به گزارشافکارنیوز، حزب زحمتکشان ملت ایران دردوران اوج گیری نهضت ملی و درائتلاف با جناح انشعابی حزب توده به رهبری خلیل ملکی تشکیل شد. این حزب در آغازین ماه‌های فعالیت خود، حمایت از دولت دکتر مصدق را وجهه همت خویش قرار داده بود و در روز سی تیر۱۳۳۱ در سازماندهی مردم نقشی درخور ایفا نمود. اما به مرور و به موازات بروز اختلافات میان دکتر مظفربقایی کرمانی - رهبر حزب - و دکتر محمد مصدق، این حزب نسبت به دولت موضعی انتقادی یافت.

پس از انشعاب خلیل ملکی و یارانش که نیروی سوم نام یافته بودند، حزب زحمتکشان از بدنه تئوریک و فرهنگی خویش تهی گردید و نهایتا بعد از انتساب قتل تیمسار محمود افشارطوس به دکتر بقایی، این تشکل ضربه ای سخت تحمل کرد و تقریبا از دور فعالیت‌های سیاسی حذف شد. این حزب سالهای بعد، بیشتر حالت محفلی داشت که بقایی و مریدانش درآن جمع می‌شدند و تنها به تحلیل مسائل روز می‌پرداختند.