اُپرا وینفری می‌گوید: «بزرگ‌ترین کشف تاریخ این است که انسان می‌تواند با تغییر نگرش، آینده را تغییر دهد».
«تغییر» کلیدواژه ۲ ماه گذشته ایران بوده است. اگر بخواهیم دوره ریاست‌جمهوری حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی را از زمان ورود به پاستور تا امروز مورد کنکاش قرار دهیم و روی آن یک اسم بگذاریم، می‌توانیم واژه «Change» یا تغییر را برای آن انتخاب کنیم. تغییر رویکرد چه در سیاست داخلی و چه در حوزه مهم و راهبردی سیاست خارجی و روابط خارجه ایران کاملا مبرهن و مشهود بوده است که نسبت به راهبرد دولت حسن روحانی، می‌توان آن را یک چرخش 180 درجه‌ای قلمداد کرد.
دولت 8 ساله روحانی از همان ابتدا مبتنی بر مذاکره با قدرت‌های غربی و بر پایه تنش‌زدایی با غرب پایه‌ریزی شده بود. اصلا انتخاب محمدجواد ظریف به عنوان وزیر امور خارجه ایران نشان‌دهنده سمت و سوی سیاست خارجی ایران در دوران روحانی بود؛ یعنی چک و چانه زدن و تعامل با کدخدا و تلاش برای امتیازگیری از طریق دادن امتیاز. روحانی و ظریف 8 سال کشور را معطل مذاکره با غربی‌ها برای حصول توافق برجام کردند، امتیازهای زیادی دادند و امتیازات حداقلی نیز گرفتند اما در نهایت همان‌طور که حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، رهبر حکیم انقلاب بارها بر عدم اعتماد به وعده‌های آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها تاکید کرده بودند، از همان نقطه ضربه خوردیم؛ آمریکا به تعهدات خود در برجام پشت کرد، از توافق خارج شد و ناگهان راهبرد سیاست خارجی دولت روحانی از هم فروپاشید.
با خروج آمریکا از برجام، امتیازهای اندکی که گرفته بودیم از دست رفت اما امتیازهایی که طرف مقابل در زمینه هسته‌ای گرفته بود همچنان پابرجا ماند و اگر مصوبه اقدام راهبردی مجلس برای کاهش تعهدات هسته‌ای و شروع غنی‌سازی فراتر از متن برجام نبود، این ضرر بسیار بیشتر بود. از سوی دیگر از زمان خروج آمریکا از برجام، همه انرژی دولت و دستگاه دیپلماسی ایران صرف تنش و جدل در زمینه چرایی خروج واشنگتن از برجام، تلاش برای آغاز مذاکرات دوباره و بازگشت ۲ طرف به برجام شد؛ موضوعی که باعث مغفول ماندن فرصت‌های بیشمار در محیط پیرامونی نزدیک ایران بویژه همسایگان شد.
1- در پایان دولت دوازدهم، ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری بسیاری با کشورهای گوناگون مغفول مانده و مناسبات اقتصادی ایران با بخش‌های مختلف جهان نامتوازن و یکسویه رها شده بود.
از زمان تغییر دولت، این رویکرد نیز به کلی تغییر کرد.
انتخاب دکتر حسین امیرعبداللهیان، دیپلمات خوشنام انقلابی به عنوان وزیر جدید امور خارجه و فرمانده دستگاه دیپلماسی، نقطه آغاز این تغییر بنیادین بود. دکتر امیرعبداللهیان پس از اخذ رای اعتماد قاطع از مجلس، رویکرد سیاست خارجی خود را با چند کلمه به صورت رسا توضیح داد: «همسایگان و آسیا؛ اولویت نخست».
وی در راستای همین اصل، در نخستین سفر خارجی خود به بغداد رفت و در نشست همسایگان عراق شرکت کرد. امیرعبداللهیان در سخنرانی خود در نشست بغداد گفت: با کمال مسرت در اینجا و در شروع به کار دولت جدید ایران می‌گویم سیاست خارجی دولت جدید تهران با عنوان «سیاست خارجی متوازن، فعال و هوشمند» بر اولویت رابطه با همسایگان و منطقه تأکید دارد و ما دست همه همسایگان و اهل منطقه را به گرمی می‌فشاریم.
2- گام دوم، سفر مهم حجت‌الاسلام رئیسی به تاجیکستان برای شرکت در نشست سازمان همکاری شانگهای بود. به‌رغم محدودیت‌های کرونایی و غیبت برخی سران شانگهای، رئیسی در راستای تحکیم سیاست خارجی تازه جمهوری اسلامی ایران، شخصا به دوشنبه رفت که همین حضور منشأ برکات زیاد آن در راستای منافع جمهوری اسلامی ایران بود. پذیرفتن عضویت ایران در «سازمان همکاری شانگهای» که یک سازوکار شرقی و مهم منطقه‌ای به شمار می‌رود و همچنین دیدار و رایزنی با برخی سران منطقه آسیای مرکزی و وزرای خارجه هند، روسیه و مقامات چینی که در زمینه دیپلماسی اقتصادی و سیاست همسایگی انجام شد، یعنی پایان دیپلماسی ضعف و پشت کردن به کدخدا.
پشت کردن به کدخدا لزوما به معنای تقابل، رویارویی و جنگ با غرب نخواهد بود، بلکه به معنای اولویت دادن به همسایگان، کشورهای دوست و شرکای قابل اعتماد ایران است که طی 8 سال گذشته مغفول مانده بود و باعث فرصت‌سوزی‌های بیشماری به قیمت قربانی شدن منافع ملت ایران پای مذاکرات با غرب شده بود.
3- در نهایت سخنرانی سه‌شنبه‌شب حجت‌الاسلام رئیسی- به وقت تهران- در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و تاکید بر راه‌حل مقاومت و شکست پروژه‌های آمریکا علیه ایران و افول عظمت پوشالی واشنگتن را می‌توان نقطه بلوغ و تکمیل راهبرد تازه دولت خواند.
حجت‌الاسلام رئیسی با اشاره به حمله ششم ژانویه هواداران ترامپ به کنگره آمریکا و فرار مفتضحانه این کشور از افغانستان و سقوط شهروندان افغان که از هواپیماهای آمریکایی آویزان شده بودند، بر بی‌اعتباری و پایان سلطه آمریکا بر جهان تاکید کرد و خواستار تغییر واقعی سیاست‌های آمریکا و کنار گذاشتن سیاست شکست‌خورده تحریم شد. وی گفت: اشتباه آمریکا در چند دهه گذشته این بوده که به جای تغییر «روش زندگی» خود با جهان، «روش جنگ» خود با جهان را تغییر می‌دهد. راه غلط را نمی‌توان با روش متفاوت به نتیجه رساند.
اکنون باید گفت دوران جدید و متفاوتی در جمهوری اسلامی ایران آغاز شده است. سیاست‌های غلط در حال اصلاح و تغییر است و دولت با شتاب و سرعتی قابل قبول به دنبال برگرداندن قطار توسعه و پیشرفت ایران به ریل است اما نه با گدایی و نگاه به خارج، بلکه با تمرکز بر توان داخلی و سیاست خارجی متوازن و عزتمندانه.
مهدی گرگانی
