زمانی که ایران پذیرفت بعد از حادثه دردناک منا، امسال حجاج ایرانی را عازم عربستان کند، گمانه‌زنی‌ها از احیای رابطه تهران- ریاض در رسانه‌ها شنیده شد. عربستان همیشه رقیب و مخالف ایران در منطقه بوده، اما روابط دیپلماتیک دو کشور از زمانی تیره‌وتار شد که سفیر خود را از تهران فراخواند و تلاش کرد با اعمال قدرت بر تعداد معدودی از کشورهای عربی، آنها را با خود در این مسیر همراه و به خیال خود انزوای دیپلماتیکی را به تهران تحمیل کند.
گمانه‌زنی‌ها درباره احیای رابطه تهران و ریاض چندی پیش رنگ و بوی تازه‌ای به خود گرفت، چراکه آل‌سعود رسما از ایران تقاضا کرد اجازه دهد یک هیات دیپلماتیک طی سفر به ایران از اماکن خود در تهران چون سفارتخانه‌اش بازدید کند. برخی ناظران و تحلیلگران با خوش‌بینی این اقدام را فرصتی می‌دانند که روابط میان دوکشور احیا شده و «اختلافات» کنار گذاشته شود.
این در حالی است که مقامات آل‌سعود یکی به میخ می‌زنند و یکی به نعل؛ از یک‌سو «رای‌الیوم» مدعی می‌شود دیوان پادشاهی به رسانه‌های عربستان دستور داده از هجمه به ایران خودداری کنند و از سوی دیگر عادل الجبیر، وزیر امور خارجه آل‌سعود، ایران را به حمایت از تروریسم متهم می‌کند و می‌گوید: «مطرح کردن هر سخنی درخصوص احیای روابط ایران و عربستان موضوعیت ندارد.»
این چهره که در طول زمان اظهارات تند و تیزی علیه ایران داشته مدعی شده که تهران به وسیله «حزب‌ا... و اقدامات تروریستی» به بی‌ثباتی در منطقه دامن می‌زند و این ایران است که باید برای احیای روابط با دولت متبوعش تلاش کند و جدیت به خرج دهد!
سوال این است که آیا فرصت برای احیای روابط دیپلماتیک دو کشور مهیا شده و تهران چگونه می‌تواند فضا را به نفع خود مدیریت کند.
در این باره با سعدا... زارعی، کارشناس مسائل بین‌الملل و خاورمیانه صحبت کرده‌ایم. وی با اشاره به اینکه هنوز مقام‌های عربستان درخصوص خبر ممنوعیت نشر مطالب ضد ایران در رسانه‌های داخلی کشورشان موضعی نگرفته‌اند، می‌گوید سیگنال‌هایی از عربستان دریافت شده که نشان می‌دهد این کشور به دنبال این است که سطح روابط خود را با ایران گسترش دهد. اما تا زمانی که موضع عربستان شفاف نشده است باید درخصوص روابط ایران و عربستان به دیده تردید نگریست.
وی ادامه داد: «علت اینکه می‌گویم باید نسبت به رفتار عربستان تردید داشت، این است که این کشور در مقابل کشور ایران رفتاری چند لایه دارد. در لایه تبلیغاتی این کشور نسبت به ایران انواع و اقسام اتهام‌ها را مطرح می‌کند. آنها در این بخش سعی می‌کنند ایران را کشوری ناکارآمد نشان دهند. در لایه دوم فضای سیاسی نرم‌تری ایجاد می‌شود. هرچند این بخش هم هنوز ماهیتی خصومت‌آمیز دارد، در بعد سوم عربستان به دنبال کسب وجهه‌ای در جهان اسلام است. عمده رفتار این بخش مربوط به امور حج و زیارت و مسائل فرهنگی می‌شود.»
این کارشناس مسائل خاورمیانه تاکید می‌کند: «برای اینکه بتوانیم خبر رای‌الیوم را بررسی کنیم باید تمام لایه‌های رفتاری عربستان را مورد توجه قرار دهیم. با این حال تحلیل رفتار عربستان در هفته‌های اخیر نشان می‌دهد که این کشور در قبال ایران تا حدی محتاط‌تر شده است. به نظر می‌رسد مسئولان این کشور تلاش می‌کنند فصل جدیدی از رابطه با ایران را به نمایش بگذارند. در این راستا، در ایام حج امسال یکی از مسئولان عربستان هم اعلام کرد که از حضور ایرانی‌ها در مکه استقبال می‌کنند. وی در بیانش از واژه «برادران ایرانی شیعه» استفاده کرد که نشان می‌دهد آنها تا حدی دست از خصومت نسبت به ایرانی‌ها برداشته‌اند.»
زارعی با بیان اینکه عربستان به دو دلیل به فضای آرام برای قدرت گرفتن محمد بن سلمان احتیاج دارد، این‌طور می‌گوید: «ولیعهد جوان عربستان پس از اینکه جانشین بن نایف شد، تلاش می‌کند نقل‌وانتقال قدرت با آرامش سپری شود تا او بتواند بدون مشکل، جانشین پدرش شود. شرایط در میان شاهزادگان عربستان خالی از حاشیه و تنش نیست. به همین دلیل سلمان مجبور است شرایط را به سمت حفظ آرامش پیش ببرد. در بعد دیگر هم سلمان می‌خواهد با همسایگانش رابطه خوبی برقرار کند. از این جهت بهبود رابطه عربستان با ایران می‌تواند شرایط را برای تحقق این هدف سلمان مهیا کند.»
وی در ادامه این‌طور می‌گوید: «سلمان از زمانی که به‌عنوان ولیعهد عربستان تعیین شد سیگنال‌های مثبتی را به سمت ایران فرستاد. این امور هم به این دلیل انجام می‌شود که به ایران پیام بدهد که آماده حل و فصل مشکلات است. از طرفی هم اقدام‌های او شرایط را در داخل عربستان به سمتی می‌برد که نشان دهد بعد از به قدرت رسیدن سلمان جنگی در نمی‌گیرد و ولیعهد جوان می‌تواند جانشین مناسبی برای پدرش باشد.»
این کارشناس مسائل عربستان در بخش دیگری از صحبت خود با بیان اینکه سیاست‌های عربستان در قبال اجیر کردن تروریست‌ها در منطقه شکست خورده است، چنین می‌گوید: «سعودی‌ها به موفقیت تروریست‌ها امید زیادی داشتند، اما گروه‌های تروریستی چون داعش در منطقه شکست خوردند. این وضعیت شرایط را برای عربستان دشوار کرده است. آنها ناگزیرند سیاست‌های خود را تغییر دهند و متناسب با شرایط به وجود آمده پس از فروپاشی گروه‌های تروریستی سیاست‌های خارجی خود را تعریف کنند. البته نوعی رفتار محافظه‌کارانه در عملکرد عربستانی‌ها دیده می‌شود. اما می‌توان گفت عربستان به سمت تغییر رفتار پیش رفته است.»
زارعی در ارزیابی علت درخواست سفر هیات دیپلماتیک عربستانی به ایران گفت: «اعزام حجاج ایرانی به عربستان در سال جاری زمینه‌ساز یک‌سری تعامل‌ها با عربستانی‌ها شد. اینکه امروز عربستان می‌خواهد یک هیات دیپلماتیک به ایران بفرستد تا از اماکن دیپلماتیک این کشور بازدید کند به درخواست آنها صورت گرفته است و نشان می‌دهد آنها تمایل دارند روابط خود را با ایران گسترش دهند.» وی افزود: «موضوع بازدید از اماکن دیپلماتیک هم می‌تواند برای بازگشایی سفارتخانه آنها در تهران باشد. جمهوری اسلامی ایران در قبال این موضوع موضع‌گیری خاصی نکرده و محدودیتی را پیش نکشیده است. اما با توجه به اینکه روابط دو کشور طی دو سال گذشته پر از تنش بوده و عربستان درخصوص پرونده کشته‌شدگان منا کوتاهی کرده است، ایران باید از این فرصت که عربستانی‌ها درخواست تعامل با ایران را دارند، استفاده کند و تعیین‌کننده شرایط برای احیای روابط دوطرفه باشد.»
