دانش و فناوری
گفتگوی تفصیلی مهر با دکتر علی منتظری؛
به گزارشافکارنیوز، جهاد دانشگاهی در ۱۶ مردادماه سال ۵۹ از سوی ستاد عالی انقلاب فرهنگی، تاسیس شد و در آبان سال ۶۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی، جهاد دانشگاهی را به عنوان پلی میان دانشگاه و بخش صنعتی، خدماتی کشور معرفی کرد. دکتر علی منتظری از اعضای شورای مرکزی این نهاد انقلابی توانست در سه دوره ریاست بر آن تاثیر قابل ملاحظه ای بر آن بگذارد.
منتظری هم اکنون رئیس سرپرست پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی است. وی متولد سال ۱۳۳۷ در قم، دارای دکترای بهداشت عمومی با گرایش اپیدمیولوژی از دانشگاه گلاسکو انگلستان و فلوشیب بهداشت عمومی از کالج سلطنتی پزشکان انگلستان است. وی از سال ۶۰ عضو جهاددانشگاهی بود و در سه دوره در سالهای ۷۶ تا ۸۶ ریاست جهاددانشگاهی را برعهده داشت.
دو نکته مهم در دیدار جهادگران با مقام معظم رهبری جلب توجه می کند. اول اینکه ایشان تاکید کردند که جهاددانشگاهی به چپ و راست حرکت نکند و مسائل سیاسی به کار اصلی جهاد آسیب می زند و دیگر اینکه جهاد وارد حیطه های تکرار نشود و به سمتی برود که در مرزهای دانش کارهای ویژه انجام دهد. به نظر شما اکنون جهاد دانشگاهی در چه سطحی می تواند این دو هدف را محقق کند؟
شاید بتوان گفت چکیده ای از مهمترین فرازهای دیدار جهادگران با رهبری همین دو نکته است. من برای اینکه موضوع بیشتر توضیح داده شود لازم است این نکته را بگویم که ما در جهاد از اوایل سال ۱۳۷۰ که یک تغییر ساختار مدیریتی در جهاددانشگاهی داشتیم همه هم‌پیمان شدیم که به دور از مجادلات و گروه بندی های سیاسی رایج کشور حرکت کرده و جهاد را سازماندهی کنیم و تا به امروز هم به این عهد پایبند بودیم.
جهاددانشگاهی یک مجموعه وسیع است و داشتن علاقه و گرایش های سیاسی برای افراد در جهاد ممنوع نیست و افراد می توانند در چهارچوب نظام و مقررات رسمی کشور دارای گرایش های سیاسی باشند و بلامانع است اما آنچه در جهاد ممنوع است و بارها بر آن تاکید شده و مدیران ارشد جهاد هم بر آن باور دارند این است که این گرایش ها را در کار جهاد وارد نکنند. آنچه در جهاد مذموم و ممنوع است ورود این گرایش ها به کار جهاد است. در عین حال ممکن است در جاهایی و یا در مسائل خاصی پیش آمده باشد که افرادی گرایش سیاسی خاصی را از خود نشان دهند.
من این اطمینان را می دهم که امروز جهاد از چنان بلوغ، رشد و پختگی برخوردار است که خود را با مسائل حاشیه ای، گرایش به گروه های خاص سیاسی و درگیری در مسائل جناحی وارد نکند. طبیعی است که تذکر و رهنمود رهبری هم باید مورد توجه همه آحاد جهاد و به خصوص مدیران ارشد قرار بگیرد.
یک نکته هم متواضعانه بگویم که بعضی ها چون جهاددانشگاهی را در جهت امیال سیاسی خاص خود نمی بینند گاهی این تهمت و اتهام را به جهاد وارد می کنند که جهاددانشگاهی دارای گرایش خاصی است. این یک اتهام غیر منصفانه است و اتفاقا کسانی این اتهام را به جهاد وارد می کنند که می خواهند جهاد را وارد بازی های سیاسی کنند. اتفاقا کسانی این مطالب را می گویند که خود آنها سیاسی هستند و انتظار دارند که ما مطابق میل آنها موضع گیری کنیم، مطابق میل آنها عمل و رفتار سیاسی انجام دهیم و چون ما استقلال داریم و جز از رهبری و شورای عالی انقلاب فرهنگی خط کسی را نمی پذیریم، این تهمت را می زنند.
منطق و مرام جهاد این است و هر کس غیر از این رفتار کند خلاف مرام جهاد عمل کرده است. دوستان ما در جهاددانشگاهی سراسر کشور بدانند که این مطالبه رهبری از جهاد مطالبه امروز نیست. بلکه از همان زمان که ما جوان بودیم و به عنوان شورای مرکزی جهاد خدمت ایشان می رسیدیم، همیشه این تذکر و نصحیت را به ما داشتند که خودمان را وارد مجادلات سیاسی نکنیم و این جزء سیاست های پذیرفته شده ما در جهاد است.
ورود به حوزه های سیاسی چه آسیبی به یک نهاد علمی مانند جهاددانشگاهی وارد می کند؟
اگر ما وارد این بازیها و حوزه های سیاسی شویم، توان ما برای پاسخگویی و درگیر شدن با یک رویداد و و رخدادی صرف می شود که از توان ما خارج است. به این معنی که تمام مجموعه باید توان و پاسخگویی خود را به جای آنکه بگذارند برای کار علمی، برای این کار بگذارد تا به فلان عمل یا رفتار سیاسی فلان عضو جهاد پاسخ دهند. بخش عمده ای از وقت مدیران جهاد به پاسخگویی به این موضع گیری ها و گرایش های سیاسی صرف می شود.
ضمن آنکه جهاددانشگاهی از نظر توان مادی هم آنقدر توان ندارد که آن را صرف طرفداری و حمایت از گروه سیاسی کند. خیلی روشن است که در غلتیدن به مسائل سیاسی و جناحی توان علمی و مدیریتی ما را کاهش خواهد داد و ما درگیر مسائل حاشیه ای خواهد کرد.
من شخصا تقاضایی از جهادگران دارم که اگر واقعا علاقمند به کار سیاسی هستند بروند بیرون این کار را انجام دهند. مانعی ندارد. کار سیاسی کار بد و فعالیت مذمومی نیست؛ اما جهاد را آلوده نکنند. ما در آنچه به عنوان امام، انقلاب اسلامی، خط رهبری و خط شهیدان و کلیت نظام جمهوری اسلامی می دانیم حرکت می کنیم و مابقی را به اهلش واگذار کنیم. ما حزب، گروه و دسته نیستیم تا در جریانات درگیر شویم.
متاسفانه عده ای علاقمند هستند این اتفاق بیافتد. جهاددانشگاهی یک نهاد دولتی نیست. یک نهاد عمومی غیردولتی است که زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی کار می کند. متاسفانه دولت نهم و دهم با دخالت بیجا در جهاددانشگاهی، تلاش کردند جهاد را دولتی کنند. مسائل گوناگونی را برای ما بوجود آوردند، انسجام سازمانی ما را دچار مشکل کردند، جهاددانشگاهی را مورد آسیب جدی قرار دادند و افراد ما را دسته دسته کردند؛ اینها همه از آفات کار سیاسی است که باید جهاد از آن مبرا باشد.
امیدوارم هم ما و هم کسانی که به علت ناآگاهی نقشه های شومی می کشند به راه راست هدایت شوند. و این مطالب را جدی تلقی کنند.
حال برمی گردم به وظیفه علمی جهاددانشگاهی که مورد تاکید رهبری قرار گرفت. در حرکت در مرزهای دانش، جهاددانشگاهی چه کارهایی باید انجام دهد که آن را از سایر بخش ها متمایز کند؟
طبیعی است که مجموعه علمی پژوهشی و تحقیقاتی جهاد دانشگاهی به حمدالله در نقطه ای قرار گرفته که رهبر معظم انقلاب چنین موضوعی را عنوان و چنین مطالبه ای را مطرح کرده اند. در بیانات رهبری دو نکته وجود دارد یک اینکه در مرزهای دانش حرکت کنیم و دیگر اینکه کارهای جزئی را کنار بگذاریم.
اما از این ها نمی توان نتیجه گرفت که نباید جهاد به دنبال کارهای اصلی خود که همان پرورش نیروی انسانی است، نرود و از آن غافل بماند. برای تربیت و پرورش نیرو طبیعی است که باید جهاد و فعالیت های آن را گسترش دهیم نه اینکه فعالیت های جهاد را محدود کنیم و مراکز علمی و فرهنگی آن را تعطیل کنیم. بلکه باید هر روز در فکر گسترش مرزهای جغرافیایی جهاد دانشگاهی و تاسیس مراکز جدید باشیم. فعالیت جزئی یک معنی دارد و محدود کردن خود هم یک معنا دارد و نباید با هم اشتباه گرفته شود.
و لذاست که رهبر انقلاب در دیدار دیگری فرمودند که به شدت طرفدار این هستم که فعالیت های جهاد دانشگاهی گسترش پیدا کند. برای گسترش هم باید فعالیت های جدید را تعریف و حوزه های جدید را کشف کرد. گاهی می بینم که در فهم این دو مسئله خلط صورت می گیرد که باید رفع شود.
دیگر اینکه برخی کارهای جزیی را با کارهای فرهنگی یکسان تلقی کرده اند که این نیز برداشت اشتباهی است که از حرف های رهبر انقلاب انجام گرفته است. سراسر حرف های ایشان بر فرهنگ جهادی، فرهنگ انقلابی و فرهنگ اسلامی تکیه دارد و دوستان باید به این موضوع توجه کنند. اگر می خواهیم جهاد دانشگاهی در سپهری حرکت کند که آن سپهر، سپهر فرمایشات رهبری است باید درهای جهاد را بروی جوانان باز کنند و اجازه بدهند جوانان در جهاد دانشگاهی نهادها و مراکز مورد علاقه خودشان را چه علمی و چه فرهنگی تاسیس کنند و آنها را مطابق علاقه و سلیقه خودشان بالنده کرده و رشد دهند.
این که ما بنشینیم و فکر کنیم در یک نهاد انقلاب اسلامی و پیشرو با چهار بند و بخشنامه می توانیم کاری انجام دهیم، باید با کمال شرمندگی بگویم که راه را اشتباه رفته ایم. مگر می توان خواست ها و علایق جوانان دانشجو را در چهار بند و بخشنامه محدود کرد. طبیعی است نظم و انضباط از لوازم یک نهاد انقلابی است اما توجه به حرکت جوانان بسیار مهم است.
من مرتب رهنمودهای رهبر انقلاب را از سال ۶۹ تاکنون در دیدارهای مختلف مرور می کنم. رهبری از همان زمان از ما خواسته اند که برای جوانان و دوستی با آنها پایگاهی باشیم اما این کار به تنهایی از جهاد ساخته نیست و انجمن های اسلامی، دفاتر نهاد رهبری و مدیریت دانشگاهها همه باید کمک کنند.
انتظار رهبری از ما این است که ما نهادی برای تربیت جوانان باشیم و فضایی را فراهم کنیم که آنها را با مسئولیت های اجتماعی آشنا کنیم و این امکان پذیر نیست مگر با گسترش فعالیت های اجتماعی و فرهنگی و هنری جوانان. رهبری سهم جهاد دانشگاهی را از انجمن ها، مدیریت دانشگاه ها و دفاتر نهاد در فعالیت های فرهنگی، بیشتر می دانند چون جهاددانشگاهی یک نهاد مستقل، آزاد و انقلابی است و تشکیلات اش ثبات دارد.
به نظرم این ظرفیت در جهاد وجود دارد و جهادگران هم باید به این مسئولیت تاریخی توجه کنند. والّا دانشمند مومن و مسلمان در جهاد بوجود نخواهد آمد. تربیت دانشمند مومن و مسلمان باید از جایی شروع شود. می دانیم که یکباره نمی شود بلکه جوان باید بیاید در جهاد تنفس کند و کار علمی خود را هم پیگیری کند.
کارهای تبلیغاتی و نمایشی فعالیت های علمی به جای ترویج علم به آن ضربه زده است، چه در جهاددانشگاهی با بزرگنمایی یک مجموعه خاص در این نهاد و چه در سطح کشور با هفته ای یک بار رونمایی از دارو! به نظر شما محققان و نهادهای علمی از جمله جهاد چطور باید بر مرز مهم و باریک حرکت کنند که هم کار نمایشی صورت نگیرد هم در نشان دادن رشد علمی درست عمل کنند؟
در مورد کارهای نمایشی باید گفت که متاسفانه این کار صورت گرفته است. ممکن است در خیلی از حوزه ها تبلیغات برای اینکه امید را در مردم زنده نگه داریم لازم باشد، ضمن اینکه جزء وظایف انقلابی ما است. اما در مورد علم موضوع یک مقدار متفاوت است. ما نمی توانیم با علم برخورد تبلیغاتی کنیم و اگر این کار را کردیم متاسفانه جامعه را دچار ساده اندیشی کنیم.
راه ارائه دستاوردهای علمی همان تبعیت از سنت های علمی است. سنت های علمی هم بر واقعیت و گسترش حقیقت استوار است. نباید با کارهای نمایشی و تبلیغاتی فعالیت های علمی را معرفی کنیم. ما در حوزه معرفی دستاوردهای علمی می توانیم به سه گونه عمل کنیم. اول اینکه همتایان خودمان را مطلع کنیم که راه آن انتشار مقالات علمی است. دیگر اینکه مردم را مطلع کنیم که در این راه باید دستاوردهای علمی را به زبان ساده از طریق رسانه ها به اطلاع مردم برسانیم و سومی نیز این است با تهیه گزارش های فنی سیاستگذاران و مسئولان را مطلع کنیم.
اینکه بعضی از مراکز بیشتر مورد توجه قرار گیرد و برخی مراکز کمتر، بی عدالتی است که به کار علمی ضربه می زند و باید اصلاح شود. مخاطبان از این نوع بزرگ نمایی ها تعابیر سیاسی می کنند و به تدریج اعتقادشان را نسبت به دستاوردهای واقعی علمی کشور از دست می دهند و واقعیت هم مورد شک و تردید قرار می گیرد. اگر باید مراکزی مورد تشویق قرار گیرند آن نیز باید با روش علمی باشد. باید به شدت از کارهای نمایشی در علم جلوگیری کنیم چرا که بعدها که حقایق برای مردم روشن شود اعتمادشان را از دست می دهند.
بخشی از فعالیت های علمی ایران در سال های اخیر به دلیل تحریم های ناعادلانه دچار آسیب شد و علی رغم تلاش برای راه های میان بر هنوز در بسیاری از بخش ها باید تلاش بیشتری صورت گیرد. چه راهکاری پیشنهاد می کنید که در داخل کشور این حرکت علمی متوقف نشود؟
در حوزه داخلی باید کارهای زیادی صورت گیرد. ناچار هستم که بگویم باید کار عالمان را به عالمان بسپاریم، تلاش کنیم در مدیریت پژوهش و مدیریت علم در کشور افراد کوتاه قد را بر گرده پژوهشگران و محققان سوار نکنیم و افراد با صلاحیت مدیریت پژوهش کشور را برعهده داشته باشند.
دیگر اینکه ما ناچار هستیم در این زمینه سرمایه گذاری کنیم. خسّت را در حوزه پژوهش کنار بگذاریم و با دید بازتری در این بخش هزینه کنیم. کشورهای همسایه به طرز وحشتناکی در حال سرمایه گذاری هستند و با روندی که ما دنبال می کنیم ممکن است حرکت رو به جلوی ما که در بسیاری از زمینه ها از آنها پیشی گرفته بودیم را از دست بدهیم و در این راه نیازمند سرمایه گذاری هستیم.
نکته دیگر این است که ما باید به کار جمعی در حوزه های علمی اعتقاد پیدا کنیم تا ریشه ای شود. ما باید کار جمعی را ترویج و محققان و پژوهشگران را تشویق کنیم که به جای اینکه بر سر اول بودن نامشان در یک مقاله علمی دعوا کنند، یاد بگیرند که برای نوشتن اسم هم از متد علمی استفاده کنند.
موضوع دیگر اینکه باید مقررات و قوانین دست و پا گیر را ملغی کنیم. برخی قوانین در کشور ما رواج دارند که در هیچ کجای دنیا آنها را نمی بینیم و تنها مخصوص ما است. ما باید بتوانیم رشد علمی را به طور واقعی نه صوری دنبال کنیم و برای این کار باید بسیاری از تحمیلات اجباری به محققان و دانشجویان دوره های تکمیلی را اصلاح کنیم.
