یکی از اصلی‌ترین دسیسه‌ها و بازی دولت جدید آمریکا موضوع بازگشت این کشور به چارچوب توافقنامه برجام است؛ توافقی که قرار بود بر اساس آن با محدود کردن توانایی‌های هسته‌ای تحریمها برداشته شود
در سال 2018 دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا، این کشور را از توافق برجام خارج کرد و تحریمهای جدیدی را علیه تهران اعمال کرد.
توافق هسته‌ای بین ایران و گروهی از واسطه‌های بین المللی "5 + 1" (ایالات متحده آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلیس و آلمان) در ژانویه 2016 به اجرا درآمد. ایالات متحده آمریکا این توافق را دو سال بعد ترک کرد. البته این تصمیم رئیس جمهور آمریکا جای تعجب داشت زیرا آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای تاکید داشت که ایران به این توافق عمل کرده است.
به گفته وندی شرمن معاون وزیر خارجه اسبق آمریکا و یکی از بازیگران اصلی آمریکا در روند مذاکره با ایران، دونالد ترامپ حتی بدون خواندن متن توافق درباره موضوع هسته‌ای با ایران خروج خود از توافقنامه را اعلام کرده است.
کارشناسان معتقدند ترامپ می‌خواست با تشدید تحریمها پس از خروج از توافق برجام، ایران را به واکنش وادار کند که این موضوع، بهانه حمله مسلحانه به این کشور را توجیه می‌کند. همچنین با کمک تحریم، مشکلات اقتصادی برای این کشور ایجاد کند و در نهایت هدف دیگر واشنگتن از تحریم فروش نفت ایران این بود که خریداران نفت ایران مانند اتحادیه اروپا، ژاپن، هند و ... را تحت تاثیر تهدید تحریم مجبور به جستجوی بازار نفت دیگری کنند.
در واقع، ایران از نظر اقتصادی دوره سختی داشت. برخی واردکنندگان نفت ترجیح دادند از جای دیگری خریداری کنند.
در اواخر سال 2020 انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزار و «جو بایدن » دموکرات اعلام کرد اگر وی به عنوان رئیس کشور انتخاب و پیروز شود قصد دارد آمریکا را به چارچوب توافق نامه برجام بازگرداند. این اظهار تلاش ریاست رئیس جمهور جدید ایالات متحده برای تنش زدایی از وضعیت در خاورمیانه حکایت کرده است.
در آن لحظه پیش از انتخابات چنین سخنی با احتیاط مورد استقبال قرار گرفت. تعدادی از کارشناسان بر این عقیده بودند که این صرفاً شعارهای پیش از انتخابات با روحیه تضاد با سیاست‌های ترامپ بوده است. حتی در خود ایران نیز در مورد چنین اظهاری از سوی دولت بالقوه کاخ سفید خوش بین نبودند.
«سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در اوایل نوامبر سال 2020 گفت که مقامات این کشور انتظار ندارند که پس از ریاست جمهوری جورج بایدن ایالات متحده به برجام برگردد.
«الیوت آبرامز» نماینده ویژه ایالات متحده در مسائل ایران در مصاحبه با آسوشیتدپرس خاطرنشان کرد: حتی اگر جو بایدن کاندیدای کنونی حزب دموکرات به ریاست کاخ سفید دست یابد، ایالات متحده از فشار بر ایران دست نخواهد کشید.
با این حال در بیانیه بایدن نشانه‌هایی برای چرخش در اوضاع دیده می‌شد.
«میخائیل اولیان اف» نماینده دائم روسیه در آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای در «وین» به اینترفاکس گفت: دولت ترامپ قصد دارد تلاش حامیان بایدن در مسائل مورد اختلاف و بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران هرچه بیشتر دشوار کند.
ترور شهید «محسن فخری زاده» دانشمند هسته‌ای و دفاعی ایران یکی از نکات این طرح بوده است.
بالاخره انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزار و بایدن پیروز شد. آنچه به نظر می‌رسد این است که اهداف وی برای بازگشت ایالات متحده به برجام تغییر نکرده است. این به نوبه خود باعث ایجاد حساسیت در میان متحدان آمریکا شده است.
به عنوان مثال «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی از این روند ابراز نگرانی کرد و قصد بایدن برای بازگشت به برجام را اشتباه دانست.
پس در پشت پرده تمایل بایدن برای از سرگیری گفت‌وگو با ایران چیست؟ آیا این یک چرخش اساسی در سیاست خارجی واشنگتن در جهت کاهش تنش‌ها یا چیز دیگری است؟
ما باید به این واقعیت توجه کنیم که اگر چه رئیس جمهور منتخب ایالات متحده از آمادگی خود برای بازگشت به کانال مذاکره در مورد مسئله هسته‌ای ایران صحبت و در عین حال وی اظهار نظر می‌کند که ایران خود باید "پایبند دقیق" به مفاد برجام باشد، یعنی فعالیت هسته‌ای را کاهش دهد.
علاوه بر این چند شرط دیگر در "طرح بایدن" وجود دارد که در چارچوب آن موضوع حمایت ایران از کشورهای حامی مقاومت مطرح خواهد شد.
همچنین ادعای مبنی بر حضور کشورهای مانند عربستان و امارات متحده عربی در توافق نامه جدید هسته ای وجود دارد.
از طرف دیگر، بر اساس نظرات تعدادی از کارشناسان، بایدن سعی خواهد کرد تا توافق هسته ای را با توجه به منافع آمریکا سریع تر به اتمام برساند. دلیل این امر احتمالا این واقعیت باشد که در انتخابات بعدی ریاست جمهوری در ایران برای ژوئن سال 2021 برنامه ریزی شده است.
ترامپ در آخرین لحظات نیز دنبال تخریب موضوع بازگشت ایالات متحده به برجام است. "الجزیره" به نقل از "دیلی بیست" گزارش داد ترامپ دستوراتی را به مقامات دولت خود به ویژه «مایک پمپئو » وزیر امور خارجه ارائه داده تا آخرین لحظه نیز رویکرد تهاجمی نسبت به ایران داشته باشند.
البته ایران نیز در راستای محکم کردن جای پای خود در برجام، برنامه و سازوکار خود را دارد. یکی از آنها تصویب اصلاحیه‌های طرح "اقدامات استراتژیک برای رفع تحریمها و حمایت از حقوق ملت ایران" از سوی مجلس بود.
طبق یکی از مفاد آن، ایران می‌تواند در صورت عدم اجرای تعهدات از سوی کشورهای شرکت کننده توافق هسته‌ای و عدم عادی سازی روابط بانکی و در صورت از بین نبردن کامل موانع صادرات و فروش نفت و فرآورده‌های نفتی ایران و همچنین تا بازگشت کامل و فوری منابع ارزی، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را یک ماه پس از تصویب این قانون به حالت تعلیق درآورد.
در پروتکل الحاقی برجام موضوع اطلاع‌رسانی به آژانس بین المللی انرژی اتمی از ساخت تأسیسات هسته‌ای جدید در ایران و همچنین دسترسی آژانس و بازرسی از تاسیسات هسته‌ای فعال پیش بینی شده است.
در واقع در اینجا تشدید برنامه‌های هسته‌ای جدید در منطقه خاورمیانه مورد بحث است.
یک منبع ناشناس نزدیک به محافل کارشناسی آمریکا نظر خود را در مورد چشم انداز واقعی بازگشت طرف آمریکایی به توافق با ایران در چارچوب برجام و گام‌های آینده آمریکا در این راستا اعلام کرد. وی خاطرنشان کرد "دولت جدید ایالات متحده با از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایران موافقت خواهد کرد اگرچه همچنان به «تهران» به عنوان یک دشمن استراتژیک در منطقه نگاه خواهد کرد.
بایدن اهداف آمریکا را تغییر نمی‌دهد، بلکه روش‌ها و تاکتیک‌ها را در منطقه تغییر می‌دهد. حداقل وظیفه وی دستیابی به بسته شدن نهایی برنامه هسته‌ای ایران است.
هدف استراتژیک از بین بردن نظام جمهوری اسلامی ایران است ، چرا که این کشور همیشه برای منافع و زیاده‌خواهی‌های ایالات متحده مشکل ساز بوده بنابراین، پس از خلع سلاح، به دنبال راه‌های حذف آن خواهد بود.
این منبع گفت: بایدن ممکن است شرایط دیگری برای سرگیری معامله بگذارد. این یک ژست است. همچنین در جستجوی راه‌های تأثیرگذاری بر تهران در سایر موضوعات نیز خواهد بود که علاوه بر موضوع سلاح‌های هسته‌ای، امتناع از همکاری با روسیه و سوریه و همچنین تغییر در سیاست داخلی را طلب خواهد کرد.
«نیکیتا اسماگین» خبرنگار آژانس ITAR TASS در ایران و کارشناس مسائل بین الملل روسیه در این مورد گفت: از نظر تئوریک، ایالات متحده آماده بازگشت به " توافق هسته‌ای" در دولت جدید است. چنین فرصتی برای این امر کم نیست اما مسئله دیگر اجرای عملی آن است.
علی رغم اینکه دولت بایدن برای بازگشت به توافق هسته ای ظاهراً اعلام آمادگی کرده اما هنوز روند دشواری در پیش وجود دارد.
بایدن مانند هر سیاستمداری باید اولا نتایج جدید و موفقیت های جدیدی از خود نشان دهد. وی نمی تواند صرفا به توافق قبلی برگردد و به آن اکتفا کند. بایدن به نوعی مرز جدید احتیاج دارد. اگر موضوع، بازگشت به توافق هسته ای باشد باید گسترش آن یا انعقاد توافق نامه های جدید درباره ایران و غیره نیز مطرح باشد.
عوامل بسیار دیگری نیز وجود دارد و بازگشت به توافق یک رویه کاملاً پیچیده است. شاید ایالات متحده به این توافق بازگردد اما به احتمال زیاد این اتفاق طی چند ماه آینده رخ نخواهد داد.
