهد که آیا می توان به وعده اروپایی ها اعتماد کرد و آنها به بیانیه «بروکسل» پایبند خواهند بود؟
