دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در روزهای نخست بازگشت به کاخ سفید، بار دیگر سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران را با امضای یادداشت ریاست جمهوری احیا کرد. این اقدام در حالی صورت گرفت که او همزمان از تمایل خود برای مذاکره مستقیم با تهران سخن می‌گفت. این تناقض ظاهری در مواضع ترامپ، سؤالات متعددی را درباره اهداف واقعی واشنگتن، احتمال حمله نظامی و پیامدهای احتمالی آن برجسته کرده است.
سیاست ترامپ: ترکیب فشار و دیپلماسی قهری
ترامپ در کمتر از ۲۴ ساعت، سه موضع متفاوت درباره ایران اتخاذ کرد:
۱. امضای یادداشت فشار حداکثری با هدف «جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای و کاهش صادرات نفت کشورمان به صفر
۲. ابراز تمایل برای مذاکره با رئیس‌جمهور ایران و اشاره به امکان توافق هسته ای «قابل راستی آزمایی»
۳. هماهنگی با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل برای مقابله با ادعای «تهدیدات منطقه ای ایران»
این رویکرد دوگانه، از سوی تحلیلگران به عنوان «دیپلماسی قهری» تفسیر شده است؛ استراتژی که هدف آن وادار کردن تهران به پذیرش خواسته‌های واشنگتن از طریق ترکیب تحریم‌های شدید و گشایش‌های مذاکره است. ترامپ در مصاحبه هایش تأکید کرد: «ما حق داریم فروش نفت ایران را مسدود کنیم اما ترجیح می‌دهم به توافق برسیم».
نقشه ترامپ پس از رد مذاکره از سوی ایران: تهدید نظامی و هماهنگی با اسرائیل
با وجود اعلام تلویحی آمادگی ایران برای مذاکره مشروط (از جمله شرط لغو تحریم‌ها و تضمین‌های بین‌المللی)، ترامپ به نظر می‌رسد مسیر فشار را در اولویت قرار داده و بدون توجه به پالس مثبت از سوی ایران است. یکی از مهمترین دلایل این تصمیم ترامپ، ادراک فعلی او مبنی بر قرارداشتن ایران در «موقعیت ضعف» است. ادراکی که به گفته ناظران سیاسی با واقعیت فاصله دارد. بر اساس اسناد منتشرشده، نقشه او شامل موارد زیر است:
۱. تحریم‌های اقتصادی بی‌سابقه: هدف این تحریم ها کاهش درآمدهای نفتی ایران به صفر، حتی با وجود مخالفت چین و تأثیرات احتمالی آن برابر هدف گذاری امریکا، کاهش ارزش ریال و تشدید بحران اقتصادی اثرگذار بر معیشت ایرانیان در داخل کشور است.
۲. تهدید نظامی غیرمستقیم: ترامپ در دیدار با نتانیاهو بر «حق آمریکا برای حمله به تأسیسات هسته ای ایران» تأکید کرد. اسرائیل نیز اخیراً درخواست خرید ۷ میلیارد دلار سلاح پیشرفته از آمریکا را داده که ترامپ ارسال این تجهیزات را در اولویت قرار داده است.از سوی دیگر تحلیلگران معتقدند حمله مستقیم به ایران به دلیل «هزینه‌های سنگین منطقه ای» کمتر محتمل است و این احتمال بیشتر متصور است که اسرائیل با سناریوی مهندسی شده، ایران را به حمله به اسرائیل تحریک کند تا از این رهگذر، فرصت قانونی برای حمله اسرائیل به ایران فراهم شود.
۳. فشار بر اروپا: واشنگتن از متحدان اروپایی خواسته تا تحریم‌های «مکانیسم ماشه» را فعال کنند. امریکا برای اجرای این سناریو به دنبال اجماع سازی علیه ایران بین کشورهای اروپایی از مسیر آژانس بین المللی انرژی اتمی است.
۴.محدودیت‌های فناوری: جلوگیری از دسترسی ایران به فناوری‌های حساس موشکی و هسته ای
اهداف ترامپ: فراتر از برنامه هسته ای
اگرچه ترامپ مدعی است هدف اصلی «جلوگیری از سلاح هسته ای ایران» است اما اسناد داخلی آمریکا نشان می‌دهد اهداف گسترده‌تری دنبال می‌شود:
۱. تضعیف نفوذ منطقه‌ای ایران: قطع حمایت از گروه‌هایی مانند حزب الله لبنان و حوثی‌های یمن
۲. مهار برنامه موشک‌های بالستیک: محدودیت در توسعه موشک‌های با برد بیش از ۲ هزار کیلومتر
۳. تغییر رفتار جمهوری اسلامی: ایجاد اختلاف در حاکمیت ایران از طریق تشدید بحران اقتصادی
ترامپ در یک توئیت صریحاً اعلام کرد: «اگر ایران به سلاح اتمی دست یابد، ما می‌توانیم آنجا را به جهنم تبدیل کنیم!»
واکنش ایران: سیاست تهدید هم سطح
مقامات کشورمان به طور متحد و حول محورهای زیر به اقدامات ترامپ پاسخ دادند. عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان تاکید کرد که «فشار حداکثری تجربه‌ای شکست خورده است و تکرار آن نتیجه دیگری ندارد» در همین راستا مقامات کشورمان بارها اعلام کردند طبق فتوای مذهبی رهبرانقلاب، تولید سلاح هسته ای حرام است. از این رو سیاست های ترامپ علیه ایران بر مبنایی نادرست بنا شده و بهانه جویی های این کشور برای منع ایران از فناوری هسته ای، با انگیزه های برتری جویانه در جریان است.
این در حالی است که اگرچه قبل از تهدیدات ترامپ علیه ایران، مسعود پزشکیان، در اظهاراتی با بیان اینکه «تهران آماده مذاکره اصولی بدون پیش شرط است اما لغو تحریم‌ها ضروری است»، چارچوب هر مذاکره ای را منوط به نتیجه بخش بودن آن با لغو تحریم ها دانسته بود اما ادبیات تهدیدآمیز ترامپ به تغییر ادبیات رئیس جمهور نیز منجر شد و در واکنش به سیاست تحریم‌های حداکثری ترامپ و احتمال به صفر رساندن فروش نفت ایران، گفت «آمریکا فکر می‌کند زندگی ما به نفت وابسته است. ایران ذخایر و منابع عظیمی دارد که اگر درست مدیریت شود و با کشورهای همسایه مثبت تعامل کنیم می‌توان تحریم‌ها را بی‌اثر کرد.»
پیامدهای احتمالی حمله به ایران
در چنین شرایطی ناظران سیاسی معتقدند هرگونه عملی شدن تهدیدات نظامی علیه ایران به مناقشه ای منطقه ای با ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی تبدیل خواهد شد. مهمترین محور پیامدهای حمله به ایران عبارتند از:
۱. تشدید بحران اقتصادی جهانی: افزایش قیمت نفت به بیش از ۲۰۰ دلار و رکود بازارهای مالی از جمله پیشبینی کارشناسان اقتصادی بوده است
۲. جنگ نیابتی در منطقه: تشدید درگیری در یمن و احتمال حمله مجدد یمن به تأسیسات نفتی عربستان از جمله پیامدهای احتمالی حمله به ایران خواهد بود.
۳. واکنش روسیه و چین: احتمال وتوی قطعنامه‌ها علیه ایران در شورای امنیت و تقویت همکاری های نظامی ابرقدرت های شرقی با تهران از پیامدهای مهم حمله ائتلاف غرب به ایران خواهد بود.
۴. افزایش تنش‌های داخلی در آمریکا: درگیری حتی اسرائیل در جنگ با ایران به افزایش هزینه های امریکا در منطقه منجر خواهد شد و مخالفت دموکرات‌ها و بخشی از جمهوری‌خواهان با جنگ جدید در خاورمیانه را به دنبال خواهد داشت
سیاست ورزی بین جنگ و مذاکره
ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری خود، با احیای فشار حداکثری و تهدید نظامی، می‌کوشد ایران را به میز مذاکره بکشاند. اما تهران با تاکید بر بدعهدی ترامپ در خروج آمریکا از برجام، به دنبال تضمین‌های عملی در صورت هرگونه مذاکره احتمالی است. مذاکراتی در شرایط فعلی، مخالفت با آن قطعی است. اما در این میان، اسرائیل به عنوان بازیگر کلیدی، نقش تحریک کننده را ایفا می‌کند تا از رهگذر تشویق ایران به اجرای عملیات نظامی علیه این کشور، امریکا را برای حمله به زیرساخت های اقتصادی و هسته ای متقاعد کند. از این رو ارسال تجهیزات و ادوات نظامی جدید از امریکا به اسرائیل را می توان در چنین سناریویی صورتبندی کرد. چه آنکه رهبر انقلاب نیز در آخرین واکنش به اظهارات ترامپ تأکید کردند «مذاکره با آمریکا نه عقلانی است، نه شرافتمندانه».
