۱۱ آبان ماه بود که حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه در نشست خبری مشترک به همراه «فیصل المقداد» وزیر خارجه سوریه از اعزام هیأتی فنی از ایران به وین برای گفت‌وگو با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داد و گفت: به منظور شروع گفت‌وگوها و تقویت همکاری‌ها با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی روزهای آینده هیأتی از ایران به وین اعزام خواهد شد.
وی افزود: بین آقای اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی و رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اتفاق نظر وجود دارد و امیدوار هستیم آژانس با تمرکز بر نگاه فنی براساس آنچه با هم در روزهای گذشته توافق کرده‌ایم، نسبت به حل و فصل برخی از اتهامات مورد نظر آژانس و مطرح شده توسط این سازمان علیه ایران اقدام کرده و بتوانیم از این مرحله از مسیر همکاریهای فنی عبور کنیم.
بالاخره این هیأت در هفته گذشته به ریاست «بهروز کمالوندی» معاون و سخنگوی سازمان انرژی اتمی به وین رفت و گفت‌وگوهایی نیز برگزار شد. در همین خصوص «امیرسعید ایروانی» سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل در نیویورک در نشست مجمع عمومی سازمان ملل به سفر این هیأت اشاره کرد و گفت که هیچ مسئله‌ای درباره اجرای توافقات پادمانی ایران وجود ندارد.
در همین خصوص نیز «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگوهی کوتاهی با رویترز در حاشیه کنفرانس آب و هوایی در مصر، ادعا کرد که هیأت ایرانی در نشست اخیری که با او در وین داشته، هیچ چیز جدیدی برای ارائه نداشته است. او همچنین در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه مدعی شد اعلام ایران مبنی بر ساخت موشک بالستیک هایپرسونیک بر نگرانی‌ها درباره برنامه هسته‌ای این کشور می‌افزاید.
از سوی دیگر رویترز در خبری از موافقت ایران با سفر بازرسان آژانس خبر داد و براساس گزارش محرمانه آژانس که در آستانه برگزاری نشست آتی شورای حکام تهیه شده نوشت: «آژانس به ایران تأکید کرد که انتظار دارد در این بازدید، توضیحات فنی معتبری درباره این مسئله دریافت کند، از جمله دسترسی به موقعیت‌های مکانی و مواد مورد نظر و همچنین انجام نمونه‌برداری در صورت نیاز».در این گزارش با اشاره به ادعای وجود آثار اورانیوم در سه مکان اعلام نشده آمده است: «رافائل گروسی مدیرکل آژانس این نگرانی جدی را دارد که همچنان پیشرفتی در شفاف‌سازی و حل مسائل برجسته پادمانی حاصل نشده است». گزارش آژانس می‌افزاید: «او (گروسی) در این زمینه، پیشنهاد ایران برای برگزاری نشست فنی متعاقب در تهران با مقامات ارشد آژانس، پیش از پایان ماه (میلادی) را متذکر شده اما تأکید دارد که این دیدار باید با هدف شفاف‌سازی موثر و حل این مسائل انجام شود».
شامگاه جمعه ۲۰ آبان ماه نیز خبری منتشر شد که آمریکا و ۳ کشور انگلیس، فرانسه و آلمان قصد دارند پیش‌نویس قطعنامه‌ای را در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح کنند که در آن پاسخ ایران به درخواست‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره مکان‌های ادعایی «ضروری و فوری» عنوان شده است. براساس این گزارش، پیش نویس این قطعنامه روز جمعه در اختیار ۳۵ کشور عضو شورای حکام آژانس بین‌المللی قرار گرفته و قرار است که در نشست فصلی شورای حکام در روز چهارشنبه مورد بررسی قرار گیرد.
در پیش نویس این قطعنامه، درباره عدم همکاری کافی ایران در خصوص وجود ذرات اورانیوم در سه مکان اعلام نشده ابراز نگرانی شده و عنوان شده که ایران در راستای اجرای وظایف قانونی خود و بدون تاخیر بایستی اقداماتی را صورت دهد.
علاوه بر این، انگلیس و فرانسه هم روز جمعه ۲۰ آبان ماه در بیانیه‌ای مدعی همکاری ناکافی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شدند.
«محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی اتمی ۲۶ شهریور ماه در اظهاراتی با اشاره به توافق سال گذشته با رافائل گروسی عنوان کرد: با گروسی تفاهم کردیم و آن بیانیه منتشر شد و گفتیم شما سؤالات‌تان را به ما بدهید و ما جواب سؤالات را به شرط اینکه پرونده را ببندید، می‌دهیم. آژانس اعلام کرد که ۲ پرونده از مکان‌های ادعایی را می‌بندد و در مورد ۲ مکان بعدی، ایران باید روشنگری بیشتری انجام دهد، اما بعداً از آن دو مکان، یک پرونده را بستند که البته مجدداً پرونده همان مکان را باز کردند. برای مثال یکی از این اماکن یک معدن متروکه است که بیش از ۳۰ سال استفاده نشده است. در جمهوری اسلامی ایران یک مورد فعالیت هسته‌ای وجود ندارد که به آژانس اعلام نشده باشد یا آژانس از آن بی اطلاع باشد و تمام فعالیت‌ها تحت نظارت آژانس است.
وی افزود: پیغام‌هایی که از طرف آژانس آمده، نشان می‌دهد قصد بستن پرونده سه مکان ادعایی را دارند. امیدواریم صادق باشند و بیش از این وقت خود را تلف نکرده و فکر نکنند که با چنین موردی بتوانند فشار حداکثری اعمال کنند.
گفتنی است ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۱۴ اسفند ۱۴۰۰ در بیانیه‌ای مشترک توافق کردند هیأت‌های فنی و کارشناسی دو طرف به بررسی ابعاد و جزییات سؤالات آژانس درباره این سه مکان بپردازند. (اینجا بخوانید) در این راستا نشست‌هایی برگزار شد و محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی ۱۷ فروردین ۱۴۰۱ در اظهاراتی اعلام کرد: : اسنادی که ۲۹ اسفند باید می‌فرستادیم، در اختیار آژانس قرار گرفته است و احتمالا نمایندگان آژانس برای مرور پاسخ‌ها باید به ایران بیایند و بعد گزارش نهایی را تهیه کنند و امیدوارم بدون نفوذپذیری از دشمنان ما کار خود را در چارچوب کارشناسی و منطقی رسیدگی کرده و جمع بندی نهایی و گزارش آن را ارسال کنند. علاوه بر این بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی هم در اظهاراتی با بیان اینکه ایران درباره سه مکان ادعایی کمال همکاری را با آژانس داشته، گفت: صرف مشاهده آلودگی در چند مکان را نمی‌توان نشانه‌ای از وجود مواد هسته‌ای اظهارنشده تلقی کرد.
ولی در بررسی شواهد اینگونه به نظر می‌رسد مدیرکل آژانس رویکرد سیاسی را به رویکرد فنی ترجیح داده است.
* آژانس از رفتار سیاسی و سیاسی‌کاری فاصله بگیرد
حسین امیرعبداللهیان رئیس دستگاه دیپلماسی در حاشیه حضورش در نیویورک برای شرکت در هفتاد و هفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در گفت‌وگویی با روزنامه نیویورک تایمز و در پاسخ به این سؤال خبرنگار که آیا فضایی برای مذاکره با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد تحقیقات آن وجود دارد؟ خاطرنشان کرد: همکاریهای ما با آژانس ادامه دارد، اما یک مشکل اساسی وجود دارد. آژانس باید به وظایف فنی خود عمل کند، اما مسیر سیاسی را بسیاری از مواقع پیش می‌گیرد و رفتارهای سیاسی دارد. ما می‌توانیم در مسیر فنی همکاری‌هایمان را با آژانس تقویت کنیم، اما لازمه اش این است که آژانس از رفتار سیاسی و سیاسی کاری فاصله بگیرد. چنانچه آژانس صرفا فنی برخورد کند، ما تردیدی نداریم که اتهامات مطروحه در مورد ایران برطرف می‌شود. پس ما برای همکاریهای فنی بیشتر با آژانس آمادگی داریم اما آمریکا و سه کشور اروپایی در مذاکرات باید به آژانس توجه بدهند که نباید از مسیر فنی فاصله بگیرد. مثلا در چهار ماه گذشته در اثنای مذاکره به یک‌باره قطعنامه‌ای در وین ارائه شد که خطا و انحراف در مسیر کار مذاکراتی ما در چارچوب برجام بود.دقیقا در این زمان حساس، آقای رافائل گروسی به اسرائیل سفر کرد و در تل آویو در کنفرانسی مطبوعاتی حرف‌های تحریک کننده و غیرسازنده زد. از یک طرف سه کشور اروپایی و آمریکا قطعنامه ارائه می‌کنند، در اثنای مذاکره، که این سیاسی است. در واقع آژانس را یک ابزار سیاسی برای اهدافشان قرار می‌دهند و آقای گروسی هم با سفرش عمدا رفتار سیاسی نشان می‌دهد در حالی‌که آژانس مسئولیت فنی دارد.
خبرنگار از وزیر خارجه پرسید که آیا اطمینان دارید گروسی بتواند در نهایت بدون سیاسی کاری در بحث‌های فنی به برجام کمک کند؟ که وی پاسخ داد: معتقدیم اگر آقای گروسی و تیمش صرفا فنی برخورد کنند، اتهامات بی اساسی که به ایران وارد می‌کنند، بسیار ساده از میان برداشته می‌شود. ما آمادگی داریم به سؤالات فنی آژانس پاسخ دهیم. اما قادر نیستیم به سؤالات سیاسی و جهت دار و هدفمند آژانس پاسخ دهیم.
امیرعبداللهیان همچنین در گفت‌وگویی با خبرنگار المانیتور اظهار داشت: ما در مورد همکاری با آژانس هیچ مشکلی نداریم. اکنون در چارچوب پادمان همکاریهای ما با آژانس ادامه دارد. دوربین‌های آژانس نصب هستند و عملیات مانیتورینگ خود را انجام می‌دهند. ولی اقدامات داوطلبانه و بیشتری که انجام داده بودیم از جمله دوربین‌هایی (فراپادمانی) را که داوطلبانه نصب شده بود، از مدار خارج کردیم. در اقدام متقابل، به خاطر قطعنامه‌ای که در آژانس چهار ماه پیش صادر شد، آمریکا و سه کشور اروپایی، کار اشتباهی را انجام دادند؛ در حالی که در وسط مذاکره بودیم، قطعنامه را در آژانس ارائه کردند.
امیرعبداللهیان با ذکر این نکته که ما به همکاری خود با آژانس ادامه می‌دهیم، یادآور شد: در مورد سه مکان اتهامی علیه ایران، آژانس سؤالاتی دارد؛ آماده‌ایم به سؤالات آژانس پاسخ دهیم. اما قویا اعتقاد داریم آژانس باید تکنیکی و فنی عمل کند. مشکل ما با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این است که سیاسی عمل می‌کند. اگر آژانس متمرکز بر مسئولیت و وظیفه فنی خودش بشود، ما هم در این مسیر همکاری‌هایمان را با آژانس تقویت خواهیم کرد.در سال ۲۰۱۵ اتفاقی افتاد و اراده و توافقی سیاسی بین ایران و آمریکا و سه کشور اروپایی به حل مسائل ایران و آژانس کمک کرد. ما می‌خواهیم در کنار همکاریهای فنی و پاسخ به سؤالات آژانس، این اراده سیاسی هم وجود داشته باشد.
رئیس دستگاه دیپلماسی با ذکر این نکته که ما دو درصد کل فعالیت هسته‌ای جهان را در ایران، آن هم در چارچوب صلح آمیز انجام می‌دهیم، یادآور شد: اما ۳۷ درصد بازرسی‌های آژانس به ایران اختصاص دارد. معنی آن این است بعد از آنکه همه طرف‌ها به برجام برگردند، ما هم باید همه دسترسی‌ها را مجددا به آژانس بدهیم؛ دسترسی‌های فراتر از پادمان. پس این خیلی طبیعی است که اتهامات بی اساسی که الان در دستور کار آژانس علیه ایران است، باید از میان برداشته شود. اما قبول داریم که مسیرش، کار فنی است. اما به موازات آن باید اراده سیاسی مثل سال ۲۰۱۵ برای بستن پرونده‌های اتهامی وجود داشته باشد.
خبرنگار المانیتور از امیرعبداللهیان پرسید که آیا شما آماده هستید که به طور فنی با آژانس تعامل برقرار کنید؟ که وی پاسخ داد: بله.
تلاش برای صدور قطعنامه علیه ایران در شورای حکام در حالی است که جمهوری اسلامی ایران تاکنون نهایت همکاری را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته است. علاوه بر نشستی که هفته گذشته با حضور هیأت فنی ایران در وین برگزار شد، محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی مهر ماه سال‌جاری به وین رفت و گفت‌وگویی با گروسی مدیرکل آژانس داشت. سفر اسلامی به وین پس از آن صورت گرفت که او گفته بود که پیغام‌هایی که از طرف آژانس آمده، نشان می‌دهد قصد بستن پرونده سه مکان ادعایی را دارند.
محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی چهارم مهر ماه در شصت و ششمین کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مقر این سازمان در وین با بیان اینکه هیچ‌گونه فعالیت یا مواد هسته‌ای اعلام نشده در ایران وجود ندارد، گفت: آژانس باید از اتکا به اطلاعات بی‌اساس از طریق منابع غیرقابل اعتماد دوری کرده و از سیستم راستی‌آزمایی قوی تبعیت کند. تمامی اتهامات صرفا مبتنی بر اطلاعات ساختگی و نادرست رژیم غاصب اسرائیل است. جمهوری اسلامی ایران حقیقتا انتظار دارد که آژانس گزارش‌دهی نظارت و راستی‌آزمایی خود را به صورت حرفه‌ای‌تر، بی‌طرفانه‌تر و مستقل‌تر انجام دهد. انتظار داریم که آژانس برای حفظ اعتبار و انسجام خود اجازه ندهد برخی از عناصر، اتهامات کهنه‌ای را که در سال ۲۰۱۵ بسته شده‌اند و دوباره تاکید می‌کنم اتهامات کهنه‌ای را که در طول سالیان مطرح شده و در سال ۲۰۱۵ بسته شده است را به بهانه‌های مختلف بازخوانی و مطرح کنند.
«رافائل گروسی» مدیرکل آژانس هم پنجم مهر ماه از شروع مجدد گفت‌وگوها با ایران خبر داد و در صفحه توئیترش نوشت که با «محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران در وین دیدار کرده و گفت‌وگوهای دوجانبه از سر گرفته شده است. وی توضیح داد که در دیدار با اسلامی، درباره از سرگیری گفت‌وگوهای آژانس با ایران درباره مسائل پادمانی رایزنی کرده و افزود: «گفت‌وگوها با ایران برای شفاف‌سازی درباره موضوعات برجسته پادمانی از سرگرفته شد. من با محمد اسلامی، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در جریان کنفرانس عمومی آژانس اتمی دیدار کردم».
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز هفتم مهر ماه در گفت‌وگویی با اشاره به دیدارش با گروسی گفت: فضای همکاری بین آژانس و سازمان انرژی اتمی را مرور کردیم و درباره مسائل باقیمانده به گفت‌وگو پرداختیم. جمهوری اسلامی ایران همواره مقید است که ضوابط پادمان را رعایت کند و نسبت به پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای نیز متعهدیم و نظارت‌های آژانس را بر فعالیت‌های خود و مطابق مقررات آژانس تسهیل کرده و در آینده نیز تسهیل خواهیم کرد؛ ایران زمینه تدوام همکاری با آژانس نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای را فراهم می‌کند و آن را به صورت اطمینان‌بخش انجام می‌دهد و آژانس هم مکررا نسبت به تایید این موضوع اذعان دارد.
پس از آن بود که حسین امیرعبداللهیان ۱۳ مهر ماه در گفت‌وگوی تلفنی جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت که در مورد همکاریهای ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی اخیرا توافقات خوبی حاصل شده است.
رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران پنجشنبه شب ۲۸ مهر ماه در سفرش به ایروان و در نشست خبری مشترک با «آرارات میرزویان» وزیر خارجه ارمنستان در پاسخ به خبرنگار ریانوستی درباره فرآیند مذاکرات رفع تحریم‌ها نیز اظهار داشت: ما در هفته‌ها و روزهای گذشته در تبادل پیام‌هایی که با طرف آمریکایی داشتیم و هم طرف آمریکایی داشت. گفت‌وگوهایی که با آقای بورل یک ساعت قبل از پروازم به ایروان داشتم می‌توانم بگویم همه چیز در مسیر درست خودش قرار دارد. توافق کردیم همکاریهای نیرومندتری بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان انرژی اتمی شکل بگیرد.اتهاماتی بی اساس در آژانس متوجه فعالیت هسته‌ای صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران است. توافق کردیم چگونه به سؤالات آژانس پاسخ دهیم و پروتکل لازم بین دو طرف تنظیم شده و درباره آن توافق شده است.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز شنبه ۳۰ مهر ماه در جمع خبرنگاران اعزامی به ارمنستان و در پاسخ به سوال خبرنگار خبرگزاری فارس گفت:ما به صراحت اعلام کردیم بایستی موارد اتهامی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متوجه ایران در حوزه هسته‌ای کرده حل و فصل شود و ما حاضر به این نیستیم که توافقی را انجام بدهیم و بعد مثل یک استخوان لای زخم مانده دائما آژانس بخواهد از مسیر سیاسی فشارهایی را متوجه ایران کند.
علاوه بر این، «ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه نیز اخیرا در گفت‌وگویی با روزنامه وچرنی لیست کرواسی اظهار داشت: ما توافق کردیم همکاریهای نیرومندتری بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان انرژی اتمی ایران شکل بگیرد. ما توافق کردیم که چگونه به سؤالات آژانس پاسخ دهیم. پروتکل لازم بین دو طرف تنظیم شده و درباره آن توافق شده است. اما آمریکایی‌ها تلاش می‌کنند با دخالت در امور داخلی ما و تحریک به آشوب، از طریق اعمال فشارهای روانی و سیاسی در مذاکرات امتیاز بگیرند. ما تحت فشار و جنگ روانی، هرگز امتیازی به طرف آمریکایی نخواهیم داد و در چارچوب منطق و در راستای حصول توافقی که خطوط قرمز ایران رعایت شود حرکت می‌کنیم. ما هیچ‌گاه میز مذاکره را ترک نمی‌کنیم و ارزیابی ما از پیام‌های طرف آمریکایی در روزهای اخیر این است که آنها نیز دستیابی به توافق در اولویت شان است. اما آنها برای مصارف داخلی خودشان و تحریک برخی از عوامل در داخل ایران، در مواضع اعلامی‌شان به گونه‌ای دیگر سخن می‌گویند که اینها از تعارضات رفتار آمریکایی است.
شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی چهارشنبه شب ۱۸ خرداد سال‌جاری قطعنامه‌ای را که ایران را به عدم همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متهم می‌کند، با ۳۰ رأی موافق، ۲ رأی مخالف (روسیه و چین) و ۳ رأی ممتنع (هند، لیبی و پاکستان) به تصویب رساند. بانی این قطعنامه نیز آمریکا و سه کشور اروپایی عضو برجام بودند. البته سازمان انرژی اتمی ایران پیش از صدور این قطعنامه و در همان روز چهارشنبه با صدور بیانیه‌ای از قطع فعالیت دوربین‌های فراپادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران خبر داد.
«محمدرضا غائبی» سرپرست نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران در آژانس نیز ضمن محکومیت شدید این اقدام با انگیزه سیاسی و مغرضانه از سوی برخی از کشورهای عضو شورای حکام، مواضع ایران را در این خصوص گوشزد کرد. وی با بیان اینکه اقدام مقتضی را انجام خواهیم داد، گفت: ایران حق دارد در سیاست و رویکرد خود در قبال آژانس بازنگری کند.
وی همچنین گفت که این ضربه بزرگی به آژانس است که توسط یکی از مهم ترین ارگان‌های تصمیم گیر آن یعنی شورای حکام به آن وارد شد.
روز چهارشنبه ۲۳ شهریور ماه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ۵۶ کشور که ۲۳ طرف آن عضو شورای حکام آژانس بودند بیانیه‌ای علیه ایران صادر کرده و تهران را به عدم همکاری با نهاد دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل متهم کردند. این بیانیه توسط آمریکا و سه کشور اروپایی پیشنهاد شده و ایران را به عدم همکاری در موضوعات پادمانی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متهم می‌کند. بیانیه مورد نظر توسط نماینده آلمان قرائت شد.در همین زمینه نیز محسن نذیری اصل سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان‌های بین‌المللی در وین و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اظهاراتی نسبت به رویه غلط آمریکا و ۳ کشور اروپایی هشدار داد و گفت: مایه تاسف است که اتحادیه اروپا به عمد مسیر اشتباه را برای منحرف کردن توجهات از مشکل واقعی که همان خروج آمریکا از برجام است، انتخاب کرد.
حال آمریکا و سه کشور اروپایی عضو برجام بانی تهیه پیش نویس قطعنامه علیه ایران شده‌اند که در پی اغتشاشات اخیر در ایران از یک‌سو ضمن طرح اظهارات مداخله جویانه درباره اوضاع داخلی ایران و اعمال تحریم‌ها علیه نهادها و اشخاص ایرانی از سوی دیگر ادعاهایی بی اساس علیه ایران درباره تجهیز روسیه به سلاح برای استفاده در جنگ اوکراین هم کرده‌اند. ادعایی که بارها از سوی مقامات ایرانی رد شده است و اکنون هم در محلی دیگر یعنی شورای حکام آژانس در حال سناریوسازی علیه ایران هستند.
