برجام به سخت ترین آزمون خود نزدیک می‌شود. تا چند هفته دیگر مشخص خواهد شد که آیا ترامپ همچون دو دفعه قبل این توافق را تایید خواهد کرد، یا آنطور که ادعا کرده بود به دلیل عدم پایبندی ایران به برجام تا ماه اکتبر! از آن خارج خواهد شد.
برجام منهای آمریکا؟!
محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه و علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفته‌اند حتی بدون آمریکا نیز می‌توان برجام را ادامه داد، البته اگر سایر طرف‌ها به تعهدات خود پایبند باشند. با این حال به نظر می‌رسد که مسئله اصلی خروج یا باقی‌ماندن آمریکا در توافق نیست بلکه انتفاع کامل ایران از این توافق است.
حتی همین حالا که آمریکا متعهد به اجرای برجام است، به گفته مسئولان کشورمان مانع از دسترسی کامل ایران به مواهب قانونی ایران از این توافق می‌شود. بسیاری از بانک‌های بزرگ و شرکت‌های مالی و اقتصادی از ترس تنبیهات آمریکا هنوز حاضر به معامله و تبادل با ایران نشده‌اند. حال اگر آمریکا از برجام خارج شود علاوه بر بازگشت تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه کشورمان، قطعا در رابطه ایران با دیگر کشورها و به خصوص شرکت‌های خصوصی چندملیتی اختلال ایجاد خواهد شد. با این شرایط چگونه می‌توان از ادامه برجام بدون حضور آمریکا سخن گفت؟!
در برابر خروج آمریکا از برجام چه باید کرد؟
در این شرایط برخی کارشناسان معتقدند در صورت خروج آمریکا از برجام، ایران باید از این کشور به شورای امنیت سازمان ملل شکایت کند اما سوال این است که فایده این کار چیست؟ حتی با رای شورای امنیت علیه آمریکا چیزی برای ایران تغییر نمی‌کند و صرفا ممکن است در اقدامی کمتر رخ داده، آمریکا را مجبور به استفاده از حق وتو برای خودش کند.
برخی دیگر به حفظ آرامش سیاسی و امنیتی در داخل کشور و پرهیز از دادن بهانه به دشمن سخن گفته و خواستار هماهنگی بیشتر با اروپا و دیگر قدرت‌های جهانی شده‌اند. اگرچه این اقدامات بی‌فایده نیست اما واقعیت این است که مانع از تاثیر خروج آمریکا از برجام بر منافع ملی ایران نمی‌شود. پس چه باید کرد؟ آیا ایران هم باید از برجام خارج شود؟ هرگز.
در عرصه سیاست و روابط بین‌الملل گفته می‌شود باید از بحران و تهدید، فرصت ساخت و به نظر می‌رسد اکنون زمان عمل به چنین گفته‌ای توسط ایران است.
حسن روحانی در مناظرات دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری گفته بود آمادگی دارد در چهار سال آینده غیر از تحریم‌های هسته‌ای، بقیه تحریم‌ها را هم بردارد. شاید تصور این امر در ابتدا کمی سخت باشد که چطور می‌توان با ترامپ که قصد دارد از برجام خارج شده و تحریم‌های هسته‌ای ایران را نیز بازگرداند به توافق رسید و تمامی تحریم‌ها را لغو کرد اما واقعیت این است که اتفاقا مذاکره و توافق با ترامپ آسان‌تر از روسای جمهور قبلی آمریکاست.
چرا مذاکره با ترامپ راحت‌تر است؟
ترامپ یک تاجر (و نه یک سیاست‌مدار) است و فاقد چارچوب ذهنی ایدئولوژیک است. این یک امر پذیرفته‌شده است که با افرادی که عقبه ایدئولوژیک ندارند بهتر می‌توان به توافق رسید. چنین افرادی در مواضع خود راسخ نیستند. در لحظه و بدون تفکر سخن می‌گویند و نظر خود را به راحتی عوض می‌کنند. چرخش دیدگاه ترامپ درباره عربستان یا تغییر موضع او در برابر چین یا حتی تلطیف دیدگاهش درباره ناتو و روسیه به خوبی گویای این موضوع است. پس چرا نتوان با مذاکره نظر او را درباره ایران نیز تغییر داد؟
نقض روح برجام از دیدگاه ایران و آمریکا
اکنون هر دو کشور ایران و آمریکا مدعی نقض روح برجام توسط طرف مقابل هستند. تاثیر تحریم‌های غیرهسته‌ای بر روند اجرای برجام باعث انتقاد ایران شده است. این موضوع در واقع به دلیل چسبندگی موضوعات در عرصه بین‌المللی است. در عصر جهانی‌شدن، مسائل و موضوعات آنقدر به هم گره می‌خورند که نمی‌توان انتظار داشت با حل یک مشکل، از سایر مشکلات فارغ شد.
در مقابل، انتقاد آمریکا عمدتا به رفتار منطقه‌ای ایران است. آمریکا معتقد است این فعالیت‌های ایران به شدت هدف برجام برای برقراری ثبات بین‌المللی را تضعیف می‌کند. لذا ترامپ معتقد است باید با مذاکره مجدد به این موضوعات نیز پرداخت و آنها را در توافق گنجاند.
امکان مذاکره با آمریکا درباره سایر موضوعات
دولت حسن روحانی به درستی معتقد است با مذاکره می‌توان منافع ملی را حفظ کرد؛ چنانکه مذاکره، توان غنی‌سازی و رآکتور آب سنگین ایران را از بین نبرد و اتفاقا به آن مشروعیت بین‌المللی داد. با این رویکرد به نظر می‌رسد که درباره مسائل منطقه بیش از آنکه میان ایران و آمریکا اختلاف وجود داشته باشد، اشتراک وجود دارد؛ چنانکه هر دو مخالف داعش و به دنبال ثبات در منطقه هستند و اختلافات جزئی نیز عموما به دلیل سوءبرداشت و تصورات اشتباه از اهداف و نیات طرفین است.
از سوی دیگر به نظر می‌رسد ترامپ نیز بیش از آنکه با برجام مخالف باشد با عدم گنجاندن موضوعات پیش‌گفته در آن مخالف است. چراکه تقریبا تمامی کارشناسان و اغلب مشاوران وی به این موضوع اذعان دارند که با این توافق آمریکا به هدف اصلی خود مبنی بر ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای رسیده است.
بنابراین به نظر می‌رسد راه حل این بحران چنین باشد که قبل از خروج آمریکا از برجام، مذاکره درباره موضوعات دیگر آغاز شود. یعنی برجام با همین شرایط کنونی ادامه یابد و طرفین به تعهدات خود عمل کرده و در عوض درباره اختلافات دیگر که بدان اشاره شد پای میز مذاکره بنشینند. بدین ترتیب بحران کنونی را به فرصت تبدیل کرده و هم برجام حفظ و با تایید آن از سوی ترامپ، انتفاع ایران از آن بیشتر خواهد شد و هم امکان رفع سایر تحریم‌ها فراهم می‌شود. پس شاید اکنون زمان آن است که این فرمان را به دیپلمات‌های ایران داد که «بروید و با این تاجر مذاکره کنید».
