حامد وفایی با تشریح زمینه‌های عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای خاطرنشان کرد: موانعی بر سر راه عضویت دائم ایران در این سازمان وجود داشت که در تعامل با بقیه اعضا، این موانع مرتفع شد. فرایند حقوقی عضویت ایران در این سازمان، شروع شده و چین و روسیه به عنوان دو قدرت حاضر در آن از عضویت دائم ایران حمایت کرده‌اند.
وی با بیان اینکه تحولات منطقه ای و بین المللی هم در پذیرش ایران در سازمان همکاری شانگهای موثر بودند، تصریح کرد: یکی از مصادیق این تحولات، خروج آمریکا از افغانستان بود. سازمان شانگهای یک سازمان منطقه‌ای با سابقه مسائل و دغدغه‌های امنیتی است. این سازمان با توجه به نیازی که امروز در حوزه توازن امنیتی و سیاسی در ژئوپلیتیک منطقه آسیای مرکزی و خاورمیانه ایجاد شده، لازم دانست که برای تحقق این توازن، از ایران به عنوان یک عضو دائم دعوت کند.
این کارشناس مسائل چین اضافه کرد: هرچند که در ابتدا، همه کشورهای منطقه از خروج آمریکا استقبال کردند اما به هرحال، این تحول موجب ایجاد بعضی خلاءهای امنیتی و تقسیم قوا بین قدرت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای خواهد شد. بنابراین پذیرش عضویت دائم ایران در چارچوب مسائل داخلی سازمان شانگهای و نحوه تعامل آنها با ایران و تغییر فضای بین‌المللی و منطقه‌ای قابل بررسی است.
خروج آمریکا از افغانستان مصداق تخلیه پتانسیل قدرت از آتلانتیک به سمت پاسیفیک است
وی در مورد تاثیرات منطقه‌ای و بین‌المللی عضویت ایران درسازمان همکاری شانگهای نیز گفت: تغییر و تحولاتی در نظام بین الملل در جریان است که از آن به عنوان تغییر فضا از یکجانبه‌گرایی به چندجانبه‌گرایی یاد می‌کنند. امروز، جهان درحال طی کردن فرایندی است که می‌توان آنرا تخلیه پتانسیل قدرت از آتلانتیک به سمت پاسیفیک نامید. تحولاتی در جهان در حال رخ دادن است که خروج ناموفق آمریکا از افغانستان یکی از نتایج و مصادیق بارز آن است.
این کارشناس مسائل بین المللی با بیان اینکه در چنین فضایی، سازمان‌ها و قدرت‌ها و قطب‌های منطقه ای و قدرت‌های مختلف دنبال تجدیدنظر در نقش خود در این فضای جدید هستند، گفت: درباره نقش مهم جمهوری اسلامی در منطقه و تاثیراتی که سیاست‌های کشورمان در مناسبات کشورهای مختلف دارد، هیچ تردیدی نیست و این را هم دشمنان و هم دوستان اذعان دارند.
وفایی تصریح کرد: طبیعی است که یک سازمان منطقه‌ای مثل سازمان شانگهای که هویت خودش را در مواردی، در برابر مجموعه‌هایی مثل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) تحلیل می‌کند اگر خلاء حضور کشور مهمی مثل ایران در آن وجود داشته باشد قاعدتا نقش آفرینی دقیق و کاملی را نخواهد داشت.
وی با بیان اینکه سازمان شانگهای با حضور ایران، با توجه به نفوذ ایران روی جنبش های مردمی منطقه، تاثیرات منطقه‌ای بیشتری خواهد داشت، گفت: سازمان شانگهای اگر علاقه‌مند به ایفای نقش در مختصات منطقه‌ای باشد قطعا نیازمند حضور ایران به عنوان یک عضو دائم و پیوسته است و این موضوع قطعاً می‌تواند به لحاظ منطقه‌ای به سود سازمان شانگهای باشد و این سازمان از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری اسلامی بهره‌مند خواهد شد.
فرصت طلایی برای ریل‌گذاری تعاملات آینده با اعضای سازمان شانگهای را دریابیم
وی درباره چشم‌انداز همکاری‌های اقتصادی و سیاسی و امنیتی بین ایران و سازمان همکاری شانگهای نیز گفت: حضور ایران در این مجموعه از چند جنبه قابل تحلیل است. اولا از جنبه روابط دوجانبه، جمهوری اسلامی ایران با تک تک اعضای سازمان رابطه دارد و بر اساس منافع ملی، این روابط را تنظیم می‌کند. بعد دوم، کلیت سازمان است که کشورها نظرات، منافع و اهداف جمعی که در سازمان تعریف می‌شود را پیگیری می‌کنند.
این کارشناس مسائل چین خاطرنشان کرد: بعد سوم که خیلی مهم است، روابط چندجانبه در فضای داخلی سازمان شانگهای است و بعد چند طرفه درون سازمانی محسوب می شود. پیش از این هم سابقه داشته که ساختارهایی را در قالب شانگهای داشته باشیم به طور مثال چین، روسیه و مغولستان در قالب سازمان شانگهای مراوداتی داشتند. بنابراین ایران در این سه حوزه چشم انداز بسیار وسیع و گسترده‌ای برای همکاری دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران، زمانبر بودن فرایند حقوقی عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای را یادآور شد و گفت: کاری که می‌توانیم انجام دهیم این است که از این فرصت طلایی چندماهه برای تعریف زمینه‌های همکاری در حوزه‌های مختلف و مورد علاقه در سه عرصه دوجانبه، چندجانبه و جمعی استفاده و اتاق فکری را برای برنامه ریزی این موضوعات ایجاد کنیم.
وی گفت: در حوزه روابط دوجانبه، تقویت روابط با هر کدام از کشورهای عضو می‌تواند منافعی را برای کشورمان داشته باشد. در حوزه، تقویت روابط با کلیت سازمان شانگهای هم ایران می‌تواند ابتکاراتی را مطرح کند که در قالب آن منافع جمعی سازمان و منافع کشورمان تامین شود.
به گفته این کارشناس مسائل بین الملل در بعد چندجانبه گرایی در داخل سازمان هم ایران می‌تواند با چین و روسیه، قراردادهای سه جانبه امضا کند یا با چین و روسیه و هند یا به هر شکل ممکن دیگر قراردادهای چندجانبه داشته باشد به شکلی که این قراردادها همسو با منافع تک تک اعضا و کلیت سازمان باشد. ایران باید از این فرصت طلایی برای ریل گذاری تعاملات آینده با کشورهای عضو سازمان شانگهای استفاده کند.
سازمان شانگهای از تشکیل دولت فراگیر در افغانستان حمایت می‌کند
وفایی، تحولات افغانستان را یکی از دغدغه‌های کنونی اعضای سازمان همکاری شانگهای به ویژه کشورهای همسایه آن عنوان کرد و گفت: با مرور اظهارات مقامات کشورهای مختلف عضو سازمان شانگهای، متوجه می شویم که یکی از کلید واژه‌های مطرح در سخنرانی های روسای کشورهای عضو سازمان شانگهای، تحولات افغانستان بوده است.
وی ادامه داد: نکته ای که مورد تاکید سران اجلاس شانگهای بود مختصات دولت آینده افغانستان است. اعضای سازمان شانگهای از طرفی، از خروج آمریکا از افغانستان خوشحال هستند اما در عین حال، درباره آینده افغانستان هم دغدغه دارند.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: فراگیر بودن دولت آینده و استفاده از نظرات دیگر اقوام و گرایش های مختلف از جمله مسائلی بود که سران کشورها در نشست اخیر مورد تاکید قرار دادند. تلقی من این است که اگر یک دولت فراگیر، جامع و همه‌جانبه در افغانستان شکل بگیرد، اعضای سازمان شانگهای از جمله همسایگان افغانستان به این دولت کمک خواهند کرد اما اگر دولتی خارج از این چارچوب شکل بگیرد، قطعاً سازمان شانگهای و اعضای مختلف آن از جمله جمهوری اسلامی و چین با مشکلاتی مواجه خواهند شد که حل این مشکلات از دستورکارهای کشورهای عضو این سازمان خواهد بود.
تغییر عضویت ایران در سازمان شانگهای تاثیر مستقیم روی مذاکرات هسته‌ای ندارد
وی درباره تاثیرات عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای بر روابطش با غرب نیز گفت: زود است که به میزان تاثیرگذاری عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای بپردازیم زیرا فرایند عضویت دائم ایران به لحاظ حقوقی زمانبر است. برای بررسی تاثیرگذاری عضویت ایران در سازمان شانگهای بر روابطش با غرب، باید اولویت ها و نیازها و برنامه‌های سازمان شانگهای را بسنجیم و ببینیم که در چه چارچوبی است.
وفایی ادامه داد: این موضوع به طور مستقیم ارتباطی با مساله هسته ای ایران پیدا نمی‌کند. ایران و گروه ۱+۴ با هم در این خصوص در گذشته رایزنی داشته اند و درباره تداوم آن گفت‌وگو خواهند کرد. گرچه مسائل مختلف در سیاست خارجی بر هم تاثیراتی خواهند داشت ولی باید آنها را تفکیک کرد. مساله شانگهای مسائل امنیت منطقه‌ای است و مسئله هسته‌ای ایران یک موضوع بین ایران و کشورهایی است که با آنها در تعامل است. عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای از این جهت که چین و روسیه هم در سازمان شانگهای و هم در مذاکرات هسته ای حضور دارند می‌تواند روی مذاکرات هسته ای تاثیر داشته باشد اما به لحاظ محتوایی بعید می‌دانم که تاثیری داشته باشد.
این کارشناس ارشد مسائل آسیا و اقیانوسیه در عین حال تصریح کرد: اگر موضوع هسته‌ای ایران در مواردی، منجر به دغدغه امنیتی برای ایران یا برای کشورهای دیگر عضو سازمان همکاری شانگهای شود، در این صورت ممکن است این سازمان مطالباتی از ایران داشته باشد و از طرف دیگر، ایران هم مطالباتی را در سازمان شانگهای در جهت حمایت یا اعتراض مطرح کند. بنابراین در اتفاقاتی که در آینده رخ خواهد داد ممکن است بتوان با سازمان شانگهای، به لحاظ دیپلماتیک کارهایی را انجام داد اما اینکه به صورت مستقیم تاثیری داشته باشد بعید می دانم.
تعارض‌ها بین اعضای سازمان شانگهای قابل مدیریت است
وفایی درباره میزان همگرایی و انسجام در سازمان همکاری شانگهای نیز گفت: اینکه کشورهای عضو شانگهای هم مثل هر سازمان دیگری اختلافاتی دارند طبیعی است. اتفاقاً یکی از رسالت‌هایی که کشور چین برای خود تعریف کرده، این است که مانع تاثیرگذاری تعارضات داخلی کشورها بر اهداف جمعی این سازمان شود زیرا مقاصد و برنامه‌هایی در چارچوب منافع جمعی برای این سازمان در نظر گرفته شده که این تعارضات می‌توانند مانع تحقق آنها شود.
وی خاطرنشان کرد: این از دشواری‌های اداره سازمان‌های منطقه ای و بین المللی به شکل سازمان شانگهای است که کشورهایی با منافع بعضا متعارض در آن حضور پیدا می کنند. در چنین مواردی نقش کشورهای تاثیرگذار در سازمان شانگهای مثل چین و روسیه برجسته می شود که جریان را هدایت و مدیریت کنند.
این استاد دانشگاه گفت: نکته مهم این است که حضور کشورها در سازمان همکاری شانگهای با یک نگاه همگرایانه صورت گرفته و چه هند و پاکستان و چه چین، ایران، روسیه و دیگر کشورها با چشم‌انداز ایجاد همگرایی منطقه‌ای وارد این سازمان شده اند. بنابراین به نظر می‌رسد که در حوزه هایی که از دغدغه های سازمان است، کشورها می‌توانند با چشم‌پوشی و فائق آمدن بر تعارضات و اختلافاتشان، دستیابی به اهداف جمعی را تسهیل کنند.
