بعد از اینکه برجام به امضا رسید مسئولان دولت وقت اعلام کردند که قرار است تحریمها برداشته شود و مشکلات اقتصادی کشور و تبادلات ارزی با برداشتن تحریم ها حل خواهد شد و این خوش‌بینی دولت روحانی برای رفع تحریمها و حل مشکلات اقتصادی انتقادات بسیاری را هم در پی داشت. بسیاری از کارشناسان اقتصادی و مسائل بین الملل در آن زمان معتقد بودند که چون تضمین مناسبی در برجام وجود ندارد امیدی هم به برداشته شدن تحریمها نیست، اما مسئولان دولت تدبیر و امید اصرار داشتند امضای جان کری وزیر امور خارجه وقت ایالات متحدهٔ آمریکا تضمین است و نیازی به تضمین دیگر وجود ندارد.
با این حال خیلی طول نکشید که با تغییر دولت در آمریکا، امضای جان کری پای برجام بی ارزش شد و ترامپ بدون توجه به امضای جان کری و آنچه مسئولان وقت آمریکا تعهد داده بودند از برجام خارج شد و نه تنها تحریمی رفع نشد بلکه هر روز به تحریم ها افزوده شد.
بعد از شکل گیری دولت سیزدهم در ایران، وظیفه پیگیری مذاکرات لغو تحریمها برعهده تیم دیپلماسی جدید کشورمان بود. اما دولت سیزدهم با تجربه ای که از برجام و بدعهدی غرب و آمریکا در توافق هسته ای ایجاد شده بود، تلاش کرد تا برای حفظ منافع ملت و عزت ملی بدون گرفتن تضمین مناسب پای توافقی را امضا نکند.
دولت جدید آمریکا هم همچون دولت ترامپ سعی داشت بدون دادن تضمین و امتیاز کار را پیش ببرد اما این بار دیگر مطالبه عمومی از دولت آیت الله رئیسی این بود که با قدرت در مقابل زیاده خواهی های غرب و آمریکا بایستد و به کسانی که بارها بدعهدی خود را نشان داده اند، اعتماد نکند.
امروز علیرغم تجربه تلخی که در برجام ایجاد شد، با زهم برخی رسانه ها و جریانات اصلاح طلب برای توافق عجله دارند و معتقدند تضمین در معاهدات بین المللی معنایی ندارد و از دولت می خواهند بدون گرفتن تضمین توافق را نهایی کند. موضوعی که بسیاری از کارشناسان با آن موافق نیستند.
با همه این مسائل بعد از خروج آمریکا از برجام تا کنون چند دوره مذاکرات برگزار شده و مسئولان دیپلماسی کشورمان هم پاسخ پیشنهادات آمریکا برای نهایی شدن به توافق را اعلام کرده اند و هم اکنون نوبت آمریکاست تا تصمیم بگیرد که چگونه عمل کند که این البته باز هم به نظر می رسد تلاش آمریکا براین است تا بدون دادن امتیاز و تضمین پای توافق را امضا کند.
* آیا دولت کنونی آمریکا می‌تواند دولت بعدی را به چیزی متعهد کند؟
اگرچه برخی اصلاح طلبان معتقدند تضمین حقوقی و اقتصادی برای برجام ممکن نیست و دولت کنونی آمریکا به لحاظ حقوقی نمی‌تواند دولت بعدی را به چیزی متعهد کند، اما برخی کارشناسان نیز اعتقاد دارند اگر تضمین مناسب از آمریکا و غرب گرفته نشود اتفاقات برجام تکرار خواهد شد.
بر همین اساس گرفتن تضمین معتبر در معاهدات بینالمللی از طرفین مذاکره و بالاخص آمریکا که پیشتر هم سابقه کارشکنی و عدم پایبندی به وعده‌های خود دارد، از بدیهیات و الزامات ابتدایی یک توافق است؛ با چنین دیدگاهی، پافشاری ایران در روند مذاکرات جهت گرفتن تضمین پایدار از پیش شرط‌های منتطقی تهران در مذاکره با طرف‌های غربی و به ویژه آمریکاست.
حسین شریعتمداری مدیرمسئول روزنامه کیهان هم درباره تضمین آمریکا نوشت: «با جرأت می‌توان گفت که هیچ تضمینی از جانب آمریکا معتبر نیست! می‌پرسید چرا؟! پاسخ روشن‌تر از آن است که نیازی به استدلال‌های پیچیده داشته باشد. مگر برجام یک معاهده بینالمللی نبود؟! و مگر آمریکا به عنوان یکی از کشورهای ۱+۵ آن را امضاء نکرده و بر اجرای آن متعهد نشده بود؟! ولی به وضوح شاهد بودیم که نه فقط به هیچیک از تعهدات برجامی خود عمل نکرد، بلکه به راحتی از برجام نیز خارج شد و آب هم از آب تکان نخورد! این همه در حالی بود که شورای امنیت سازمان ملل متحد با صدور قطعنامه ۲۲۳۱ اجرای برجام و تعهدات طرفین در این سند بینالمللی را تضمین کرده بود. حالا باید پرسید برفرض که آمریکا برای اجرای تعهدات خود تضمین مستحکمی هم بدهد، چه تضمینی هست که تضمین خود را لغو نکند و از انجام تعهدات خود سر باز نزند؟!».
پیشتر شاهد این بودیم که در پی خروج یکجانبه آمریکا در سال 97 از برجام و بازگشت تحریمها علیه ایران، بیش از 50 شرکت بینالمللی اروپایی، آسیایی و آمریکایی از بازار ایران خارج شدند و فعالیت خود را تعلیق کردند.
این شرکت‌ها در ۸ صنعت عمده ایران از جمله نفت، حمل و نقل، خودرو، بانک و بیمه، برق، هواپیمایی، معدن و فلزات و فناوری ارتباطات فعال بودند. در این میان صنعت نفت ایران بالاترین سهم را از تعداد این شرکت‌ها داشته و صنایع حمل و نقل و خودرو در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند.
مشخصاً این رفتار کشورهای اروپایی که نشأت گرفته از تحریم‌های اولیه و ثانویه آمریکاست؛ پس اخذ ضمانت از اصولی ترین مقدمات برجام است که طرف ایرانی پافشاری محکمی روی آن دارد.
با این وجود انتظار ایران از آمریکا در جهت اخذ تضمین، یک اقدام راهبردی و بر اساس تجربه اعتماد به غرب است تا هزینه‌ها و خساراتی که در دولت قبل متوجه ایران شد، مجدداً بر اساس سهل اندیشی و کرنش، به ملت و مردم تحمیل نشود.
