دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سبک مغز و درشت گوی آمریکا که به سبب نطق‌ها و مواضعش در داخل این کشور با بحران مشروعیت مواجه شده است، سرانجام شب گذشته طی نطقی راهبرد خود را در قبال ایران و برجام اعلام کرد؛ نطقی که سرشار از اشتباهات فاحش بود. حوالی ظهر دیروز (جمعه 21 مهر 96) بود که کاخ سفید متن(فکت شیت) استراتژی جدید و جامع خود علیه ایران را با محوریت تشدید نظارت بر توافق هسته‌ای، بازرسی از مراکز نظامی و افزایش فشار بر سپاه پاسداران منتشر کرد.
رونمایی از تازه ترین فکت شیت برجامی آمریکا
در این سند که بیشتر بندهای آن بر اساس ادعاهای بی‌پایه و اساس آمریکا علیه ایران تنظیم و تدوین شده، آمده بود که «استراتژی جدید آمریکا درباره ایران بر خنثی‌سازی فعالیت‌های بی‌ثبات کننده تهران و نفوذ این کشور به ویژه در حمایت از تروریسم و شبه‌نظامیان متمرکز است. آمریکا در این راستا اتحاد خود با متحدان سنتی و مشارکت منطقه‌ای و توازن قدرت در منطقه را احیا خواهد کرد».
همین بند از فکت شیت آمریکایی‌ها به شدت مورد استقبال رژیم‌های مرتجع و کودک‌کش منطقه از جمله رژیم سعودی و رژیم صهیونیستی قرار گرفت. اوایل اردیبهشت ماه بود که ترامپ در سفر به ریاض، قرارداد 400 میلیارد دلاری فروش سلاح به سعودی ها را به امضا رساند.
درخواست بازرسی آمریکا از تاسیسات نظامی ایران و پاسخ آژانس
در ادامه سند به اصطلاح راهبردی آمریکا علیه ایران، چنین آمده بود که «رهبران نظامی ایران علنا اعلام کرده‌اند که اجازه بازرسی از تاسیسات نظامی ایران را به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نخواهند داد، این امر بی‌توجهی به تعهدات برجامی ایران و پروتکل الحاقی است». بلافاصله پس از آن «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی بیانیه‌ای به ادعای مندرج در فکت شیت آمریکایی‌ها پاسخ داد و اعلام کرد که: «آژانس از ژانویه سال 2016 به راستی‌آزمایی و نظارت بر تعهدات هسته‌ای ایران ذیل برجام ادامه داده است. همانطور که من به شورای حکام اعلام کرده‌ام، تعهدات هسته‌ای ایران ذیل برجام، در حال اجرا هستند. ایران اکنون به صورت موقت، پروتکل الحاقی به توافقنامه جامع پادمانی با آژانس را اجرا می‌کند. بازرسان آژانس از دسترسی گسترده‌تر به اطلاعات و اماکن در ایران برخوردار هستند. آژانس تا کنون به اماکنی که نیاز به بازدید از آنها داشته، دسترسی داشته است».
واکنش اروپایی‌ها به سند به اصطلاح راهبردی آمریکا
اما پس از انتشار فکت شیت آمریکایی‌ها در خصوص برجام و ایران در ظهر روز جمعه(21 مهر 96) چنین استنباط می‌شد که ترامپ رئیس جمهور آمریکا در سخنرانی خود در جمعه شب، خروج آمریکا از برجام را اعلام خواهد کرد؛ از همین رو سایر طرف‌های برجام به تکاپو افتادند، از جمله آنکه سخنگوی دولت آلمان گفت که «در صورت خروج آمریکا، آلمان تلاش می‌کند اتحاد بین‌المللی را درباره برجام حفظ کند».
مسکو نیز طی بیانیه‌ای اعلام کرد که «ما می‌دانیم که اگر آمریکا از توافق خارج شود ایران نیز خارج خواهد شد. اگر واشنگتن از برجام خارج شود، به ثبات، امنیت، پیش بینی پذیری و عدم اشاعه در تمام دنیا صدمه و آسیب وارد خواهد شد».
ساعاتی پیش از آن نیز سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در تماس تلفنی با ظریف همتای ایرانی خود بر پایبندی کامل مسکو به توافق هسته‌ای ایران تاکید کرد و خطاب به ظریف گفت که «روسیه مصمم است برجام را طبق ساز و کار تصویب شده در شورای امنیت، اجرا کند».
تشدید گمانه زنی‌ها پیش از نطق ترامپ
اما جمعه شب در حالیکه هنوز حدود یک ساعت به آغاز نطق ترامپ باقی مانده بود، بار دیگر گمانه زنی‌ها در رسانه‌های جهانی پیرامون ماندن یا نماندن آمریکا در برجام، شدت گرفت. در همین راستا رویترز نوشت که «ترامپ به صورت مستقیم از برجام خارج نمی‌شود اما اظهاراتش می‌تواند پایانی بر آن باشد».
مقدمه چینی وزیر خارجه یانکی‌ها برای نطق ترامپ / رونمایی از مکانیزم جدید
رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا نیز پیش از آغاز نطق ترامپ، طی مصاحبه‌ای اعلام کرد که «ترامپ از برجام خارج نخواهد شد، اما آن را مغایر با امنیت ملی آمریکا اعلام خواهد کرد». تیلرسون البته این را هم گفت که «اعلام عدم پایبندی ایران به برجام به معنای تایید عدم پایبندی فنی ایران نیست»!
تیلرسون از مکانیزم جدیدی نیز در قبال برجام، تحت عنوان مکانیزم «آستانه‌های ماشه‌ای» پرده برداشت و گفت که «کنگره با پیشنهاد ترامپ، متممی را به قانون بررسی برجام در آمریکا خواهد افزود که طبق آن به صورت یکجانبه تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران در صورت ادامه فعالیت‌های موشکی تهران بازگرداننده می‌شود».
ادعای تیلرسون و پاسخ وزارت امور خارجه ایران
وزیر خارجه آمریکا در همان مصاحبه این را هم گفت که «در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ظریف را در جریان راهبرد جدید آمریکا در قبال برجام قرار داده است»؛ این بخش از ادعای تیلرسون با واکنش بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان مواجه شد و وی طی بیانیه‌ای اعلام کرد که « وزیران امور خارجه ایران و آمریکا جز در نشست گروهی وزرای امور خارجه ۱+۵ در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل هیچگونه دیداری نداشته‌اند».
دقایقی پس از مخابره اظهارات تیلرسون، رسانه‌های آمریکایی به نقل از وی مدعی شدند که «سایر طرف‌های برجام از رایزنی درباره توافقی جداگانه درباره برنامه موشکی ایران، استقبال می‌کنند». آنطور که رسانه های آمریکایی نوشته بودند تیلرسون گفته است «دولت آمریکا درصدد است کاستی‌های برجام را اصلاح کند به همین دلیل به کنگره توصیه نمی‌کنیم تحریم‌ها را بازگرداند، چون این به معنی خروج از توافق است».
توهین آشکار ترامپ به ملت ایران
خود ترامپ نیز پیش از آغاز سخنرانی‌اش در خصوص برجام، در جمع عده‌ای از سیاستمداران محافظه کار آمریکایی، وعده یک نطق طوفانی علیه ایران را داد و با وقاحت تمام ضمن تروریستی نامیدن ملت ایران، گفت که «امروز بعدازظهر، چند ساعت دیگر، درباره ایران صحبت خواهم کرد؛ کشوری تروریست که کمتر کشوری نظیر آن است. فکر می‌کنم سخنانم جالب باشند. در این دولت، ما شیطان را به اسم خودش صدا خواهیم کرد و برای محافظت از منافع برون‌مرزی آمریکا، همیشه حامی دوست محبوبمان، اسرائیل خواهیم بود».
اولین تحریم، قبل از نطق ترامپ رسانه‌ای شد!
شب گذشته پس از انتشار راهبرد خصمانه آمریکا علیه «برجام» ، «ایران» و «سپاه پاسداران» و در شرایطی که حدود نیم ساعت به آغاز نطق ترامپ باقی مانده بود، رسانه‌ها خبر دادند که «خزانه‌داری آمریکا چهار سازمان از جمله یک شرکت چینی را به بهانه ارتباط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تحریم کرده است».
نطق پر گاف ترامپ!
سرانجام انتظارات به سر رسید و همانطور که گفته شده بود، نطق ترامپ به وقت تهران حوالی ساعت 8 شب روز جمعه 21 مهرماه 96، آغاز شد؛ نطقی سرشار از اشتباهات فاحش و نفرت‌پراکنی‌های بیهوده. ترامپ که چند ساعت پیش از آن در جمع سیاستمداران محافظه‌کار آمریکایی، مردم ایران را تروریست خطاب کرده بود، در ابتدای نطقش دم از این زد که ملت ایران را دوست دارد!
نطق گستاخانه ترامپ در قبال ایران، نکته تازه‌ای نداشت و همانطور که پیش‌بینی می‌شد و پیش‌تر نیز سابقه داشت مشحون از نفرت پراکنی و بیهوده گویی بود. اما یک بخش از اظهارات ترامپ به سبب آنکه بیش از حد اشتباه بود، بیشتر مورد توجه قرار گرفت؛ جاییکه او نام خلیج فارس را تعمدا اشتباه بر زبان جاری کرد و موجبات تمسخر کاربران فضای مجازی در سراسر جهان را فراهم آورد.
روحانی رئیس‌جمهور کشورمان نیز که بلافاصله همان دیشب به نطق گستاخانه ترامپ جواب داد، این اشتباه فاحش را اینچنین به رئیس جمهور جنگ طلب و غوغاسالار آمریکا متذکر شد که « از یک رئیس جمهور تعجب می‌کنم که نمی‌داند نام یک خلیج معروف و تاریخی در دنیا چیست و خلیج فارس را به نام دیگری می‌خواند. حداقل نقشه هایی که در دست نظامیان خودش در خلیج فارس است را یک‌بار ببیند».
اما شاه بیت سخنان و مهملات دیشب ترامپ این بود که «نمی‌تواند برجام را تایید کند و باید نواقص برجام از جمله عدم توجه به فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران و درج بند غروب برجام که برای محدودیت‌های هسته‌ای ایران تاریخ انقضاء قائل شده است، رفع شود».
ترامپ در نطق دیشب خود این را هم گفت که «کنگره همین الان اقدامات لازم برای رفع نواقص برجام را آغاز کرده است و سران مجلسین آمریکا در حال تدوین یک طرح قانونی هستند که قانون بررسی توافق هسته‌ای ایران را به منظور جلوگیری از ساخت موشک قاره‌پیما توسط ایران اصلاح می‌کند و تمامی محدودیت‌ها علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران را ذیل قوانین آمریکا، دائمی می‌گرداند».
جزئیات طرحی که در کنگره آمریکا علیه ایران در دست بررسی است
ساعاتی پس از نطق ترامپ، وب سایت واشنگتن‌فری‌بیکن، از ابعاد طرحی که در نطق ترامپ خودنمایی می‌کرد پرده برداشت و نوشت که «این طرح، در صورت تصویب ایران را به قبول شرایط جدید درباره برجام یا مواجه شدن با دور جدید از تحریم‌های سخت‌گیرانه ملزم می‌کند. در صورتی که ایران با محدودیت‌های جدید علیه برنامه هسته‌ای خود ظرف 6 ماه آینده موافقت نکند، با اقدامات تنبیهی جدید مواجه خواهد شد. این طرح، همچنین بندهای موسوم به مفاد غروب برجام را از بین برده و به دنبال دائمی کردن محدودیت‌های هسته‌ای علیه ایران خواهد بود».
رئیس جمهور آمریکا البته نطق خود را بدون تهدید نیز به پایان نرساند و گفت که «در صورتی که نتوانیم با متحدانمان و کنگره به راه حل برسیم، برجام لغو خواهد شد».
لغو برجام در حیطه اختیارات رئیس جمهور آمریکا نیست
«فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، بلافاصله پس از نطق خصمانه و برجام ستیزانه ترامپ، اعلام کرد که برجام مسأله داخلی آمریکا نیست؛ هیچ تخطی قابل چشم‌گیری از برجام مشاهده نشده است و ما باید از ادامه اجرای برجام حمایت کنیم».
موگرینی به ترامپ یادآور شد که برجام توسط شورای امنیت سازمان ملل تایید شده و هیچ کشوری در دنیا نیست که مصوبه شورای امنیت سازمان ملل را زیر پا بگذارد.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا صریحا این را هم گفت که «رئیس جمهور آمریکا اختیارات زیادی دارد، ولی لغو برجام از جمله اختیاراتش نیست».
واکنش تروئیکای اروپایی به برجام ستیزی ترامپ
علاوه بر سخنان موگرینی در خصوص برجام که واکنشی به نطق برجام ستیزانه ترامپ بود، سه کشور اروپایی فرانسه و انگلیس و آلمان که به تروئیکای اروپایی معروف هستند نیز در بیانیه‌ای از توافق هسته‌ای با ایران حمایت کردند و متذکر شدند که «ما به برجام و اجرای کامل آن توسط تمامی طرف‌ها متعهد می‌مانیم. حفظ برجام در راستای منافع امنیت ملی ما است.آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مکرراً از طریق برنامه راستی‌آزمایی و نظارتی خود پایبندی ایران به برجام را تأیید کرده است».
دفتر ریاست‌جمهوری فرانسه نیز پس از نطق برجام‌ستیزانه ترامپ اعلام کرد که «ژان ایو لودریان» وزیر خارجه این کشور در هفته‌های آینده برای گفت‌وگو با ظریف پیرامون برجام به تهران سفر خواهد کرد و ماکرون و روحانی نیز درباره سفر احتمالی ماکرون به ایران گفت‌وگو کرده‌اند.
اختلاف آمریکا و اروپا بر سر برجام؟!
اما ظاهرا نطق برجام ستیزانه ترامپ و حمایت اروپایی‌ها از برجام ، رفته رفته روابط دو سوی آتلانتیک را به تیره‌گی بکشاند؛ آنطور که دیلی میل انگلیس به نقل از ترامپ نوشته است،«کشورهای اروپایی فقط به یک دلیل می‌خواهند آمریکا در توافق باقی بماند و آن پول زیادی است که ایران در کشورهای مختلف خرج می‌کند». دیلی میل بدون آنکه به زمان مکالمه ترامپ و امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه اشاره کند، از قول ترامپ مدعی شد که «امانوئل زنگ زد و با من صحبت کرد. و من گفتم، ببین امانوئل، آنها همین حالا پول زیادی به رنو داده‌اند. پولشان را بگیر؛ لذت ببر»!
اما علاوه بر تروئیکای اروپایی، روسیه نیز به نطق جنگ طلبانه ترامپ واکنش نشان داد و آنرا بسیار مشکل ساز توصیف کرد. کرملین همچنین اعلام خطر کرد که چنین مواضعی خطر رویارویی را گسترش می‌دهد.
بیانیه وزارت امور خارجه ایران
در داخل ایران نیز علاوه بر نطق روحانی رئیس جمهور کشورمان که بلافاصله در همان شب گذشته در پاسخ به لفاظی‌های جنگ طلبانه ترامپ صورت گرفت، وزارت امور خارجه کشورمان نیز با صدور بیانیه‌ای به تهدیدات توخالی ترامپ پاسخ داد و تصریح کرد که «نقش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خط مقدم مبارزه با تروریست‌ها در منطقه غیرقابل تردید است. بحران‌های منطقه اعم از افغانستان، عراق، سوریه، یمن و بحرین ریشه در اشغالگری و مداخلات غیرقانونی، نظامی و سلطه‌جویانه آمریکا در منطقه دارد.برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران دفاعی و با رویکرد بازدارندگی در برابر تهدیدات است و برد و دقت آن متناسب با محیط امنیتی و نوع تهدیدات و صرفا برای حمل سلاح‌های متعارف طراحی شده و با قوت و بر اساس برنامه های دفاعی کشور ادامه یافته و هیچگاه قابل مذاکره نبوده و نخواهد بود».
در بیانیه وزارت امور خارجه همچنین تصریح شده بود که «برجام نه قابل‌مذاکره مجدد است و نه قابل‌تغییر. برجام یک توافق دوجانبه نیست که با کنار کشیدن یک طرف از اعتبار ساقط شود بلکه سندی است که به عنوان بخشی از قطعنامه 2231 شورای امنیت مورد تأیید جامعه جهانی قرار گرفته است و لذا نباید سایر طرف‌ها و جامعه بین‌المللی اجازه دهند رئیس‌جمهور آمریکا بتواند این توافقنامه را به سخره بگیرد. جمهوری اسلامی ایران آغازکننده خروج از برجام نخواهد بود ولی درصورتی‌که حقوق و منافع ایران در برجام رعایت نشود، به‌تمامی تعهدات پایان خواهد داد و بدون هیچگونه محدودیتی فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای خود را دنبال خواهد کرد».
ظریف نیز در توئیترش به نطق گستاخانه ترامپ علیه ملت ایران اینچنین واکنش نشان داد و نوشت «ادعاها، تهدیدها و ناسزاها هرگز مردم ایران را مرعوب نخواهد کرد. ترامپ در نهایت این را همانند تمامی پیشینیانش، کشف خواهد کرد».
در همین اثنا، وبگاه میدل‌ایست‌آی مدعی شد برای نخستین بار محتوای نامه ظریف به موگرینی دو ماه بعد از روی کار آمدن ترامپ را منتشر می‌کند؛ نامه‌ای که در آن از قول ظریف تصریح شده بود که «در حالی که یکی از شریکان اصلی برجام با بهانه‌جویی‌های نامربوط و بی‌پایه بر نقض نظام‌مند مفاد کلیدی برجام اصرار می‌ورزد، ایران نمی‌تواند به صورت یکجانبه به اجرای توافق هسته‌ای ادامه دهد».
باید منتظر ماند، احتمالا نطق ترامپ در روز جمعه 21 مهر 96 و واکنش سایر طرف‌های برجام به آن، آبستن اتفاقات جدیدی حول محور توافق هسته‌ای و شاید هم معادلات ژئوپلیتیکی منطقه باشد.
