هرچند روابط جنبش مقاومت اسلامی حماس و جمهوری اسلامی ایران در چند سال اخیر دستخوش تحولات شده و تا شکاف بین دو طرف نیز پیش رفت اما در دیدار هیئت حماس با سردار سلیمانی در تهران، وی با لحنی قاطع بر مواضع ثابت ایران در حمایت از مقاومت فلسطین صحه گذاشت.
توفان انقلاب و انتفاضه های پنج سال گذشته
توفان پنج سال گذشته فقط به کشورهای عربی محدود نماند، زیرا انقلاب‌ها و انتفاضه هایی که در تونس، مصر، بحرین، لیبی و یمن رخ داد و نیز بحران سوریه به نوبه خود بنیان همه چیز را در امتداد نقشه عربی به لرزه در آورد.
این تحولات، معادلات منطقه خاورمیانه را زیر و رو کرد و نقشه ائتلاف های جدیدی را رقم زد که در برخی موارد بر اساس نزدیک بودن مواضع و در برخی موارد نیز برخاسته از منافع بود.
در این میان عامل جغرافیای سیاسی بازی شومی را در تحمیل واقعیت های جدید رقم زد که چه بسا بزرگترین زیان آن متوجه محور مقاومت از تهران تا غزه در فلسطین بود.
در پی حوادث سال 2011 روند رخدادها به گونه ای آغاز شد که گویی در محور مقاومت زلزله شد و کشورهایی مانند قطر و ترکیه از آن دور ماندند و مدتی پس از آن سودان در صدد برآمد در ائتلاف جدیدی قرار بگیرد.
در اوج این تحولات جنبش مقاومت اسلامی تصمیم گرفت از پنجره بیرون برود بدون اینکه به محیطی که آن را می پذیرد، توجه داشته باشد.
تمایل حماس به اخوان المسلمین
حماس همچنین در صدد توافق با جنبش اخوان المسلمین برآمد که به مثابه پدر قانونی و مشروع آن بود با این حال سرنخ های تماس سیاسی با جمهوری اسلامی ایران را نگاه داشت آن هم در حالی که ایران از دهه نود قرن گذشته از سوی اسرائیل و آمریکا به حامی شماره یک مقاومت فلسطین متهم است.
حماس مقرهای خود را از سوریه به قطر و ترکیه منتقل کرد و در آن لحظه می دانست که با توجه به همبستگی علنی با نیروهای ضد بشار اسد، نخواهد توانست در سوریه باقی بماند.
حرکت حماس به سمت قطر
در همین ارتباط یک منبع از جنبش حماس گفت: به تدریج روابط با تهران تحت تاثیر این تحولات قرار گرفت و مقر رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس به دوحه پایتخت قطر منتقل شد حال آنکه دوحه در آن مرحله رهبری تلاش های تسلیحاتی و رسانه ای ضد نظام حاکم سوریه متحد اصلی تهران در منطقه را بر عهده داشت.
به این ترتیب شکاف حماس با ایران به سمت هرچه گسترده تر شدن پیش رفت اما همین شکاف به نوبه خود موجب شکاف دیگری در داخل حماس بین جریان حامی روابط با ایران و جریان دیگری شد که با حفظ روابط با تهران به شدت مخالف بود.
بین این دو موضع متضاد در داخل حماس، «محمد الضیف» فرمانده گردان های عزالدین قسام در غزه گفت: با هر کس که می خواهید ائتلاف و با هر کس که می خواهید اختلاف داشته باشید، مهم این است که مقاومت باقی بمانید.
موضع سازش ناپذیر ایران در قبال مقاومت
این منبع حماس در ادامه به المیادین گفت: در مورد گردان های القسام تجربه با ایران بهترین شاهد این واقعیت است که فقط ایران قادر به حمایت از مقاومت است.
به گفته ای منبع، این روابط بسیار دیرینه است و تجربه در همه مراحل ثابت کرده و می کند که ایران در مورد موضوع مقاومت سازش نمی کند.
دلایل استقرار حماس در دوحه
تصمیم حماس مبنی بر استقرار در دوحه پس از دمشق دلایل متعددی داشت از جمله اینکه قطر در طول چند سال پیش از آن پذیرای جنبش حماس بود و در بخش اجتماعی و توسعه آن را مورد حمایت مالی قرار داد.
«عدنان أبو عامر» نویسنده فلسطینی در مقاله ای در پایگاه «مونیتور» آمریکا نوشت: قطر از سال 2001 به حماس روی خوش نشان داد و پس از حمله اسرائیل به غزه در سال 2008 و 2009 کمک های مالی را برای بازسازی ویرانی های حصل از تجاوز اسرائیل در اختیار غزه قرار داد و همچنین حمایت لازم را از این جنبش بعمل آورد تا بازیگر اصلی فلسطین باشد.
در مناسبت های مختلف هیئت هایی از حماس راهی تهران شدند اما رئیس دفتر سیاسی این جنبش در سال های گذشته از این کار خودداری کرد.
وقتی دلیل این اقدام از رهبران حماس پرسیده می شد، در پاسخ گفتند: توافق در جدول کاری قرار ندارد، اما ایرانی ها نیز به نوبه خود می‌گویند چنین توافق‌هایی از قبل جریان نداشت و دیدارها معمولا بر اساس مسائل کلی صورت می گرفت.
در مرحله بعد و تحت تاثیر فشار لابی حامی روابط با ایران در حماس ، گروهی از مسئولان حماس از رهبری آن خواستند که مقدمات این روابط را فراهم کنند و تصمیم در مورد سفر به ایران و زمان آن را به خالد مشعل واگذار کردند.
سفر مشعل به عربستان به بهانه حج
مشعل برای تصمیم گیری در این خصوص سخت در تنگنا قرار داشت حال آنکه تحت عنوان ادای حج عمره عازم عربستان شده و با پادشاه سعودی دیدار کرده و همچنین فرصت پیدا کرد که به منظور درخواست آزادی تعدادی از مسئولان حماس از زندان های سعودی و پیش از همه «ماهر صلاح» (ابوعارف) با محمد بن سلمان جانشین ولیعهد سعودی دیدار کند.
هیئت حماس به رهبری ابومرزوق راهی تهران شد
به هر حال مشعل به تهران نیامد و در اصل هم این سفر در برنامه کاری او قرار نداشت بلکه قرار بود هیئتی از حماس به ریاست موسی ابومرزوق مسئول روابط سیاسی حماس عازم تهران شود.
تکاپو برای این سفر آغاز شد آن هم در شرایطی که اوضاع منطقه هرچه پیچیده‌تر شده بود به اضافه اینکه شرایط متحدان منطقه ای حماس نیز رو به سمت هر چه پیچیده تر شدن حرکت می کرد.
سلب گذرنامه‌های اعضای حماس در فرودگاههای ترکیه
در چند ماه گذشته تعدادی از مسئولان حماس که گذرنامه ترک داشتند از بازداشت در فرودگاهای ترکیه و سلب گذرنامه‌های خود شوکه شدند.
در همین ارتباط یک منبع آگاه در ترکیه گفت: آنکارا در قبال متحدان غربی خود تعهداتی دارد و چندی پیش فهرستی از اشخاص مورد نظر و یا کسانی که در عملیات «تروریستی» دست داشتند، دریافت کرده است و در این فهرست نام افراد زیادی از جمله اعضای ارشد حماس ذکر شده است.
«صالح العاروری» که مسئولان اشغالگر اسرائیل او را به دست داشتن در ربودن شهرک نشینان متهم کرده اند، از جمله افراد مزبور است از همین رو از وی خواسته شد ترکیه را ترک کند.
این منبع آگاه ترک گفت که تصمیمم ترکیه روشن بود و خالد مشعل در اواخر سال 2015 در جریان دیدار با رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه تلاش کرد متوجه شود که آیا این تصمیم ترکیه عمومی است از همین رو پرسید آیا ترکیه می تواند به طور دائمی پذیرای موسی ابومرزوق باشد؟
اردوغان در پاسخ به سمت چپ که «هاکان ویدان» رئیس اطلاعات عمومی ترکیه نشسته بود، نگاهی انداخت و گفت به این موضوع رسیدگی خواهیم کرد.
به گفته این منبع مشعل متوجه شد که این امکان وجود ندارد.
قطع کمک‌های قطر به حماس
همزمان با این تحولات حماس درخواستی را از دولت قطر دریافت کرد که از آن خواسته شده بود حضور رسانه‌ای غیر ضروری خود را کاهش دهد و همزمان با آن حمایت‌های مالی برای اجاره دفاتر و منازل رهبران حماس را قطع کرد.
اینجا روشن شد که روند امور وارد مسیر جدیدی شده است و در اصل بودجه مربوط به دفتر سیاسی حماس مشکل پیدا کرده بود، اما در مورد گردان‌های عزالدین قسام مشکلی نبود زیرا ایرانی‌ها با وجود اختلافات با رهبران حماس حمایت مالی از آن را به هیچ وجه قطع نکردند.
این منبع ترک در این خصوص یادآور شد که روابط قسام با ایرانی‌ها و حزب الله دیرینه بود و عمر آن بیش از 20 سال بود.
نکته قابل ملاحظه اینکه حاج عماد مغنیه و سردار قاسم سلیمانی با هم در ارتباط بودند و عماد مغنیه پس از جنگ تابستان 2006 برنامه های خاصی برای مقاومت اسلامی داشت و هیچ گونه تاخیری را نمی‌پذیرفت اما همواره می‌گفت این موضوع با اولویت‌های مقاومت فلسطین تلاقی پیدا کرده است و ما فلسطین را در اولویت قرار می دهیم.
به گفته این منبع، تجربه با ایرانی‌ها همواره سودآور بود و خط دفاعی در غزه را مردی به نام عماد مغنیه طراحی کرد و بر ما این حق را دارد که آن را اعلام کنیم حتی اگر این موضوع به مذاق برخی خوش نیاید.
صورتجلسه دیدار سردار سلیمانی با هیئت حماس در تهران
در سه ماهه نخست سال 2016 تلاش برای پرکردن شکاف بین حماس و ایران آغاز شد و مسئول این ماموریت هم موسی ابومرزوق بود.
وی راهی بیروت شده و در آنجا به طور محرمانه با مسئولان ایرانی و نیز حزب الله دیدار کرد.
ابومرزوق در بیروت با یکی از مسئولان جنبش حماس در غزه در مورد حمایت ایرانی صحبت کرده و حمایت ایران را تکذیب کرد اما نهاد امنیت داخلی لبنان این مکالمه را ضبط کرد.
بنابر اعلام منابع امنیتی آگاه، این نوار به یک طرف منطقه ای داده شد و او نیز چند روز پیش از سفر هیئت حماس به تهران برای شرکت در مراسم بزرگداشت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی تصمیم گرفت آن را فاش کند.
اینجا بود که یکی از اعضای حماس که به ایران نزدیک بود، تلاش کرد این مشکل را حل و فصل کند تا تلاش برای پرکردن شکاف روابط دو طرف بی حاصل نماند، در نتیجه یک هیئت متشکل از «محمد نصر» و «اسامه حمدان» راهی تهران شدند تا در مراسم مزبور شرکت کنند.
این هیئت در تهران با بسیاری از مسئولان ایرانی ملاقات کردند که یکی از این دیدارهای مهم و بارز ملاقات غیر علنی با سردار سلیمانی داشتند.
حماس به دنبال قواعد و شروط جدید روابط با ایران
صورتجلسه این دیدار حاکی از این است که هیئت حماس در دیدار با سردار سلیمانی تصویر کاملی از مرحله آینده را مطرح و با اشاره به شرایط پیش از سال 2011 اعلام کرد که این روابط نمی تواند با شروط و قواعد قبل ادامه یابد.
این هیئت توضیح داد که جهان از زمان خیزش موسوم به «بهار عربی» تغییر کرده است و نه ایران مانند سابق است و نه حماس اما هر دو طرف مایلند مقاومت در فلسطین در رویارویی با تجاوزات اسرائیل قدرتمند باقی بماند از همین رو باید اصول جدیدی برای این روابط بنا گذاشته شود.
بنابر اعلام یک منبع در حماس، این هیئت در تهران اعلام کرد که در سال های گذشته اشتباهات زیادی رخ داد که برخی از سوی حماس و برخی از جانب ایران بود اما ایران و حماس می دانند که مقاومت در خطر است و ما می دانیم که تنها کشوری که می تواند از مقاومت حمایت کند، ایران است و این فرض نیست بلکه مستند به سالها مهارت و تجربه ایران است.
صحبت‌های مفصل سردار سلیمانی در مورد مقاومت
به هر حال در این ملاقات سردار سلیمانی به طور مفصل در مورد واقعیت مقاومت و دیدگاه ایران به آن صحبت کرد اما به گفته منابعی که در جریان این دیدار بودند، وی به میزان زیادی از اظهارات شخص ابومرزوق دلگیر بود زیرا وی بیش از هر کس دیگری می داند که ایران حتی در بدترین شرایط نیازهای مقاومت را تامین می کرد.
موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال فلسطین ثابت و استوار است و همان موضعی که قبل از توافق اتمی داشت پس از آن نیز باقی است و تغییر نمی‌کند.
وی افزود: ما به حمایت از فلسطین ادامه می‌دهیم و با صدای بلند تاکید کرد که مذاکرات با غرب در مورد توافق اتمی بود و هیچ موضوع دیگری در آن مطرح نشد و معاملات دیگری انجام نگرفت.
سردار سلیمانی تصریح کرد: با صراحت کامل بگویم که محمد جواد ظریف وزیر خارجه کشور ماموریت مشخص و روشنی داشت که همان توافق اتمی بود و اختیار بررسی موضوع دیگری به وی تفویض نشده بود هر چند آمریکا تلاش زیادی در این خصوص بعمل آورد.
افزایش ده برابری فشار آمریکا هم موضع ایران را تغییر نمی‌دهد
وی ادامه داد: حتی ما بررسی روابط دو جانبه با آمریکا نیز را نپذیرفتیم و با وجود نیاز و موارد ضروری با آنان وارد هیچ موضوع دیگری نشدیم و برای شما تاکید می کنم که آنان اگر فشارها و تحریم ها علیه ما را ده برابر می‌کردند، هرگز در قضیه فلسطین امتیاز نخواهیم داد از همین رو شاهد هستید که کنگره آمریکا بر موضع ضد ایرانی خود مبنی بر اینکه ایران حامی تروریسم و فلسطین است، پافشاری دارد.
وی افزود: همانطور که می دانید برخی می گویند ما به دلیل منافع خود از فلسطین حمایت می کنیم اما این از آغاز انقلاب اسلامی صحیح نبوده و نیست زیرا ما آماده مذاکراه و یا تفاهم با آمریکا یا دیگران بر سر مسأله فلسطین نیستیم.
سردار سلیمانی گفت: به شما تاکید می‌کنم که به برادران خود بگویید که حمایت ما از فلسطین ادامه خواهد یافت زیرا این موضع اصولی و عقیدتی ما و بین ما و خداوند است.
وی سپس در مورد میزان حمایت ایران از فلسطین گفت: برخی اوقات حمایت ما کاهش یافت و این به دلیل شرایط و اوضاع اقتصادی بود نه تغییر مواضع سیاسی در قبال فلسطین، زیرا اصول ما تغییر نمی‌کند و همچنان فلسطین در نظر ما به عنوان یک عقیده باقی خواهد ماند.
سردار سلیمانی همچنین یادآور شد که ایران با حمایت سایر کشورهای اسلامی از مقاومت فلسطین مخالفتی ندارد.
وی در تایید این موضع افزود: ما با اینکه کشورهای اسلامی از شما حمایت کنند، مخالفتی نداریم بلکه دست هر کشور اسلامی که کنار فلسطین قرار بگیرد، می بوسیم و در این خصوص مشکلی نداریم بلکه کمک هر یک از این کشورها به شما و حمایت از مقاومت مایه خرسندی است.
وی سپس ابراز امیدواری کرد که هیچ کس در اختلافات گذرای منطقه دخالت نکند، اختلافات ما با عربستان پایان خواهد یافت و هر کس اینجا و آنجا صف بندی کرد، زیان خواهد دید.
وی صحبت های خود را با گفتن چند جمله پایان داد از جمله اینکه در ایران وقتی حرف فلسطین مطرح باشد، همه انقلابی هستند و فلسطین را دوست دارند و فلسطین حتی در اوضاع داخلی ما یک موضوع اساسی به شمار می آید.
سردار سلیمانی اظهار داشت: چند سال قبل برخی شعار «نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران» را سر دادند، از شما می پرسم آنان اکنون کجا هستند، این را در قاموس سیاسی داخلی خود ثبت کرده‌ایم که هر کس علیه حمایت ما از فلسطین شعار سر دهد هیچ پست سیاسی نخواهد داشت و در تصمیم گیری سیاسی کشور نیز نقشی نخواهد داشت. این کجا می تواند به دست آید؟
