سال 2017 میلادی در حالی به پایان خود نزدیک می شود که مرگ نظامی بزرگ ترین گروه تروریستی تاریخ بشر و اضمحلال خلافت خودخوانده آن در این سال رقم خورد. با گذشت چهار سال از آغاز فعالیت گروه تروریستی داعش، با این که این جماعت همچنان در پهنه ای وسیع به عنوان تهدیدی بالفعل شناخته می شود و اندیشه آن، احتمالا پهنه ای وسیع تر از جغرافیا را در اندیشه هواداران خود تخیر کرده، اما تحلیل ها درباره آینده این گروه تروریستی تنها یک ماه پس از اعلام رسمی پاک سازی عراق و سوریه از آن همچنان ادامه دارد. سرنوشت داعش و تشکیلات گروه، توان بازگشت مجدد آن به کشورهای آزاد شده، جایگاه آن در کشورهای درگیر جنگ و ناآرامی، مقصد یا مقصدهای احتمالی آن، توان مالی یا عملیاتی آینده آن و سؤالاتی از این قبیل همچنان ذهن ناظران را به خود مشغول کرده است.
شکست مؤثر
ضربه های کوبنده ای که داعش به خصوص پس از عملیات آزاد سازی عراق و به تبع آن سوریه متحمل شد، موجب شد تا این گروه تکفیری، عقبگردهای بزرگی را متحمل شود. همین عقبگردها و ناکامی ها باعث شده است که بسیاری از تحلیل گران نظامی و امنیتی معتقد باشند که این تحولات داعش را به سمت فعالیت های ضد امنیتی سوق دهد. فعالیت هایی که متد " گرگ های تنها " به ویژه در غرب بخشی از این رویکرد تلقی می شود.پرونده داعش در فیلیپین که می توانست جایگزینی برای سرزمین های از دست رفته خلافت در عراق و سوریه باشد با شکست در ماراوی نیز، تا این جای کار بسته شده است. بنابراین باید معتقد بود که داعش ناکام در حفظ سرزمین های غصب شده و شکست خورده در تصرفات جدید، هم اکنون رویکردی ضد امنیتی اتخاذ خواهد کرد.
تحولات این روزهای شرق تا غرب جهان اسلام نشان می دهد داعش اکنون گمشده خود را در شمال آفریقا یعنی مصر و لیبی یافته است. خبرهای منتشر شده از لیبی نشان می دهد که بخشی از عناصر این گروه به آن جا منتقل شده اند. لیبی ثروتمند، چند پاره و فاقد استقرار و ثبات سیاسی، گزینه ای مناسب برای داعش است تا حیات خود را در آن جا استمرار ببخشد. علاوه بر آن، مصر و صحرای سینا نیز از مدت ها قبل نشان داد که در عمل به نقطه ای کانونی در عملیات داعش در خاورمیانه تبدیل شده است.
مصر جایگاهی راهبردی در خاورمیانه دارد و با توجه به اهمیت این کشور در جهان عرب، قدرت‌نمایی داعش در این کشور باعث افزایش نگرانی‌ها شده است. نکته جالب در عملیات هفته گذشته داعش در فرودگاه العریش و هدف قرار گرفتن وزیران دفاع و کشور، رونمایی از یک سلاح جدید از سوی این گروه بود. در این حمله برای نخستین‌بار از موشک روسی کورنت استفاده شد که نشان می دهد توانایی نظامی و تأمین جنگ افزار داعش همچنان بالاست.
افغانستان مقصد نهایی داعش است؟
افغانستان نیز از جمله نقاطی بود که به اعتقاد برخی صاحب نظران مقصد آینده داعش پس از عراق و سوریه خواهد بود اما به نظر می رسد موانعی در مسیر تحقق این احتمال وجود دارد. مهم ترین این موانع وجود یک ایدئولوژی رقیب قدرتمند در افغانستان است. طالبان چندی قبل با از بین بردن فرماندهان بیعت کننده با داعش نشان داد که هیچ انعطافی در مقابل نفوذ ایدئولوژی و تفکر داعش از خود نشان نخواهد داد.
موضوع دیگر استفاده داعش از نیروهای چند ملیتی و بیگانه است در حالی که، ورود افراد بیگانه به افغانستان چندان مورد استقبال مردم بومی این کشور نیست ومحبوبیت این گروه در افغانستان را با چالش های جدی رو به رو خواهد ساخت زیرا داعش پایگاه مردمی قابل توجهی در افغانستان ندارد بلکه نیروی اصلی و بدنه داعش در افغانستان یا کشورهای دیگر بیشتر متکی بر تروریست های چند ملیتی است.بنابراین حداقل در کوتاه مدت نمی‌توان انتظار داشت داعش در افغانستان به رقابت با گروه شبه نظامی قدرتمند طالبان در این کشور بپردازد. در پاکستان هم نفوذ داعش بسیار کمتر از افغانستان است و این گروه شانس بسیار کمتری برای ایجاد پایگاه دارد. در پاکستان تعداد گروه‌های سلفی و جهادی در این کشور بسیار فراتر از افغانستان است و این گروه‌ها در بسیاری از نقاط پاکستان پایگاه مردمی و تعلقات خونی و قبیله ای دارند.در آن سو یعنی قلب آفریقا ضعف بوکوحرام و نقش آفرینی فعال فرانسه در تشکیل نیروهای نظامی چند ملیتی در منطقه ساحل برای مبارزه با تروریسم و افراط گرایی در چند روز اخیر، احتمالا در کوتاه مدت، مانع از تحقق هرگونه تلاش برای ایجاد بحران در قلب آفریقا توسط تروریسم داعشی شود.
تحولات تشکیلاتی داعش
سکوت معنادار در تشکیلات داعش نیز نشان می دهد که احتمالا اوضاع داخلی آن بهتر از وضعیت نظامی آن نیست. موضوع ایجاد شکاف در میان فرماندهان رده بالای داعش از مدت‌ها قبل مطرح بوده است، هرچند باید در نظر داشت که این‌گونه خبرها می‌تواند حاصل عملیات روانی نهادهای امنیتی و اطلاعاتی کشورهایی باشد که در حال مبارزه با داعش هستند. اما در هر صورت شکست های پی در پی و چند لایه و سکوت شدید همراه با بی خبری از داخل تشکیلات نشان می دهد عملا می توان امیدوار بود، ساختار تشکیلاتی این گروه تا حدود زیادی دچار آسیب های جدی شده است.
هم اکنون تمام تلاش رهبران باقی مانده داعش فراهم کردن امکان ادامه حیات با نقل مکان به پایگاه و سرزمینی دیگر است تا به تجدیدساختار بپردازند. در هر صورت از دست دادن زمین به خودی خود نقش بسیار مهمی در فروریختن ساختار تشکیلاتی این گروه دارد. ساختاری که بخش عمده ای از آن بر مبنای در اختیار داشتن زمین و امکانات طرح ریزی شده بود. علاوه بر این که بسیاری از امیران و جنگجویان این گروه کشته یا دستگیر شده اند.اکنون داعش یک مزیت بزرگ خود در برابر سازمان تروریستی القاعده را که روزگاری بخشی از آن بود، از دست داده است. این مزیت در اختیار داشتن زمین و دولت خلافت بود که نقش مهمی در جذب هزاران تبهکار، ماجراجو و حتی پیکارجو از سراسر جهان داشت. امکاناتی که این گروه را تا حدود بسیار بالایی شبه مستقل و خودکفا کرده بود عملا دیگر وجود ندارد از این رو داعش و القاعده تا حدود زیادی شبیه یکدیگرند. با این تفاوت که تمرکز جامعه جهانی در مبارزه با تروریسم متوجه داعش است و القاعده ضعیف دوران الظواهری تا حدودی در حاشیه ای امن تر قرار دارد. حاشیه ای که شاید در آینده بتواند به کمک او برای احیای مجدد میراث بن لادن بیاید.
کمک هایی که همچنان ادامه دارد
با این که از دست رفتن قلمروی داعش خسارت های مالی جبران ناپذیری به این گروه وارد کرد و بدون تردید بر قدرت مانور آن تأثیر خواهد گذاشت اما به نظر می رسد این گروه همچنان روی کمک های مالی و تسلیحاتی حامیان خود حساب می کند.همان گونه که اشاره شد داعش در حمله اخیر خود به فرودگاه العریش مصر از موشک دقیق و لیزری و گران قیمت کورنت استفاده کرد که به سختی قابل دست یابی است. این سوال وجود دارد که داعش چگونه به این موشک دست یافته است. با توجه به همین نمونه می‌توان دریافت که حامیان قدرتمند داعش همچنان به کمک‌های خود به این گروه ادامه می‌دهند. کمک هایی که شاید نتواند در جذب تعداد قابل توجهی از افراد به آن کمک کند اما نتایج آن به شکل حملات مقطعی به مناطقی از جهان عرب خود را نشان خواهد داد.سال میلادی جدید در حالی به زودی آغاز خواهد شد که داعش خلافت خود را به طور کامل از دست داده است و بیم آن می رود که عملیات انتقام گیرانه آن به شکل تاکتیک گرگ های تنها در برخی از نقاط غرب اجرا شود. تهدیدات داعش در رسانه های وابسته به خود نیز گویای همین مطلب است. اما شاید بتوان امیدوار بود که تحقق نیافتن اهداف داعش در مراسم سال نوی امسال را یک عقبگرد جدی در قدرت عملیاتی و حتی توان روانی و اقناعی این گروه بر هواداران خود در اروپا تلقی کرد.سال نوی میلادی امسال، امتحانی مناسب برای ارزیابی توان باقی مانده تروریست های داعش دراروپا و کارآمدی گرگ های تنهاست.
