مسعود پزشکیان پس از مراسم تنفیذ عارف یک چهره نام آشنای سیاسی را به عنوان معاون اول خود انتخاب کرد، محمدرضا عارف متولد سال 1330 سیاستمدار اصلاح‌طلب ایرانی و مدرس دانشگاه نیز می‌باشد.
عارف رئیس بنیاد امید ایرانیان، عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضو پیوسته و رئیس گروه علوم مهندسی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و رئیس هیئت مدیرهٔ بنیاد باران فعّالیت می‌کند.عارف بیشتر اعلام کرده که بنیاد امید ایرانیان یک تشکیلات سیاسی نیست هر چند که چندباری در انتخابات لیست داده است.
وی همچنین عضو شورای عالی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران و مشاور عالی رئیس این جمعیت ملی در امور بشردوستانه است، عارف پیش از این و در دوره اصلاحات (دولت هشتم) نیز سمت معاون اول رئیس‌جمهور ایران را برعهده داشت.
عارف همچنین سابقه نمایندگی تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس و رئیس فراکسیون امید در دوره دهم مجلس شورای اسلامیو عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی را در کارنامه خود دارد.
عارف پس از تحصیل مهندسی برق در دانشگاه تهران و دانشگاه استنفورد، کار خود را با معاونت طرح و توسعه و سپس سرپرستی شرکت مخابرات ایران آغاز کرد.
در دوران تحصیلی عارف از سال ۱۹۸۲ تا ۱۹۹۵ استاد دانشگاه صنعتی اصفهان و از آن زمان تاکنون استاد دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف بوده است. در سال‌های دهه ۱۳۶۰ در سمت‌های معاونت‌های دانشجویی، آموزشی و هماهنگی و قائم مقامی وزارت فرهنگ و آموزش عالی مشغول به کار بود. او در سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶ به‌عنوان رئیس دانشگاه تهران فعالیت می‌کرد.
با انتخاب سید محمد خاتمی به‌عنوان رئیس‌جمهور ایران در ۱۳۷۶، عارف به عنوان وزیر پست و تلگراف و تلفن به کابینه دولت هفتم راه یافت. در سال ۱۳۷۹ به‌عنوان اولین رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و معاون رئیس‌جمهور منصوب شد. در دولت دوم سید محمد خاتمی او سمت معاون اول رئیس‌جمهور ایران را تا سال ۱۳۸۴ برعهده داشت.
او در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ ایران با شعار «معیشت و منزلت و عقلانیت» کاندید و تأیید صلاحیت شد؛ اما پس از یک ماه مبارزه انتخاباتی و پس از دریافت نامه‌ای از محمد خاتمی، چهار روز پیش از رأی‌گیری از شرکت در انتخابات ریاست جمهوری به نفع روحانی انصراف داد.
عارف از نظر سیاسی فردی کم حاشیه است اما از مهمترین حاشیه‌های زندگی او می‌توان به ماجرای جنجالی « ژن خوب» اشاره کرد، سال 1397 فرزند عارف که زیر بار فشار اصلاح‌طلبان قرار داشت در گفتگویی خود را ژن خوب سیاسی خوانده که باید بیش از دیگران از مواهب کشور استفاده کند.
وقتی موضوع ژن خوب توسط وی مطرح شد افکارعمومی بخصوص در فضای مجازی و همچنین رسانه‌ها نسبت به سخنان وی واکنش شدید منفی نشان دادند.
در آن زمان خبرنگاری از محمدرضا عارف پرسید که آیا شما به دلیل بیان این صحبت تذکری به پسرتان نداده‌اید؟ چون از این صحبت تلقی می‌شود که جامعه را طبقه‌بندی کرده است. سوالی که عارف ترجیح داد با سکوت به آن پاسخ ندهد! به نظر می‌رسد که آقای عارف در دور جدید بازگشت به عرصه سیاسی لازم است تا توجه بیشتری روی اطرافیان خود داشته باشد، دولت کم حاشیه طبیعتا با شعارهای پزشکیان در تعامل بیشتری قرار خواهد گرفت.
