چندی پیش مقامات امنیتی و نظامی استان “ آقری” ترکیه با حضور در مرز ایران از آغاز نصب بلوک‌های سیمانی در مرز ترکیه و ایران خبر دادند. این دومین دیوار مرزی ترکیه با یک کشور همسایه‌اش است. از آغاز جنگ داخلی در سوریه، دولت ترکیه تاکنون صدها کیلومتر از مرز مشترک خود با سوریه را دیوار کشیده است.
دولت آنکارا می‌گوید دلیل اصلی کشیدن دیوار در مرز مشترک با ایران، جلوگیری از نفوذ و رفت آمد شبه‌نظامیان مسلح کرد (وابسته به پ.ک.ک) به داخل خاک ترکیه است؛ درحالی‌که بررسی و رصد رسانه‌های ترک‌زبان و اظهارات رهبران حزب عدالت و توسعه مطالب دیگری نشان می‌دهد. به‌صورت کلی دلایل دیوارکشی ترکیه در مرزهای ایران را می‌توان در موارد زیر جست‌وجو کرد:
اتهام زنی به ایران:
از چند هفته قبل از شروع عملیات دیوارکشی در مرزهای ایران و ترکیه، رسانه‌های ترک‌زبان تلاش‌های گسترده‌ای را برای اتهام زنی به جمهوری اسلامی ایران در حمایت از حزب کارگران کردستان (pkk) مطرح نموده و تلاش کردند فعالیت حزب کارگران کردستان و عملیات آن‌ها را به ایران نسبت دهند.
آن‌ها با تلاش برای ارتباط دادن حزب کارگران کردستان به ایران قصد داشتند، هم ایران را در اذهان عمومی داخلی بی‌اعتبار نموده و هم بحران‌های امنیتی خود را متوجه خارج کشور نمایند. بنابراین عملیات دیوارکشی در مرزهای ایران را می‌توان حرکتی نمادین برای مرتبط نمودن بحران‌های داخلی به خارج از کشور و کوششی نافرجام برای کاستن از نفوذ و عمق استراتژیک ایران در ترکیه دانست. درواقع چون رهبران ترکیه از افزایش محبوبیت ایران در میان مردم ترکیه نگران بودند، تلاش کردند تا با این اقدام افکار عمومی ترک‌ها را بر ضد ایران تحریک نمایند.
ایجاد محدودیت برای کردها:
یکی از شعبه‌های مشهور نژاد آریایی که محققان را در آریایی بودن آن‌ها شکی باقی نیست «کردان» هستند که به زبان کردی تکلم می نمایند. زبان کردی سه لهجه عمده دارد که عبارت‌اند از: زازا، گورانی و کرمانجی که هرکدام نیز دارای گویش‌های مخصوص به خود هستند.کردها اکثراً، پیرو مذهب شافعی می‌باشند. این وضعیت در عراق، ترکیه و سوریه ثابت بوده و این خصیصه مذهبی وجه تمایز آن‌ها با همسایگانشان است؛ زیرا همسایگان عرب و ترک آن‌ها، اکثراً حنفی هستند. همین عامل باعث گشته که کردها به سرزمین ایران علاقه‌ای خاصی داشته و ارتباط عمیق فرهنگی و زبانی خود را با آن تقویت نمایند.
البته تلاش برای حفظ نمادهای ایرانی و افزایش ارتباطات با ایران عاملی است که سیاست‌مداران ترک را آزار داده و آن‌ها را به این فکر واداشته است که به دنبال دیوارکشی میان خود و ایران بیفتند.به‌عبارت‌دیگر عمق ژئوکالچری و فرهنگی ایران در بخش‌های کردنشین ترکیه به‌قدری گسترش‌یافته که رهبران حزب عدالت و توسعه چاره‌ای جز دیوارکشی پیدا نکرده‌اند.
ارتباط عمیق میان کردهای منطقه و رفت‌وآمد راحت آن‌ها به جمهوری اسلامی ایران در مناطق مرزی و مقایسه وضعیت خود با کردهای ایران از عوامل دیگری بوده که باعث دیوارکشی میان ایران و ترکیه شده است. ازآنجایی‌که وضعیت کردها در ایران و آزادی‌های آن‌ها با کردهای ترکیه به‌هیچ‌وجه قابل قیاس نیست، استراتژیست های ترکیه نگران افزایش واکنش‌های کردی و فعالیت‌های مدنی کردها در ترکیه هستند؛ چراکه آن‌ها معتقدند مشاهده وضعیت کردها در ایران باعث خواهد شد تا کردهای ترکیه نیز چنین امتیازاتی از دولت‌های مرکزی درخواست نمایند. درواقع ازآنجایی‌که تفکرات حاکم بر رهبران ترکیه در نفی سایر قومیت‌ها به‌ویژه نفی قومیت کردی بناشده است ، آن‌ها به‌شدت نگران بیداری روح کردی در داخل ترکیه بوده و از اضمحلال سرزمین ترکیه نگران هستند.
جلوگیری از بازتاب تفکرات انقلاب ایران در مناطق مرزی:
ترک‌ها همیشه از صدور تفکرات انقلاب اسلامی ایران به جمهوری ترکیه نگران بوده و در تقابل با آن تلاش‌های بسیاری را انجام داده‌اند. صدور اصولی همچون استقلال‌طلبی و مبارزه با سلطه و تلاش برای تشکیل امت واحده اسلامی( که در تقابل با اصول ملی گرایی ترکی-آتاتورکی قرار دارد) به ترکیه از طریق رفت‌وآمدهای رایج میان ساکنان مناطق مرزی، همیشه مدنظر نیروهای امنیتی ترکیه بوده و آن‌ها پیوسته تلاش‌های فراوانی برای ایجاد محدودیت در این راستا به کاربسته اند.
ترکیه به‌هیچ‌عنوان دوست ندارد مردم مناطق مرزی خود (که اکثراً ناراضی هستند) با رفت‌وآمد آزاد و راحت به ایران از آزمان های انقلابی ایران سرمشق گرفته و ادامه مبارزات خود را در خاک ترکیه پیگیری نمایند. تلاش برای استحاله فرهنگی مردم مناطق مرزی از طریق قطع ارتباط زمینی و آزاد آن‌ها با ایران و کاستن ارتباطات مستقیم مردم مناطق مرزی دوکشور از دیگر اهداف اصلی این دیوارکشی‌هاست.
جلب رضایت غرب:
ترکیه هم‌زمان با اقدام به دیوارکشی در مرزهای ایران، جنگ روانی و رسانه‌ای گسترده‌ای را علیه ایران و شیعیان شروع کرده و از آنان به‌عنوان عوامل ناامنی در منطقه یاد کرد. این اقدام رسانه‌های ترکی در اتهام زنی به شیعیان و ایران به عنوان عوامل اصلی گسترش ناامنی در منطقه ، درواقع ادامه همان سیاست آمریکا در افزایش بدبینی‌ها به ایران است.
اردوغان قصد دارد با افزایش جنگ روانی در منطقه هم ایالات‌متحده آمریکا را بیش‌ازپیش ازخود راضی نماید و هم سیاست مدران این کشور را در راستای افزایش ایران هراسی در منطقه همراهی کند؛ چراکه سیاست‌مداران ترکیه با زیرکی خاصی تلاش می‌نمایند (به غلط و دروغ) کمک‌های ایران به شبه‌نظامیان کرد را تنها علت دیوارکشی خود در مرزهای این کشور معرفی نموده و آمریکا را در رشد تفکرات ایران هراسانه یاری رسانند و در زمین‌بازی غرب قرار بگیرند.
انحراف افکار عمومی:
آغاز عملیات دیوارکشی در مرزهای ایران و ترکیه اقدامی بزرگ از سوی رهبران ترک برای انحراف افکار عمومی از حوادث عراق و سوریه و تلاش‌های این کشور برای افزایش حضور خود در این کشورهاست. ترکیه تلاش دارد تا در سوریه چندین پایگاه نظامی برای کمک و آموزش به تروریست‌ها تأسیس نماید و از عملیات دیوارکشی و ایران هراسی به‌عنوان پوششی برای رفتارهای خود در راستای انحراف افکار عمومی داخلی سود می برد؛ چراکه طرح ادعای دیوارکشی در مرزهای ایران برای مبارزه با تروریسم داخلی در افکار عمومی داخل این کشور بیش از هر مورد دیگری خریدار داشته و توجهات را به‌سوی خود جلب می‌نماید.
اردوغان به‌خوبی می‌داند در وضعیت کنونی که اقتصاد ترکیه به دلیل بحران قطر و مداخله این کشور در حوادث سوریه و افزایش تروریسم دچار آسیب جدی شده است، هر نوع سرمایه‌گذاری نظامی خارجی به‌ویژه در سوریه با هدف مداخله در این کشور باعث افزایش نارضایتی‌ها از او شده و ممکن است اعتراضات عمومی بر ضد او را در پی داشته باشد. بنابراین وی با انحراف افکار عمومی از این مسئله و جلب آن به ایران و مسئله تروریسم داخلی می‌خواهد سرپوشی برای فعالیت‌های غیرقانونی خود در سوریه بیاید.
کنترل گروه‌های تروریستی در منطقه:
از دیگر اهداف راهبردی دیوارکشی ترکیه در مرز ایران می‌توان به کنترل تمامی گروه‌های تروریستی مرزی توسط ترکیه و مدیریت کامل آن‌ها در این مناطق اشاره کرد. ازآنجایی‌که جمهوری ترکیه یکی از دولت‌های حامی تروریسم و افراط‌گرایی در منطقه به شمار می‌آید و از تمام گروه‌های تروریستی حمایت لجستیکی می‌کند؛ با دیوارکشی در مرز ترکیه و ایران قصد دارد تمامی گروه‌های فعال مرزی مانند «پژاک» و «پ ک ک» را تحت کنترل کامل خود گرفته و از آن‌ها به‌عنوان ابزاری برای فشار بر ایران استفاده نماید.
در حقیقت دیوارکشی در مرزهای ایران و ترکیه باعث خواهد شد تا این گروه‌ها در ترددهای خود به‌شدت به کشور ترکیه وابسته شده و تحت تسلط کامل ترک ها قرارگرفته و به ابزاری در راستای اهداف ترکیه و حزب عدالت و توسعه جهت فشار بر ایران در مواقع ضروری به شمار آیند.
جلوگیری از قاچاق کالا:
از دیگر اهداف این دیوارکشی می‌توان به جلوگیری از قاچاق کالا اشاره کرد. ترک‌ها امیدوارند با تأسیس و بنای این دیوار جلوی قاچاق کالا را گرفته و با دریافت گمرک از تمامی کالاهای وارداتی و صادراتی، درآمد خود را افزایش دهند. همچنین ترک ها با بنای دیوار قصد دارند، در صورت تحریم ایران از سوی غرب جلوی امکان دور زدن تحریم‌های غرب با استفاده از مرزهای ترکیه را از ایران گرفته و ایران را بیش‌ازپیش تحت‌فشار قرار دهند؛ چراکه وجود دیوارهای بتنی و گذرگاه‌های محدود، دست ایران برای استفاده از مرزهای ترکیه در مواقع ضروری را خواهد بست و خیال آمریکا را در افزایش تحریم‌ها علیه ایران راحت‌تر خواهد کرد.
کنترل ورود و خروج کالا:
تلاش برای کنترل کالاهای وارداتی و صادراتی جهت جلوگیری از نوسان بازارهای داخلی ترکیه و افزایش اطلاع از کلیه تجارت‌های مرزی را نیز می‌توان به دلایل دیوارکشی ترکیه در مرزهای ایران افزود. درواقع بسیاری از کارشناسان ترک معتقدند ترکیه برای تبدیل‌شدن به قدرتی بزرگ در منطقه باید بر تمامی مرزهای خود کنترل داشته و تمامی تجارت‌های مناطق مرزی را تحت سیطره اطلاعاتی خود بگیرد؛ چراکه عدم اطلاع دقیق از بازرگانی‌های صورت گرفته در مناطق مرزی کشور را در آستانه‌ی آسیب جدی اقتصادی قرار می‌دهد.
پس در فرجام کلام و با عنایت به مطالب ذکر شده می‌توان ادعا کرد که مبحث دیوارکشی یک پروژه تبلیغاتی ترکی-غربی برای افزایش ایران هراسی ، جلب افکار عمومی داخلی و کاهش عمق راهبردی ایران در منطقه به شمار می آید که با توجه به ضعف اقتصادی ترک ها چندین سال به طول خواهد انجامید.
