خبرگزاری اسپوتنیک (sputnik) در گزارشی تحت عنوان "سوءتفاهم در پایگاه نظامی همدان" با اشاره به اینکه روسیه تنها پنج روز از پایگاه نظامی نوژه استفاده کرده است، این دو پرسش را مطرح کرد که:
«دلیل خودداری ایران از ادامه همکاری چیست؟ آینده همکاری‌های ایران و روسیه در حوزه نظامی چگونه خواهد بود؟»
این خبرگزاری روسی برای یافتن پاسخ سؤالات فوق به سراغ "ولادیمیر ساژین" شرق شناس و تحلیلگر مسائل سیاسی رفته است. ساژین در این باره توضیح می‌دهد:
««همه چیز خوب شروع شد. چند روز پیش از اظهارات سردار دهقان، روسیه و ایران واقعا امکانات و فرصت‌هایشان را برای حل مسأله سوریه به نفع دو کشور متحد کرده بودند. روز 16 اوت بمباران استراتژیک مناطق دوردست توسط هواپیماهای تو22ام3 پدافند هوایی روسیه از پایگاه هوایی ایران با موفقیت همراه شد و پایگاه‌های گروهک تکفیری داعش در سوریه را مورد حملات شدید قرار دادند.
سردار دهقان راجع به در اختیار قرار دادن پایگاه هوایی همدان گفت این تصمیم در چارچوب همکاری‌های دو کشور برای مبارزه با داعش و دیگر گروهک‌های تروریستی اتخاذ شده که دولت سوریه خواهان نابودی آن‌هاست. وزیر دفاع ایران گفت که نیروهای هوایی روسیه تا هر زمان لازم باشد از پایگاه همدان پرواز خواهند کرد.
اما همکاری‌ها متأسفانه پنج روز بیشتر طول نکشید. دلیل این چرخش رادیکال چه بود؟ بسیاری از تحلیلگران می گویند که ایران ترجیح می‌دهد منافع خود را در قبال غرب حفظ کند و تمایلی ندارد شبیه به ماهواره روسی باشد.
اما تمام این سخنان دور از واقعیت هستند. اگر این سخنان واقعیت دارند، چرا تهران در زمان تصمیم‌گیری برای ارائه این پایگاه، به موضوع غرب و منافعش فکر نکرده بود؟
موضوع اینجاست که حضور نظامیان خارجی در پایگاه ایران یک موضوع بسیار حساس تلقی می‌شود. تاریخ 38 ساله ایران نشان می‌دهد که اختصاص پایگاه همدان به نظامیان خارجی، با تمام مقررات و اصول بنیادین ایدئولوژیک و سیاست تهران مغایرت دارد.
یکی از اولین لوایح دولت جدید اسلامی بعد از پیروزی انقلاب ایران، خروج این کشور از بلوک سازمان پیمان مرکزی، قطع ارتباطات با امریکا و غرب بود. علاوه بر این، هزاران مشاور نظامی و متخصص امریکایی را از کشور اخراج کردند.
در قانون اساسی ایران ماده 146 نیز دقیقا ذکر شده است که استقرار پایگاه نظامی خارجی در خاک ایران "حتی با اهداف صلح‌جویانه" ممنوع است. این موضوع اهمیت زیادی دارد.
اما حضور پدافند هوایی روسیه در ایران را چطور باید تفسیر کرد؟ در ایران اختلافات جدی بین سیاستمداران وجود دارد. در این میانه، بحث درباره نقش روسیه در بحران سوریه مطرح می‌شود و بالا می‌گیرد.
برخی می‌گویند که روسیه چندان فعال نیست و می‌توانست کارهای بیشتری انجام دهد. این گره معتقدند که روسیه باید با یک عملیات نظامی بزرگ، پیروزی بر مخالفان بشار اسد را در بشقاب تقدیم تهران می‌کرد. این افراد آماده‌اند تا امکانات و فرصت‌های بیشتری در اختیار روسیه قرار دهند تا بتواند عملیات مؤثرتری در سوریه انجام دهد و در همین رابطه استفاده از پایگاه همدان تنها برای برخاستن هواپیماها بدون استقرار تجهیزات روسیه را بررسی می‌کنند.
عده دیگر بر خلاف آن‌ها اطمینان دارند که روسیه بیش از اندازه در منطقه و سوریه فعال است که همین مسأله مواضع ایران را در رابطه با دولت سوریه دچار مشکل می‌کند، زیرا حکومت اسد تنها متحد رسمی ایران است. به‌همین خاطر ایران نسبت به تلاش‌های روسیه برای تقویت حضور خود در منطقه -بویژه در دمشق- با تعصب برخورد می‌کند. طبیعی است که اختصاص پایگاه همدان برای حضور نیروهای هوایی روسیه نیز نقض آشکار قانون اساسی محسوب می‌شود.
درگیری بین این گروه‌ها در محافل عالی نظامی-سیاسی باعث شد که سیاست‌های تهران برای حضور نیروهای نظامی روسیه تداوم نداشته باشد. بخشی از مسؤولیت این اشتباه نیز به گردن مسکو است که در ارائه گزارش موفقیت‌هایش و دریافت پایگاه جدید عجله به خرج داد.
مسأله اینجاست که وقتی صحبت از پایگاه به میان می‌آید، رسانه‌های روسیه و برخی از سیاستمداران، خواسته‌های خودشان را در قالب واقعیت‌های جاری مطرح کردند. روسیه واقعا تمایل داشت که پایگاهی با حضور دائم پرسنل، تجهیزات و متخصصین پدافند هوایی در ایران داشته باشد؛ اما برای تهران این مسأله در حکم تابو است و ایده توسعه حوادث به این شکل با مخالفت جدی روبرو شد.
علاوه بر این‌ها، طرف ایرانی قصد نداشت برنامه پایگاه همدان را رسانه‌ای کند. اما رسانه‌های روسیه از این جریان کمپین درست کردند و برخی سیاستمداران برای اهداف تبلیغاتی از آن بهره گرفتند که باعث خشم در محافل نظامی تهران شد.
از طرف دیگر، رفتار تهران نیز چندان مؤدبانه نبود؛ چون اول اجازه داد و درست بعد از پنج روز، استفاده از این پایگاه را متوقف کرد که به اعتبار روسیه صدمه وارد می‌کند.
پیش‌بینی ادامه این جریان مشکل است. علی لاریجانی گفته که ما تصمیم خود را برای استفاده نیروهای هوایی روسیه از پایگاه همدان لغو نکرده‌ایم، اگرچه این پایگاه در اختیار مسکو نیست. برخی سخنان دیپلمات‌های روس نیز چشم‌انداز مثبتی را نشان می‌دهد.
مسکو پاسخ اظهارات تند سردار دهقان را به نرمی داده و توضیح داد که توقف استفاده از پایگاه هوایی، به‌دلیل پایان گرفتن مأموریت بوده است. این نشان می‌دهد که روسیه تمایلی به تنش در مناسبات خود با ایران ندارد.
بدون شک، طعم تلخ این اتفاق در خاطر ایرانی‌ها و روس‌ها باقی می‌ماند. با این حال، تأثیری بر مناسبات دو کشور نخواهد گذاشت.»»
