روز گذشته منابع خبری و همچنین شبکه الجزیره در خبری اعلام کردند دولت بایدن برخی تعلیق‌های تحریم‌های هسته‌ای ایران را که سال 20۲۰ توسط دولت ترامپ دوباره مشمول تحریم قرار گرفته بود، بازگردانده است. در ابتدای امر گمان می‌رفت این اقدام، نشانه‌ای از حسننیت آمریکا برای بازگشت به میز مذاکره مستقیم با ایران باشد اما نگاهی به جزئیات این مساله نشان می‌دهد اگر در نهایت بخواهیم بسیار خوشبینانه با این خبر برخورد کنیم، باید بگوییم تعلیق تحریم‌ها نشان می‌دهد آمریکا همچنان به دنبال پیگیری مذاکرات هسته‌ای در وین و به نتیجه رساندن آن است اما قرار نیست هیچ امتیاز جدیدی در این باره به ایران داده شود.
براساس خبر منتشرشده، تعلیق تحریم‌ها مربوط به حضور و فعالیت کشورهایی مانند چین و روسیه یا کشورهای اروپایی در فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران است، این مساله سال 2015 در توافق برجام مورد تأکید قرار گرفته بود تا بلکه بتواند راهی برای اجرایی شدن برجام باشد؛ بدین معنی که کشورهای چین و روسیه در این باره بر همین مبنا می‌توانستند به همراه شرکت‌های اروپایی در فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران حضور داشته و نقش ایفا کنند و بعد از اجرایی شدن برجام این مساله توانست از لحاظ فنی به ایران کمک کند تا بتواند زیرساخت‌های هسته‌ای خود را برای انطباق بیشتر با برجام آماده سازد. سال 2020 یعنی ۲ سال پس از آنکه ترامپ دستور خروج از برجام را صادر کرد، آمریکایی‌ها به این نتیجه رسیده بودند که باید جلوی هر گونه فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را بگیرند و به‌همین‌منظور تحریم‌ها درباره فعالیت‌های چین، روسیه و کشورهای اروپایی در فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را نیز بار دیگر بازگرداندند.
مقامات وزارت خارجه آمریکا نیز بخوبی واقفند این مساله نمی‌تواند به عنوان یک گام مثبت از سوی ایالات متحده برای بازگشت به میز مذاکره با ایران ارزیابی شود و تنها می‌تواند مذاکرات را از لحاظ فنی جلو ببرد. برخی مقامات وزارت خارجه آمریکا که خواستند نام‌شان فاش نشود در گفت‌وگو با الجزیره گفته‌اند بحث‌های فنی با توجه به این تعلیق تحریم‌ها، می‌تواند به گفت‌وگوها برای بازگشت به برجام کمک کرده و راه برای بازگشت به برجام در هفته‌های آینده را تسهیل کند. آنها بر این عقیده‌اند در صورتی که توافق نهایی نیز در این باره به دست نیاید تعلیق این نوع تحریم‌ها برای ادامه بحث‌ها درباره جلوگیری از دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای در سطح جهان بسیار مهم است و همیشه راه برای گفت‌وگوهای فنی در این باره باید باز باشد. با وجود اینکه برخی در آمریکا و حتی در داخل ایران تلاش دارند تعلیق این نوع تحریم‌ها را به‌مثابه یک گام مثبت از سوی آمریکا جهت بازگشت به میز مذاکره مستقیم با ایران به نمایش بگذارند، این اقدام نشان داده است تنها می‌تواند به پیشرفت مذاکرات کمک کند و حتی رسیدن به توافق نهایی را نیز تضمین نمی‌کند. رسیدن به توافق نهایی و احیای کامل برجام مستلزم برداشته شدن گام‌های جدی دیگری از سوی آمریکاست که تاکنون چنین عزم و تمایل سیاسی در بین نمایندگان دولت بایدن در مذاکرات وین دیده نشده است. با وجود اینکه حاضران در مذاکرات وین و رسانه‌های مختلف بر این عقیده‌اند آزاد شدن بخشی از دارایی‌های ایران در جهان یا باز شدن راه برای لغو کامل تحریم‌ها و همچنین ابراز پشیمانی آمریکا برای بازگشت به مذاکره با ایران، نقش حیاتی در نمایش حسننیت آمریکا در این مذاکرات دارد اما دولت بایدن تاکنون حاضر نشده است هیچ امتیازی در این باره به ایران یا طرف‌های درگیر در مذاکره بدهد. از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد جمهوری‌خواهان و حتی دموکرات‌های تندرو مانند رابرت منندز از نمایندگان سنا، از چند روز گذشته بشدت در پی اطمینان حاصل کردن از این مساله هستند که هیچ توافقی بین ایران و آمریکا شکل نخواهد گرفت. ند پرایس از کارشناسان وزارت خارجه آمریکا نیز در همین باره تصریح کرده است تعلیق تحریم‌های فعلی هیچ ربطی به رسیدن به توافق ندارد و هیچ تحریمی تعلیق یا آسان‌تر نمی‌شود مگر اینکه تهران کاملا به اجرای تعهدات خود بر پایه برجام بازگردد. او اضافه کرده است: ما دقیقا همان کاری را انجام داده‌ایم که دولت پیشین انجام داده است؛ به شرکای بین‌المللی خود اجازه داده‌ایم خطرات امنیتی و گسترش تسلیحات هسته‌ای در ایران را مورد توجه قرار دهند.
بر همین اساس گفته می‌شود تعلیق تحریم فعلی تنها برای این مساله صورت گرفته است که ایران بتواند از لحاظ فنی تاسیسات خود را برای انطباق با برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) آماده سازد. این مساله شامل رآکتور آب سنگین اراک نیز می‌شود و به طور خاص برای تغییر ماهیت و کارکرد این رآکتور مورد توجه قرار گرفته است. اگر بخواهیم بسیار خوشبینانه به مذاکرات فعلی نگاه کنیم، تعلیق تحریم‌هایی که روز گذشته اعلام شد تنها می‌تواند به پیشبرد مذاکرات در راستای اهداف آمریکا کمک کند و نشان دهد طرف‌های درگیر در مذاکره، بویژه آمریکایی‌ها برای بازگشت ایران به برجام بسیار مشتاق هستند. این در شرایطی است که دولت بایدن باید نشان دهد خود نیز برای بازگشت به برجام مشتاق است و این مساله تاکنون به هیچ عنوان در گفت‌وگوها و رویکردهای دولت آمریکا در مذاکرات دیده نشده است. همزمان با پیشرفت بسیار کند آمریکا در احیای برجام، به نظر می‌رسد برخی دموکرات‌های تندرو و جمهوری‌خواهان جنگ‌طلب در آمریکا نیز به دنبال ناکارآمد کردن مذاکرات هسته‌ای با ایران هستند. این نومحافظه‌کاران که در بین آنها ۹ نماینده جمهوری‌خواه سنا نیز حضور دارند از رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران خواسته‌اند در مقابل کنگره شهادت دهد. روند کند شکل‌گیری سیاست‌های دولت بایدن در مذاکرات هسته‌ای نشان می‌دهد این کشور بیش از هر زمان دیگری با اختلافات و درگیری‌های داخلی بین ۲ حزب دموکرات و جمهوری‌خواه روبه‌رو است و شاید اصلا اختیار لازم برای اجرایی کردن مساله بازگشت به برجام را نداشته باشد.
تغییر یا کناره‌گیری افرادی در تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای آمریکا که در طول چند ماه گذشته مسؤول مذاکره با ایران بوده‌اند، نشان می‌دهد تشتت آرا در داخل دولت بایدن درباره ایران بسیار بالاست. درگیری‌های دولت با مجلس سنا نیز در همین راستا باید ارزیابی شود و نمایندگان تندرو سنا که اعتمادی به مذاکره‌کنندگان آمریکایی ندارند، تمام تلاش خود را می‌کنند از جزئیات مذاکراتی که در وین برگزار شد اطلاع حاصل کرده و راهی برای به توافق نرسیدن بیابند.
براساس گزارشی که روزنامه «واشنگتن فری‌بیکن» نوشته است قانون‌گذاران جمهوری‌خواه معتقدند تیم مذاکره‌کننده آمریکا تحت رهبری رابرت مالی بشدت دچار بی‌نظمی و آشفتگی است. آنها در سوالات خود می‌خواهند از مقامات وزارت خارجه آمریکا بپرسند چرا تغییراتی چنین پررنگ در داخل تیم مذاکره‌کننده آمریکایی صورت گرفته است. آنها همچنین می‌خواهند موضع دقیق تیم مذاکره‌کننده آمریکا در وین درباره آخرین وضعیت برنامه هسته‌ای کشورمان را دانسته و در عین حال بدانند نظر آنها درباره برداشته شدن تحریم‌ها چیست.
تشتت و چنددستگی در داخل دولت آمریکا بر بی‌تصمیمی دولت بایدن در قبال ایران افزوده و مانع رسیدن به توافق نهایی بین طرفین می‌شود. اگر چه افراد حاضر در جلسات ـ و در جلسات مذاکره ـ بارها اعلام کرده‌اند مذاکرات روندی مثبت دارد اما هیچ کدام تاکنون اشاره نکرده‌اند که تا چه میزان می‌توان به عزم سیاسی دولت بایدن برای بازگشت به برجام اعتماد کرد. این پریشانی و بی‌تصمیمی را می‌توان در صحبت‌های اخیر رابرت مالی نیز مشاهده کرد؛ آنجا که نماینده ویژه آمریکا در امور ایران مدعی می‌شود دولت کنونی واشنگتن اصولا «نمی‌تواند» تضمین کند دولت بعدی از توافق احتمالی با ایران در موضوع هسته‌ای خارج نخواهد شد. مالی پس از مدت‌ها به نظر می‌رسید جدای از اینکه به برخی از سوالاتی که از طرف شبکه تلویزیونی ام‌اس ان‌بی‌سی از وی پرسیده می‌شد پاسخ نمی‌داد اما در برخی سوال‌ها با صراحت و صداقت بیان می‌کرد دولت بایدن در این باره «نمی‌تواند» اختیارات لازم برای بازگشت به برجام را در اختیار داشته باشد.
او در عین حال خاطرنشان کرده است مذاکرات ۱۰ ماه گذشته نشان داده است آمریکا نمی‌تواند بدون قید و شرط به برجام بازگردد و چنین اقدامی به این سادگی‌ها نیست. مالی همچنین با صراحت اعلام کرده است ایرانی‌ها از ما می‌خواهند تمام تحریم‌هایی را که دونالد ترامپ اعمال کرده برداریم و ما می‌گوییم برخی از تحریم‌هایی که اعمال کرده ناشی از رفتار ایران بوده و ربطی به توافق هسته‌ای ندارد و «قصد داریم حفظ‌شان کنیم». مهم‌ترین نکته در تعلل دولت بایدن در بازگشت به برجام همین مساله است؛ نگرانی رژیم صهیونیستی و درخواست مسؤولان این رژیم از آمریکا برای احیای برجام بدون اینکه تحریمی برداشته شود. دولت بایدن بشدت تلاش دارد این خواسته مقامات رژیم صهیونیستی را اجرایی کند و تلاش کند به هر ترتیب ممکن بسیاری از تحریم‌های مهم را برای تضعیف ایران همچنان پابرجا نگه دارد. با وجود اینکه در وهله اول به نظر می‌رسید خبر تعلیق برخی تحریم‌های هسته‌ای غیرمرتبط با مسائل اقتصادی خبر خوبی درباره ادامه مذاکرات در وین باشد اما مصاحبه‌ها و گفت‌وگوهای بعدی مسؤولان آمریکایی با رسانه‌ها در این باره نشان داد هنوز راهی بسیار سخت و پیچیده برای رسیدن به توافق پیش روی مذاکره‌کنندگان قرار دارد و قرار نیست به این زودی‌ها نتیجه نهایی در این باره حاصل شود. با توجه به این مساله، مهم‌ترین ویژگی سیاستی که هم‌اکنون ایران باید اتخاذ کند حفظ سیاست مذاکره نکردن به صورت مستقیم با آمریکاست. در صورتی که ایران بعد از این اخبار قبول کند با آمریکایی‌ها پشت میز مذاکره نشسته و به صورت مستقیم با آنها گفت‌وگو کند، در واقع پذیرفته که آمریکا می‌تواند بدون دادن هیچ امتیازی و بدون هیچ‌گونه پشیمانی نسبت به اقداماتی که در طول ۴ سال گذشته انجام شده، دوباره با ایران مذاکره کرده یا به تعامل برسد. با توجه به دیدی که دولت بایدن در برخورد با ایران دارد و همچنین محدودیت‌هایی که از نظر سیاسی با آنها روبه‌رو است، این مساله مهم‌ترین خطر در روند فعلی مذاکرات هسته‌ای با غرب، بویژه آمریکا به حساب می‌آید.
ثمانه اکوان
