پس از آغاز روند عملیاتی شدن مفاد برجام، فصل نوینی در روابط جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا بوجود آمده است؛ یک هفته پس از سفر هلگا اشمید، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران و شروع نخستین دور گفت‌وگوهای سیاسی سطح بالا میان ایران و اتحادیه اروپا، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه راهی بروکسل شد، تا گفت‌وگوهای ایران و اتحادیه اروپا را تداوم بخشد.
تهران محور دیپلماسی در پایتخت سیاسی اروپا
رایزنیهای منطقه‌ای با مقامات اروپا از جمله اهداف سفر ظریف به بروکسل است؛ وزیر امور خارجه در بروکسل و در راستای مواضع کشورمان پیرامون بحرانهای منطقه تصریح کرده است که، «مردم سوریه نیاز به قیم ندارند و خودشان تصمیم‌گیری خواهند کرد.» ظریف معتقد است، بحث لشکرکشی به سوریه بیشتر «شعار تبلیغاتی» است و با این بلوف‌های تبلیغاتی مشکلی برای آنها حل نمی‌شود. واضح است که، سخنان ظریف نزدیکترین و محتملترین تحلیل بر شرایط موجود منطقه است لیکن آنچه که ایران در سیاست خارجی دنبال می کند کاهش تنش در منطقه و دور شدن التهابات از خاورمیانه است چنانکه عنوان نمودن مباحث لشکرکشی و جنگ طلبی حتما بر دامنه بی ثباتی و تشکیل فضای تنش آلود می افزاید.
در عین حال وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی به موضوع سوریه و ضرورت ایجاد یک جبهه هماهنگ برای مبارزه با داعش و سایر گروه‌های افراطی،اشاره دارد که، ما در جلسه مونیخ توانستیم درباره ضرورت آتش‌بس همه‌جانبه و توقف عملیات از سوی همه طرف‌ها و کمک‌رسانی انسانی به یک تفاهم برسیم. اینها مواضعی است که جمهوری اسلامی ایران از ماه‌ها قبل، از جمله در مذاکرات وین بر آنها تاکید داشته و متاسفانه رژیم سعودی مخالفت می‌کرده است اما اکنون این رژیم تحت فشار بین‌المللی است که جنگ‌طلبی و سیاست توهم‌آلود خود را مبنی بر اینکه باید با راه‌حل نظامی به نتیجه برسد کنار بگذارد. رئیس دستگاه دیپلماسی افزود: «ما یقین داریم که چاره‌ای جز این نخواهد داشت.
بحران منطقه پیچیده و چند لایه
پیرامون مسایل منطقه ای، حسین جابری انصاری، سخنگوی وزارت امور خارجه بحران سوریه را پیچیده و چند‌لایه برشمرد و بر این باور است که، هر گونه اقدامی بدون هماهنگی با دولت سوریه و احترام به حاکمیت ملی آن کشور، تنها به پیچیده‌تر شدن بحران در مسیر اقدامات تروریستی منجر خواهد شد. ایران معتقد است که بحران سوریه به دلیل مداخله‌های گسترده منطقه‌ای و بین‌المللی به بحران پیچیده و چند‌لایه تبدیل شده است.
سخنگوی وزارت امور خارجه در ادامه انعکاس رویکرد منطقه ای جمهوری اسلامی معتقد است که، ادامه این سیاست‌ها به تشدید بحران و پیچیده‌تر شدن این موضوع و خارج شدن بیشتر سوریه از کنترل منجر خواهد شد و نتایج وخیم منطقه‌ای و بین‌المللی به لحاظ ثبات منطقه‌ای را به دنبال خواهد داشت و امیدواریم همه کشورها قبل از هرگونه اقدام، این مسائل را مورد توجه قرار دهند.
باز هم برافروختن زبانه های آتش
در طول روزهای اخیر ریاض و آنکارا اعلام کرده‌اند قصد دارند به سوریه نیروی زمینی گسیل کنند. البته لازم است بدانیم که، تهدید عربستان و ترکیه به دخالت نظامی در سوریه تا چه اندازه جدی است. در این رابطه یک پرسش مهم مطرح است و آن اینکه مگر عربستان و ترکیه تا به امروز در سوریه حضور نظامی وفیزیکی ندارند که الان سوریه را به جنگ تهدیدی می کنند؟ در جایی که بسیار ضرورت داشت که،با شروع بحران برای دولت اسد،عربستان بعنوان یکی از دول عرب با نفوذ و قدرتمند منطقه بهتر بود به حمایت دولت حاکم بر دمشق بپردازد که شوربختانه رژیم سعودی برگ سیاه دیگری بر کارشکنیهای خود در منطقه افزود.
اما در همین زمان به جای تلاش در جهت مذاکره بین دولت و گروه‌های مخالف، ناگهان گروه‌های تا دندان مسلح افراطی درنده خو از سوی عربستان در میانه میدان سوار بر موج اعتراضات شدند. باید دقت داشت که آن حرکت‌ها به هر علت رنگ سلفی‌گری پیدا کرد و جریان‌های مختلف با اسامی وهابی، سلفی، داعش و… تحت نفوذ عربستان مشغول به فعالیت شدند.
بنابراین در واقع همین امروز نیز دولت عربستان و دستگاه‌های اطلاعاتی آن در سوریه فعالیت دارند و بدون‌شک سران سعودی از عاملان اصلی انداختن سوریه به این ورطه هستند. درباره ترکیه نیز باید اذعان داشت که این کشور هم با عربستان تاکنون هزینه لشکرکشی به سوریه را پرداخته است. در حقیقت تا امروز دو لشکرکشی از ترکیه به داخل سوریه صورت گرفته است. در نخستین لشکرکشی رقه به تصرف آنها درآمد که مرکز گروه تروریستی داعش را در آن جا مستقر کردند و دومین حمله را از طریق غرب سوریه انجام دادند که توسط حزب‌ا… و ارتش سوریه متوقف شد.
در این میان ترکیه چند چند است
دولت اردوغان با ماجراجویی هواپیمای بمب افکن روسی را بر فراز خاک سوریه منهدم کرد و خلبان هواپیما را هم بر خلاف کنوانسیون‌های بین‌المللی به قتل رساند و سپس مانع رسیدن کمک به کرد‌های کوبانی شد. ترکیه از یک طرف کردها را قتل‌عام می‌کند- تا جایی که دیگر خبری از دستگیری کردها به گوش نمی‌رسد – و از طرفی دیگر درباره مردم سوریه اظهارنظر می‌کند. به نظر می‌رسد که هدف ترکیه آن است که دولت سوریه را سرنگون کند و اقلیت ۱۵درصدی اهل سنت را در برابر اکثریت شیعه سرکار آورد تا به مصالح خود دست یابد.
اما این سیاست‌ها برای اکثریت مردم سوریه قابل‌تحمل نخواهد بود. برای آنان پذیرفته نیست که در کشورشان دولت پرمدعایی مانند عربستان سر کار بیاید. لذا به مصلحت ترکیه است که مانند گذشته به توسعه اقتصادی و اجتماعی خود پرداخته و ابتدا صلح را در داخل کشور خود تامین کند و سپس برای همسایگانش ایجاد آرامش نماید. ترکیه نباید فریب ماجراجویی‌های عربستان را بخورد. چرا که اگر دولت عربستان توانایی‌ای داشت، می‌توانست در یک سال اخیر در یمن کاری از پیش ببرد
بلوفی که ظریف از آن سخن می گوید
مخالفان دولت اسد می‌دانند با این شیوه نبرد به زودی حلب آزاد می‌شود و زمینه اخراج آشوبگران فراهم می‌شود. اکنون معادلات به نفع سوریه و رژیم اسد است و حامیان تروریسم به این مساله پی برده اند؛ آنها از موفقیت مهاجمان ناامید شده‌اند و دنبال راه دیگری هستند بنابراین مطرح نمودن حمله زمینی به سوریه در این شرایط همان بلوفی است با لفظی دیپلماتیک از آن سخن به میان می آورد.
مذاکرات اخیر سوریه(ژنو 3) و نوع رفتار ترکیه و عربستان نشان می‌دهد که آنها از ادامه نبرد بشدت واهمه دارند چرا که مشاهدات میدانی نشان دهنده سیر نزولی جبهه تروریسم در خاک سوریه است. ورود نظامی عربستان به سوریه هم یک شعار بیش نیست زیرا اگر عربستان توان داشت در یمن اقدامی انجام می‌داد.
تلاش دیپلماتیک ایران برای حل مسایل فرامنطقه ای
ظریف در اولین روز سفرش به بروکسل با یانوش لواندوفسکی، رئیس هیات روابط با ایران در پارلمان اروپایی دیدار و گفت‌و گو کرد. ب وزیر امور خارجه در این دیدار با بیان اینکه روابط خوبی بین مجلس ایران و پارلمان اروپا وجود دارد، بر تداوم گفت‌وگوها بین ایران و اتحادیه اروپا تاکید کرد. او به موضوع مهاجرت به‌عنوان موضوعات مشترک بین ایران و اروپا اشاره کرد و افزود: «ایران میزبان حدود 3 میلیون افغانی است.
ایران و اروپا می‌توانند همکاری خوبی در این زمینه داشته باشند. ظریف با ابراز نگرانی از بحران انسانی در یمن خواستار توجه به موضوع یمن شد و گفت آمار تلفات در یمن بالاتر از تلفات در سوریه است. در این دیدار رئیس هیأت روابط با ایران در پارلمان اروپا نیز گفت که اکنون زمان بسیار هیجان‌انگیزی است چون در روابط ایران و اروپا گشایشی پدید آمده است. او ادامه داد: از طرف هیات اروپایی می‌توانم بگویم که منتظر عمیق‌تر شدن روابط هستیم.
در عین حال وزیر امور خارجه در ادامه برنامه‌های سفرش به بروکسل با شارل میشل، نخست‌وزیر بلژیک دیدار و گفت‌وگو کرد. این دیدار در کاخ نخست‌وزیری بلژیک برگزار شد. طبق آنچه از پیش اعلام شده، رایزنی با تعدادی از مقامات اتحادیه اروپا از جمله فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همچنین رئیس شورای اروپا و رئیس پارلمان اروپا از دیگر برنامه‌های رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در جریان سفر به بلژیک است.
علاوه بر بحث‌های دوجانبه بنظر می رسد تا در مورد نکات مربوط به اجرای دقیق برجام با مقامات اتحادیه اروپا که خانم موگرینی مسوولیت هماهنگی کمیسیون مشترک را دارد، بحث‌هایی صورت گیرد. در حال حاضر اجرای برجامروند طبیعی خود را طی می کند.بویژه با اجرایی شدن سوئیفت در پایان هفته گذشته یک قدم مهم بسوی تحقق مفاد برجام برداشته شد .
در سایر زمینه‌ها هم با توجه به اینکه تحریم‌های غیرقانونی ایالات‌متحده سال‌ها ادامه داشته، برداشته شدن آنها و عملیاتی شدن رفع تحریم‌ها نکته‌ای است که مسوولان اتحادیه اروپا، کشورهای اروپایی و ایران در آن دارای منافع مشترک هستند که این موضوعات حتما پیگیری خواهد گردید چرا که سابقه غرب و ایالات متحده عدم التزام بر تعهدات بین المللی و خلف وعده را نمایان می کند که بنظر می رسد رصد بهنگام دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در حوزه های مختلف مانع این کار شود.
به‌دنبال برطرف شدن مناقشه هسته ای ایران و اروپا و آغاز روند لغو تحریم‌ها از سوی اتحادیه اروپایی، روابط با پارلمان اروپایی نیز از جهش قابل توجهی برخوردار شده است. مارتین شولتز رییس این پارلمان در ماه اکتبر سال گذشته به ایران سفر کرد و از رئیس مجلس شورای اسلامی برای سفر به این پارلمان دعوت به‌عمل آورد که پذیرفته نیز شد. علاوه بر این، پارلمان اروپایی با درک جدیدی از وضعیت روابط با ایران درصدد است گزارش راهبردی جدیدی در رابطه با ایران تدوین و منتشر کند که انتظار می‌رود نسبت به گزارش های قبلی معتدل‌تر باشد.
با توجه به نگاه تازه نظام بین الملل به ایران و نقش بسزای آن در معادلات منطقه ای و فرا منطقه ای مقام‌های ایران و اروپا طی روزهای گذشته گفت‌وگوهایی را در مورد آنچه ایجاد ثبات در منطقه عنوان شده، آغاز کرده‌اند. به هر روی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران برخلاف برخی از دولتهای منطقه که اتفاقا با مردم خویش هم در تعارض هستند؛سیاستی توام با تنش زدایی بوده است و به رغم اشاعه انواع و اقسام پمپاژهای خبری ضد ایرانی امروز ما شاهد اوج تمایل کشورهای غربی برای برقرای مناسبات با تهران هستیم.
در طول سالیان گذشته غرب بشدت سعی داشت که ایران را در دنیا منزوی سازد که البته بخشی از آن می تواند تابعی از بی توجهی به سیاست خارجی در کشور بوده باشد که خوشبختانه امروز همزمان با بازتولید دیپلماسی ایرانی هر گونه بهانه جویی از دول غربی گرفته شده است و با از بین رفتن نسبی اختلافات میان ایران و غرب، تهران محور دیپلماسی در بروکسل پایتخت سیاسی اروپا شده است.
