تحلیلگران آمریکایی اعتقاد دارند برکناری «رکس تیلرسون» از سمت وزارت امور خارجه ایالات متحده جنجالی و غیر معمول بود. حتی برخی تحلیلگران نوع برخورد «دونالد ترامپ» با وی را بی رحمانه توصیف کردند اما نکته ای که برای آمریکا اهمیت فراوانی دارد توانایی جانشین تیلرسون برای سر و سامان دادن به سیاست خارجی پر چالش و ناموفق کاخ سفید است.
منطق و قاعده حکم می کند اگر قرار است شرایط در یک نهاد یا هر مجموعه ای بهبود پیدا کند فردی قوی تر و با توانایی بیشتر در این جایگاه قرار بگیرد تا بتواند تحولات مثبتی را ایجاد کند. بسیاری از رسانه ها و کارشناسان آمریکایی انتخاب «مایک پومپئو» برای وزارت امور خارجه آمریکا را فاجعه ای بدتر از گذشته ارزیابی می کنند. پرونده های مهمی برای وزیر امور خارجه جدید آمریکا روی میز است. به نظر می رسد مهمترین هدف ترامپ از این جابجایی، خاموش کردن انتقادها از خود در مورد واکنش برجام باشد.
انتخاب متفاوت ترامپ
از نگاه بسیاری کارشناسان انتخاب رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) به عنوان وزیر امور خارجه نمی تواند در حیطه دیپلماسی کارآمد باشد. این اقدام از نظر هماهنگی دستگاه دیپلماسی با کابینه در زمینه اتخاذ رویکردهای تند تاثیرگذار خواهد بود.
روزنامه «گاردین» نوشت: اگرچه حضور تیلرسون در وزارت امور خارجه یک فاجعه بود اما آمدن مایک پمپئو به این وزارتخانه ممکن است واقعه ای بدتر باشد زیرا وی بیش از حد گوش به فرمان ترامپ است و این امر در آینده بسیار خطرناک خواهد بود.
بسیاری از کارشناسان رکس تیلرسون را یکی از بدترین وزیران خارجه آمریکا در طول تاریخ می دانند اما آمدن رئیس سیا به جای وی را در کل اقدامی بسیار ناگوارتر برای امنیت ملی ایالات متحده ارزیابی می کنند. به نوشته این روزنامه، در بیش از یک سال گذشته ترامپ تلاش کرد با خط مشی و دخالت های خود هر چه بیشتر دستگاه دیپلماسی آمریکا را تضعیف کند.
رئیس جمهوری آمریکا به موازات این خط مشی، بر تعداد نظامیان کابینه خود را افزایش داد افزود. وی برای پست های مشاور امنیت ملی، رئیس ستاد کارکنان کاخ سفید و وزیر دفاع ژنرال هایی را انتخاب کرد ضمن اینکه بودجه این بخش را نیز به شدت افزایش داد.
ترامپ اما برای وزارت امور خارجه فردی بدون تجربه دیپلماتیک را انتخاب کرد. با این وجود تیلرسون فردی بود که با تمام وجود در این پست کار کرد. وی با همه کاستی ها فردی معتدل بود که میانه روی را در سیاست خارجی در پیش گرفت. تیلرسون این رویکرد را در مورد کره شمالی، توافق آب وهوایی پاریس و حفظ توافق هسته ای با ایران آشکار کرد. در مقابل پمپئو فردی از گروه بازهای تندرو در آمریکا است که در مورد ایران، کره شمالی و روسیه سیاست های منازعه آمیزی را در سر می پروراند. در این چارچوب اتفاق نظر بیش از حد ترامپ با وزیر امور خارجه جدید می تواند برای آمریکا و جهان بسیار خطرناک باشد.
نشریه «تایم» هم در بررسی تفاوت های دو وزیر امور خارجه دونالد ترامپ اعتقاد دارد پمپئو ویژگی های مهمی را که تیلرسون نداشت با خود دارد اما اعتماد ترامپ نکته مهمی برای وزیر امور خارجه جدید آمریکا است.
پمپئو از سابقه اطلاعاتی و عملیاتی بسیار پررنگی برخوردار است. وی در بسیاری از موارد مشاوره های مهمی را به تنهایی برای ترامپ ارائه می کرد. این دو نفر بسیار شبیه به هم فکر می کنند. به نوشته این نشریه معتبر، از همان ابتدا که رئیس جمهوری آمریکا وی را مدیر دستگاه بزرگ اطلاعاتی آمریکا تعیین کرد مشخص بود که ترامپ به شدت به وی اعتماد دارد.
«دانیل هافمن» از ماموران کهنه کار CIA که مدیر یکی از ایستگاه های این نهاد بود، بر این باور است: پمپئو از بسیاری جهات شخصیتی همچون مشاور ارشد پدرخوانده یک گروه مافیایی (consigliere) را برای رئیس جمهوری آمریکا بازی کرده است. از سوی دیگر مدیر سیا و رئیس جمهوری ترامپ بسیار رابطه نزدیکی داشتند و در دوره پومپئو این نهاد موثرتر بود.
دو دشمن برجام در کنار هم
یکی از مهمترین خواسته های دونالد ترامپ از وزیر امور خارجه جدید رسیدگی به موضوع توافق هسته ای با ایران است. پیش از این رئیس جمهوری آمریکا با تعیین چهار شرط و یک ضرب الاجل زمانی در عمل دست وزیر امور خارجه خود را بست و امکان هرگونه ابتکار عملی را از وی گرفت.
ترامپ در زمینه توجیه اخراج ناگهانی تیلرسون به تنها بحثی که اشاره کرد وجود اختلاف نظر در زمینه برجام بود. برخلاف ترامپ، وزیر امور خارجه وی دریافته بود که مخالفت یا لغو برجام کار اشتباهی است. علاوه بر این اجرای خواسته های بزرگ ترامپ در توافق هسته ای حداقل در کوتاه مدت نشدنی است.
روزنامه واشنگتن پست توافق هسته ای با ایران را نخستین تلفات ناشی از اخراج تیلرسون توصیف کرد و نوشت: اعلام نام پومپئو نشان می دهد که تصمیم ترامپ برای خروج از برجام جدی است. به نظر بسیاری از کارشناسان این تغییر مقدمه انحلال توافق و برهم خوردن شرایط در حوزه امنیتی و رژیم کنترل تسلیحات خواهد بود.
ترامپ اکنون مشاوری را در کنار خود می بیند که به اندازه وی با توافق هسته ای چندجانبه سال 2015 مخالف است. پمپئو حتی پیش از انتصاب به عنوان مدیر سیا نیز سخنان تندی را علیه حکومت ایران و توافق هسته ای بر زبان جاری کرده بود. همین رویکرد انتقادی موجب شد تا ترامپ وی را به عنوان گزینه مهمی در آینده سیاست خارجی خود به شمار آورد.
به گزارش ایرنا، به نوشته این روزنامه، تیلرسون همیشه عنوان می کرد که ایران به توافق هسته ای پایبند بوده است و رئیس جمهوری ترامپ باید منتظر بماند تا اهرم فشار (بهانه) مناسبی را برای برخورد با برنامه موشکی ایران به دست آورد. به باور تحلیلگران ارشد آمریکایی آمدن پمپئو بدون اصلاح برجام، به معنی خارج شدن ترامپ از توافق هسته ای است.
نشریه National Review نیز اعتقاد دارد: تیلرسون ماه ها در مقابل رئیس جمهوری آمریکا به دفاع از برجام پرداخت و در نهایت هم جانب اروپا را در این موضوع گرفت و بر ماندن آمریکا در توافق اصرار داشت. اما همانگونه که «مارک دوبوویتز» مدیر بنیاد دفاع از دموکراسی می گوید «ترامپ فردی را انتخاب کرد که صد در صد در مورد ایران و کمبودهای برجام با وی هم نظر است. اکنون هیچ فاصله ای میان رئیس جمهوری و وزیر امور خارجه آمریکا وجود ندارد.
