نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران چندین سال است با توجه به تهدیدات موجود در پیرامون ایران اسلامی و فرامنطقه اقدام به طراحی و ساخت تجهیزات جدید و نوسازی و حتی بهینه سازی تجهیزات جدید کرده‌اند. پدافند هوایی و عرصه های دفاع از تمامیت ارضی کشورمان به قدری اهمیت دارد که شاید بتوان ادعا کرد که از طراحی و ساخت تجهیزات تهاجمی نیز مهم تر هستند.
دفاع مقدس؛ عرصه‌ای که ما را خودباور و خودکفا کرد
هنگامی که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید و مستشاران آمریکایی از کشورمان خارج شدند، متخصصان ایرانی تصمیم گرفتند تا خودشان هر آنچه را می خواهند بسازند. این مهم هنگامی اهمیت خود را نشان داد که رژیم بعثی عراق به پشتوانه استکبار جهانی تهاجم گسترده و سراسری خود علیه کشورمان را آغاز کرد. با آغاز دفاع مقدس قطعات و تجهیزات پر مصرف و زود مصرف به مرور در همان سال های ابتدایی جنگ به اتمام رسیدند و ایران مجبور بود به دلیل تحریم ها خودش تجهیزات را تامین کند.
مهم‌ترین نکته در حوزه تامین پدافند هوایی این بود که استفاده از تجهیزات گوناگون پدافندی در دوران دفاع مقدس و گذشت زمان سبب مستهلک شدن این تجهیزات شد؛ به همین دلیل نیاز به نوسازی آن‌ها بسیار احساس می‌شد. از سویی دیگر هم با بررسی تهدیدات اطراف ما طی دهه‌های اخیر مشاهده می‌کنیم که از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی این تهدیدات روز به روز افزایش پیدا کرده است، البته اگر تهاجم رژیم بعثی به کشورمان اتفاق نمی‌افتاد باز هم نیاز داشتیم تا بخش‌های پدافندی خودمان را هم متناسب با بخش‌های آفندی که در سایر کشور‌ها پیشرفت داشته اند، تجهیز کرده و خود را برای کم اثر کردن تهدیدات آماده کنیم.
امیر سرتیپ بنی‌طرفی یکی از پیشکسوتان جهاد خودکفایی نیروی هوایی ارتش است که بعد‌ها تا جایگاه معاونت وزیر دفاع نیز ارتقا پیداکرد. درباره کمبود قطعات در دفاع مقدس می‌گوید: سال ۶۰ یا ۶۱ بود. ما در آن زمان از سامانه پدافندی هاوک استفاده می‌کردیم و پس از مدتی به ما گفتند که قطعه‌ای به نام لامپ در این سامانه با مشکل رو به رو شده است. ما به همراه چند نفر رفتیم تا این قطعه را بازبینی کنیم، وقتی آن لامپ را خارج کردیم مشاهده کردیم که یک باکس مربعی شکل بود. در این باکس مربعی شاید بتوان گفت قطعات و سیم کشی‌های بسیاری دیده می‌شد که بسیار پیچیده بود. این قطعه بعد‌ها به تعداد زیاد و با فناوری بروز‌تر از نمونه آمریکایی آن طراحی و ساخته شد.
سامانه‌های پدافندی هاوک و راپیر خوب اما ناکافی
پدافند هوایی که در ابتدای انقلاب اسلامی و در رژیم گذشته بخشی از نیروی هوایی ارتش بودند از دو سامانه هاوک و راپیر استفاده می‌کردند. این سامانه‌ها خوب بودند، اما کافی نبودند. این سامانه‌ها نمی‌توانستند سرزمین گسترده و وسیع ایران را پوشش دهند و به همین دلیل هم بخشی از کار دفاع از ایران اسلامی برعهده هواپیما‌های اف ۱۴ قرار داشت. ایران اسلامی مقطع جنگ را با هر زحمتی بود گذراند و تجربه جنگ به مسئولان دفاعی یاد داد که باید هر چه از تجهیزات دفاعی نیاز دارند را در همه طیف‌ها و انواع بسازند. از همان زمان تا امروز پدافند هوایی ایران پیشرفت‌های بسیاری داشته است.
یکی از پیشرفت‌های صنایع دفاعی ایران طراحی و ساخت سامانه‌ای به نام باور ۳۷۳ بود که می‌توان گفت به راحتی با سامانه اس ۳۰۰ روسی رقابت می‌کند و در مواردی می‌تواند از این سامانه بهتر عمل کند. در ادامه این گزارش بیشتر با این سامانه آشنا می‌شویم.
سامانه باور ۳۷۳؛ سامانه‌ای که با یک میلیون و سیصد هزار نفر ساعت ساخته شد
سامانه باور ۳۷۳ را می توان سامانه ای دانست که حاصل تحریم ها علیه ایران بود و متخصصان داخلی با توان دفاعی بومی آن را طراحی کردند. ۳۱ مردادماه سال ۹۸ بود که سامانه باور ۳۷۳ در روز صنعت دفاعی با حضور حجت الاسلام روحانی رئیس جمهور کشورمان رونمایی و به نیروی پدافند هوایی ارتش الحاق شد.
سامانه باور ۳۷۳ چه ویژگی‌هایی دارد؟
سامانه موشکی برد بلند باور ۳۷۳ یک سلاح پدافند هوایی زمین‌پایه است که در کلاس برد و ارتفاع بلند جای گرفته و طراحی آن با نگاه به سامانه‌های روز دنیا و با تکیه بر دانش و تجربیات متخصصان ایرانی و با بهره‌گیری از فن‌آوری‌سامانه‌های بومی صیاد ۲ و ۳ انجام شده است. این سامانه سلاح پدافندی، محصول وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است که متخصصان سازمان صنایع هوافضا مسئولیت یکپارچه سازی و سیستمی آن را به عهده داشته و با هدایت عملیاتی نیروی پدافند هوایی ارتش و مشارکت شرکت صاایران و سازمان صنایع دفاع طراحی و تولید شده است.
امیر سرتیپ مهدی ثقفی‌فر معاونت طرح و برنامه و رئیس جهاد خودکفایی نیروی پدافند هوایی ارتش درباره سامانه باور ۳۷۳ گفت: برای این کار ابتدا لازم بود تا بستر‌های مدیریتی پروژه را فراهم کنیم، پس اولین گام تاسیس کانونی برای همکاری‌های مشترک بخش‌های مختلف کشور مانند دانشگاه ها، صنایع دفاعی کشور و متخصصین حوزه پدافند در پدافند هوایی خاتم الانبیاء (ص) بود.
وی ادامه داد: هنگامی که پروژه‌ای با این وسعت در صنعت نظامی و در طول ۱۰ سال انجام می‌شود، قطعا اسرار و رموز محرمانه‌ای دارد و مدیریت اعتبارات مربوط به آن نیازمند مدیریتی خاص است، لازم به ذکر است که در این پروژه افراد و متخصصان ویژه و خاصی فعالیت داشتند، انجام و به ثمر رساندن چنین پروژه‌ای برای کشور بسیار ارزشمند و برای دشمنان بهت آور است. چراکه با مطالعه نحوه انجام چنین پروژه‌هایی در دنیا مشاهده می‌کنیم که این کار فقط در دو یا سه کشور انجام شده است. کشور‌هایی که مدیریت آن‌ها به گونه‌ای پیشرفت کرده که می‌توانند پروژه‌های طولانی مدت و پیچیده را به راحتی انجام دهند.
ما امروز علاوه بر تولید باور ۳۷۳؛ به دانش ساخت و مدیریت این گونه سیستم‌ها دست پیداکردیم. یعنی از امروز به بعد می‌توانیم چنین پروژه‌هایی را در سطوح بالاتر و زمانی کوتاه‌تر میدانی کنیم، پس دستیابی به این دانش مدیریتی اولین آورده ساخت این سامانه سلاح است. دومین دستاورد هم دستیابی به سامانه‌ای بود که می‌توانست در تراز اس ۳۰۰ و بالاتر از آن عمل کند.
موشک‌های باور ۳۷۳
صیاد ۳ و صیاد ۴ تیرموشک‌های مورد استفاده در این سامانه است که می تواند اهداف مشخص شده را در ارتفاع ۲۷ کیلومتری و برد ۲۰۰ کیلومتری منهدم کنند.
رادار باور ۳۷۳
رادار به کار رفته در این سامانه معراج ۴ نام دارد که یک رادار کنترل آتش بُرد بلند آرایه فازی است و می‌تواند موشک‌های این سامانه را به سوی اهداف مشخص شده هدایت کند. رادار این سامانه می‌تواند ۳۰۰ هدف را در فاصله ۳۵۰ کیلومتری شناسایی کند، این در حالی است که سامانه اس ۳۰۰ روسی فقط قادر به شناسایی ۱۰۰ هدف در برد ۳۰۰ کیلومتری است.
باور ۳۷۳؛ شلیک کن و فراموش کن
باور ۳۷۳ قادر به رهگیری ۶۰ هدف در برد ۲۵۰ است؛ این در حالی است که اس ۳۰۰ تنها قادر به رهگیری ۱۲ هدف در برد کم‌تر از ۲۰۰ کیلومتر است. در اس ۴۰۰ هم تعداد رهگیری تنها ۳۶ مورد است. یکی از ویژگی‌های بارز باور ۳۷۳ که این پدافند را از اس ۳۰۰ روسی و پاتریوت آمریکایی متمایز می‌کند این است که باور ۳۷۳ قادر به هدف گیری ۹ هدف به طور همزمان است که در اس ۳۰۰ به ۶ هدف و در پاتریوت به یک هدف می‌رسد.
باور ۳۷۳ در یک نگاه
می‌توان ویژگی‌های سامانه باور ۳۷۳ را به شرح زیر بیان کرد.
حداکثر برد کشف: ۳۲۰ کیلومتر.
حداکثر برد رهگیری: ۲۶۰ کیلومتر.
حداکثر برد درگیری: ۲۰۰ کیلومتر.
حداکثر ارتفاع درگیری: ۲۷ کیلومتر.
قابلیت کشف همزمان: ۳۰۰ هدف.
قابلیت رهگیری همزمان: ۶۰ هدف.
قابلیت درگیری همزمان: ۶ هدف.
سامانه باور ۳۷۳ توسط چه خودرویی حمل می‌شود؟
نیروهای مسلح ایران در حوزه طراحی و تولید خودروهای مخصوص حمل سامانه‌های نظامی نیز به خودکفایی بسیار خوبی رسیده اند. خودروی تاکتیکی ذوالفقار نیز از همین تولیدات است که سامانه باور ۳۷۳ را جابجا می‌کند. این خودرو دارای ۵ محور (۱۰چرخ) فعال است و قابلیت عبور از رودخانه تا عمق ۱/۵ متر با حداکثر ظرفیت بار ۳۰ تن را دارد. البته ذوالجناج می‌تواند محموله‌ای با طول ۱۰/۵ متر را جابجا کند. از دیگر قابلیت‌های ذوالجناح می‌توان به حرکت بر روی حداکثر شیب ۳۵ درصد، حداکثر شیب طولی ۲۰ درصد با وزن خالص ۲۱ تن و سامانه تعلیق مستقل اشاره کرد.
