پس از گذشت نزدیک به ۴ سال از روی کار آمدن کابینه تدبیر و امید به ریاست حسن روحانی، حال فرصت مناسبی است به بررسی گوشی از عملکردهای دولت یازدهم بپردازیم هدف از تهیه سلسله گزارش‌های "مروری بر دوران روحانی مچکریم" نیز بازخوانی موارد مهم و در عین حال مبهم بیش از سه سال گذشته از تاریخ کشور است تا مشخص شود حسن روحانی تا چه اندازه توانسته از "تدبیر" در کارهایش استفاده کند و نتیجه آن چه میزان "امید" برای مردم بوده است.
* سیاست خارجی منهای عزت، حکمت و مصلحت
کارنامه سیاست خارجی دولت روحانی علی رغم ادعاهای فراوان دولتی‌ها و رسانه‌های حامی جناح دولت، در بسیاری از حوزه‌ها با ضعف‌های شدید و کاستی‌های فراوان مواجه است. در واقع اگر برجام را از گزارش عملکرد وزارت خارجه دولت روحانی حذف کنیم آنچه باقی می ماند مجموعه ای از پسرفت ها و کم‌کاری‌هاست. برای تشخیص بهتر نقاط مبهم کارنامه این دستگاه در حدود ۴ ساله گذشته نگاهی می‌اندازیم به مهم‌ترین رخدادهای این حوزه.
الف- تحقیر شهروندان ایرانی در سایر کشورها و سکوت وزارت‌خارجه؛
تجاوز به دو پسر ایرانی توسط سعودی‌ها: ماجرای تجاوز ماموران سعودی به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده، از غم انگیز ترین اتفاقات رخ داده در زمان دولت تدبیر بود. این هتک حرمت که موجی از احساسات مردمی را به همراه داشت اما در مقابل دستگاه سیاست خارجی در پیگیری ماجرا تعلل کرد که باعث شد اخبار ضدونقیضی از محاکمه ماموران خاطی به گوش برسد.
بازداشت معلمان ایرانی در کویت: مهر سال ۹۴ خبر دیگری از هتک حرمت به شهروندان ایرانی به گوش رسید که براساس آن، تعدادی از معلمین ایرانی که برای اجرای ماموریت خود به کویت رفته بودند، با بدترین شیوه دستگیر شدند. براساس اخبار منتشره این شهروندان ایرانی همچون شیوه‌های قرون وسطی با دست‌بند و پابند با دلایل واهی توسط رژیم کویت ربوده شدند و تا مدت‌ها اجازه ارتباط با خانواده خود در کشور را نداشتند. در این ماجرا و پیگیری حقوق این افراد نیز بی عملی وزارت خارجه مشهود بود.
بازداشت کودک ۵ ساله ایرانی در آمریکا: موضوع بازداشت کودک ۵ ساله ایرانی در فرودگاه بین المللی دالس واشنگتن خیلی سریع به یکی از اخبار اصلی رسانه‌های جهان تبدیل شد مخصوصا زمانی که شان اسپایسر سخنگوی کاخ سفید در توجیه این مسئله با بیان اینکه احتمال تروریست بودن کودک ۵ ساله وجود دارد گفته بود: تصور اینکه این کودک تهدیدی علیه امنیت ملی آمریکا نبوده، «نادرست و گمراه کننده» است. این مسئله نیز همچون سایر مسایل با تساهل وزارت خارجه مواجه شد.
فاجعه غم‌انگیز منا: شهادت تعداد زیادی از زائران بیت الله الحرام که در میان آن‌ها بیش از ۴۶۴ ایرانی نیز وجود داشت، اتفاق تلخی بود که در مراسم حج سال ۱۳۹۴ ودر صحرای منا رخ داد. قسمت غم انگیز ماجرا آن جاست که مسئولین دولت یازدهم که قصد داشتند برای بررسی وضعیت زوار ایرانی به عربستان سفر کنند با در بسته مواجه شدند و حتی برای وزرای ما نیز ویزا صادر نشد. از مسایل قابل توجه در این زمینه می‌توان به درخواست خارج از عرف محمدجواد ظریف از امیر کویت اشاره کرد هنگامی که وی به همراه رئیس‌جمهور برای شرکت در مجمع سازمان ملل در نیویورک حضور داشت، از پادشاه کویت درخواست کرد میانجیگری کند تا وزرای ایرانی برای بررسی وضعیت زوار و حادثه دیدگان منا وارد عربستان شوند. نحوه درخواست ظریف از امیر کویت با انتقادات بسیاری از سوی کارشناسان مواجه شد که آن را خلاف عزت می‌دانستند.
ب - وقتی مردم و مسئولین اجازه ورود ندارند؛
درِ بسته سازمان ملل برای ابوطالبی: هنگامی که هنوز دولت به یکسالگی خود نرسیده بود حسن روحانی تصمیم گرفت دوست و همکار قدیمی خود در مجمع تشخیص مصلحت را به عنوان نماینده ایران به سازمان ملل بفرستد. مدت زیادی نگذشت که راهبرد روحانی مسیر دیگری را پیمود و ابوطالبی در کمال ناباوری دولت، دولت رئیس‌جمهور باهوش و مودب آمریکا اجازه حضور ابوطالبی در سازمان ملل را به نماینده روحانی نداد. این تصمیم آمریکا که باعث تحقیر سیاست خارجی دولت روحانی شده بود اما پاسخ درخوری از سوی طرف ایرانی را به دنبال نداشت.
منع ورود شهروندان ایرانی به آمریکا: از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس‌جمهور جدید آمریکا، کمتر از یک ماه گذشته بود که وی در یکی از اولین اقدامات خود اجازه ورود شهروندان ۹ کشور من‌جمله ایران را به بهانه مبارزه با تروریسم به خاک ایالات متحده لغو کرد. مردم ایران پس از این فرمان ترامپ منتظر بودند واکنش عملی از وزارت خارجه ببینند که متاسفانه هیچ اقدامی در این زمینه انجام نگرفت و نه تنها اجازه ورود به شهروندان ایرانی پیگیری نشد بلکه اتهام تروریست بودن نیز به ایرانیان زده شد.
ویزا ندادن به جنتی برای ورود به عربستان: پس از وقوع ماجرای منا، علی جنتی که آن زمان وزیر فرهنگ دولت یازدهم بود و با توجه به اینکه سازمان حج زیر نظر این وزارتخانه است ، قرار شد برای بررسی وضعیت حجاج ایرانی و پیگیری وضعیت مفقودان و شهدای ایرانی به عربستان برود اما او نیز با در بسته سعودی ها مواجه شد. مقامات عربستان با این استدلال که این اقدام باعث سیاسی کردن موضوع می‌شود، اجازه ورود به وی را ندادند.
دست رد الجبیر بر سینه ظریف: پس از وقوع فاجعه منا بود که محمدجواد ظریف وزیرخارجه ایران از عادل‌الجبیر وزیر خارجه سعودی درخواست ملاقات کرد که با مخالفت وزیر سعودی مواجه شد. روزنامه سعودی الحیات در این باره نوشت: عادل الجبیر «درخواست شفاهی» جواد ظریف را برای دیدار نپذیرفت. براساس گزارش این روزنامه، وزیر سعودی این درخواست ظریف را «نامقبول» دانست چراکه براساس درخواست طرف ایرانی، موضوع گفت‌وگو، حادثه منا بوده است.
ج - دومینوی قطع ارتباط کشورها با ایران؛
پس از بی تحرکی وزارت خارجه در پیگیری ماجرای تجاوز به دو نوجوان ایرانی و همچنین بررسی فاجعه منا و... برخی از افراد با اقدام خارج از عرف خود، وارد سفارت عربستان شدند که این موضوع دست آویزی قرار گرفت تا رژیم سعودی روابط خود را با ایران قطع کند.
پس از تعلیق ارتباط میان ایران و سعودی‌ها، دومینوی قطع ارتباط به سایر کشور ها رسید که در حمایت از سعودی‌ها و مخالفت با ایران، روابط خود را با کشورمان قطع کردند. گرچه این دومینوی قطع ارتباط شامل کشورهای ناشناخته و فقیری نظیر جیبوتی، سومالی و کومور رسید، اما کشورهای دیگری نظیر امارات و سودان نیز روابط خود را با ایران قطع کردند.
قطع ارتباط سایر کشورها با ایران، گرچه دلایل مختلفی داشت لیکن بی عملی وزارت خارجه در این زمینه و جلوگیری نکردن از این سلسله موارد قابل تامل است. در واقع با این که کشورهای قطع کننده ارتباط ناشناخته بودند ولی وظیفه وزارت خارجه در ایجاد تعامل و همکاری با سایر مناطق جهان است. موضوعی که در دولت روحانی مغفول مانده و تمام تمرکز تیم سیاست خارجی بر کشورهای اروپایی و آمریکایی برای تعامل قرار گرفته است.
د - حمله به سفارتخانه‌های ایران در سایر کشورها؛
حمله به سفارت ایران در لبنان: بمب‌گذاری سال ۱۳۹۲(۲۰۱۳) در بیروت، انفجاری است، که توسط دو بمب‌گذاری انتحاری در مقابل سفارت ایران در بیروت انجام گرفت و براثر آن ۲۳ نفر از جمله رایزن فرهنگی ایران در بیروت کشته شدند. این انفجار که توسط یک گروهک تروریست مورد حمایت دولت سعودی‌ها انجام گرفت از مواردی بود که توسط دستگاه سیاست خارجی مورد پیگیری قرار نگرفت.
حمله به سفارت ایران در یمن: اواخر دی‌ماه ۹۲ خبری در رسانه‌ها منتشر شد که براساس آن عده‌ای ناشناس قصد ربودن دیپلمات ارشد ایران در یمن را داشتند که پس از آنکه موفق به این کار نشدند وی را با گلوله مورد هدف قرار داده و شهید کردند. حمله به سفارت ایران در یمن را می‌توان دومین اقدام در این زمنیه در دولت روحانی دانست که با واکنش مناسبی مواجه نشد.
حمله به سفارت ایران در دانمارک: حمله به سفارت ایران در کپنهاک و کشته و زخمی شدن تعدادی از افراد در آنجا از جمله اتفاقات تلخ دیگری بود که در کارنامه سیاست خارجی دولت روحانی ثبت شد.
این مواردی که مطرح شد بخشی از اتفاقاتی است که می‌توانست در صورتی که دستگاه سیاست خارجی توجه بیشتری به آن می‌کرد، موجب تکرار نشدن این قبیل مسایل می‌شد اما آنچه در عمل اتفاق افتاد وزارت خارجه دولت روحانی تمام توان خود را مصروف انعقاد توافق هسته ای و برجام کرد و در آخر آنچه از همین برجام نیز مانده به جز نقض عهد متعدد طرف های دیگر و همچنین تجاوز به روح برجام، "تقریبا هیچ" است.
