جمهوری اسلامی ایران و نیرو‌های مسلح آن در سال‌های اخیر به ویژه پس از پایان جنگ تحمیلی تاکنون توانسته‌اند دستاورد‌های مهمی در حوزه تجهیزات و ارتقای توان رزمی به دست آورند.
خودکفایی و ایجاد قدرت درون‌زا با طراحی و ساخت انواع تجهیزات نظامی بومی در سال‌های اخیر به قدری سرعت یافته که حیرت بسیاری از ناظران بین المللی را به همراه داشته و باعث شده توان نظامی کشورمان هر سال بیش از سال‌های گذشته رشد کند.
همه این دستاورد‌ها موید این مطلب است که فرماندهان و مسئولان نیرو‌های مسلح کشورمان به خوبی به اهمیت خودکفایی و دارابودن تجهیزات گوناگون تسلیحات در همه حوزه‌ها پی برده‌اند. پدافند هوایی و تجهیزات مورد استفاده در آن یکی از این حوزه‌های مهم در نیرو‌های مسلح کشورمان است که ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی طی سال‌های اخیر در قالب قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء (ص) با یکدیگر همکاری تنگاتنگی دارند.
پیشرفت سامانه‌های پدافند هوایی ایران اینک به مرحله بی‌نیازی نزدیک شده، ولی ظاهرا این پایان کار نیست و ایران گام‌هایی در جهت صعود کم سابقه در حوزه سامانه‌های پدافندی برداشته است. این در حالیست که ساخت سامانه باور ۳۷۳ در کم‌تر از ۱۰ سال تکمیل و اجرایی شده است؛ بنابراین حال که ایران به بالاترین سطح فناوری دفاعی در حوزه پدافند هوایی دست یافته است، از این پس در مدت زمان کوتاه‌تری قادر خواهد بود که محصولات باکیفیت‌تری را تولید کند. به معنای دیگر ایران در مرز علم پدافندی روز دنیا در حال حرکت است و هر لحظه باید منتظر اعلام یک خبر و دستاورد جدید دفاعی در این حوزه بود.
کشف، رصد، پایش، درگیری و انهدام اهداف هوایی به ویژه پهپاد‌ها و حتی نشاندن و سالم گرفتن آن‌ها از جمله قابلیت‌های نرم و سخت پدافند هوایی است که نمونه‌های متفاوتی از آن را طی سال‌های اخیر شاهد بودیم. البته حاصل این همکاری‌ها نیز امنیت بسیار بالای آسمان ایران اسلامی در قالب شبکه یکپارچه پدافندی هوایی کشور است، شبکه‌ای که با دارا بودن لایه‌های مختلف و متعدد امنیت بسیار بالایی را برای کشورمان فراهم کرده‌اند.
این پیشرفت‌ها در افزایش سطح پوشش راداری کشورمان نیز مشهود است به نحوی که پدافند هوایی کشورمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی با پوشش بیش از ۳ هزار و ۶۰۰ نقطه، گستردگی فراگیر و کارآ بودن خود را در حفظ آسمان ایران اسلامی از پرنده‌های متخاصم و بهبود تردد هوایی و مراقبت‌های اطلاعاتی فرامنطقه‌ای نشان داده است. یکی از ابزار‌های این رصد و پایش رادار‌ها هستند که صنایع دفاعی کشورمان نمونه‌های متنوعی از آن‌ها را طراحی و تولید و همچنین کاربردی کرده‌اند.
نجم؛ یک رادار و ۵ هزار چشم جست‌وجوگر آسمان ایران
رادار آرایه فازی بومی نجم - ۸۰۲ یکی از رادار‌های ساخت کشورمان است که هدف اصلی آن جستجو و ردگیری چندگانه اهداف هوایی است. فرماندهان ارشد نیرو‌های مسلح کشورمان یکی از کاربرد‌های این رادار را استفاده در سامانه‌های پدافند هوایی برد متوسط اعلام کردند.
نجم برای اولین بار در نمایشگاه دستاورد‌های دفاعی که با حضور رهبر انقلاب در سال ۱۳۹۰ رونمایی شد و در چشم بینندگان و کارشناسان درخشید. این رادار یکی از رادار‌های متفاوت ساخت سازمان صنایع الکترونیک ایران (صاایران) است که به دلیل کیفیت بالای خود توانست رتبه اول پژوهش‌های کاربردی را در بخش طرح‌های ویژه بیست و پنجمین جشنواره بین المللی خوارزمی کسب کند. البته این جایزه و رتبه به طور مشترک با موشک سجیل و رادار مطلع الفجر-۲ کسب شد.
این رادار قادر است تا اهداف مختلف را در برد متوسط کشف و شناسایی کرده و با استفاده از فناوری TWS آن‌ها را رهگیری کند. فناوری TWS ویژگی بسیار مهم در یک رادار محسوب می‌شود، در واقع یک رادار با این ویژگی می‌تواند در حالی که مشغول ردگیری یک یا چند هدف شناسایی شده بخشی از قدرت خود را برای جست‌وجوی مجدد منطقه اختصاص بدهد. این ویژگی کمک می‌کند تا در مجموع یک شبکه راداری و پدافندی با توان بیشتری فعالیت کرده و در صورت حضور اهداف جدید آن‌ها را شناسایی کند.
رادار بومی نجم قادر است تا در وضعیت رهگیری اهداف از طریق مدیریت منابع رادار و استفاده از روش شکل دهی دیجیتالی پرتو، اهداف موجود را در برد متوسط رهگیری کند. در روش شکل‌دهی پرتو این امکان وجود دارد تا امواج را در جهات مورد نظر تقویت یا تضعیف کرده و با این کار بهترین مسیر را برای سیگنال‌های ارسالی و مشخصات آن‌ها مطابق شرایط تنظیم کرد. این رادار بر روی یک تریلر قرار گرفته و با استفاده از یک کامیون و تریلی جابجا می‌شود. رادار نجم - ۸۰۲ مشابه‌های روسی و چینی نیز دارد.
شکل ظاهری این رادار بدین گونه است که این رادار از دو قسمت مستطیلی تشکیل شده که در حال حرکت از هم جدا شده و در دو طرف محور طولی خودرو قرار می‌گیرند و در حالت آماده به کار نیز این ۲ بخش به هم متصل شده و یک صفحه بزرگ را ایجاد می‌کنند. بخش‌های پردازش و کنترل این رادار‌ها نیز روی خودروی دیگری قرار می‌گیرد.
آنتن رادار نجم-۸۰۲ از ۵۱۲۰ المان کوچک مربعی در قالب ماتریسی با ۶۴ سطر و ۸۰ ستون تشکیل شده که هر یک از دو بخش مستطیلی دارای ۳۲ سطر از المان‌های فوق هستند. در رادار نجم که پیشرفته‌ترین رادار معرفی شده ایرانی محسوب می‌شود، احتمالاً کار پویش (اسکن) در ارتفاع با تغییر الکترونیکی زاویه امواج اجرا می‌شود. در برخی رادار‌های هم رده با نجم، پویش در صفحه افقی با چرخش مکانیکی آنتن به انجام می‌رسد که در مورد این رادار ایرانی نیز با توجه به تصاویر منتشر شده از آن ممکن است عملکرد فوق به همین صورت باشد. ارتفاع آنتن نجم-۸۰۲ را می‌توان در حدود ۳/۵ تا ۴ متر تخمین زد.
