بیش از 4 دهه است اقتصاد کشورمان با تحریم دست و پنجه نرم می‌کند و می‌توان گفت روزی نبوده که از شر تحریم‌ها خلاص شویم. با این وجود ابتدای دهه 90 و شروع تحریم فروش نفت و نقل و انتقال مالی حاصل از صادرات آن را می‌توان روز بلوغ تحریم‌ها دانست؛ اتفاقی که باعث شد فروش نفت خام کشورمان طی یک دهه اخیر کاهش بسیار چشمگیری داشته و در کنار آن مسیر بازگشت ارز حاصل از صادرات آن هم، با مشکلاتی مواجه شود. شیوع کرونا از ماه پایانی سال گذشته که تاکنون هم با قدرت ادامه دارد، در کنار تحریم باعث آسیب‌پذیرتر شدن هر چه بیشتر اقتصاد کشورمان شده و این موضوع خود را در منابع ارزی نمایان کرده است.
در حال حاضر شاهد کاهش صادرات نفتی و غیرنفتی و ایضا کاهش قیمت نفت هستیم. آخرین آمارها از درآمد ارزی 700 میلیون دلاری از صادرات نفت طی ۶ ماه اخیر حکایت می‌کند. صور پایان اقتصاد نفتی، تک‌محصولی و ایضا خام‌فروشی بیش از پیش به گوش می‌رسد، چه بخواهیم و چه نخواهیم باید قبول کنیم زمان رجعت فرارسیده است، راهی سخت که با وجود تمام هزینه‌هایش باید طی شود و اقتصاد کشورمان بر مبنای ظرفیت‌های موجود به سمت تولید ارزش افزوده حرکت کند. شاهد این مدعا در صدر قرار گرفتن ارزآوری بنزین در بین کالاهای صادراتی کشور حتی بالاتر از نفت است. طبق آمار گمرک از 13 میلیارد و ۵۶۶ میلیون دلار صادرات غیرنفتی کشورمان در 6 ماه نخست سال جاری بیش از یک میلیارد دلار آن مربوط به بنزین است. به عبارت دیگر بنزین نجات‌دهنده ارزی کشورمان در شرایط تحریم و کاهش درآمدهای ارزی است و باید هر چه بیشتر به سمت تولید اینگونه کالاها حرکت کنیم. با توجه به تقاضای گسترده بنزین در فضای بین‌المللی، اساسا تحریم آن غیرممکن و بی‌معناست و هیچ قدرتی نمی‌تواند مانع صادرات بنزین کشورمان شود؛ حتی در زمینه تسویه ارزی با توجه به اینکه بنزین نیاز استراتژیک هر کشوری است، ایران دست برتر را دارد و به مشکل بر‌نمی‌خورد.
اما در صدر قرار گرفتن صادرات بنزین فارغ از نشان دادن اهمیت و اولویت حرکت به سمت اقتصاد درون‌زا، زخم افسوس 16 سالهای به عمق زمان دوران وزارت مردی که هیچ اعتقادی به پالایشگاه‌سازی و تولید بنزین نداشت را باز می‌کند. باورکردنی نیست که تمام این سال‌ها بنای ایجاد حتی یک پالایشگاه هم در کشور گذاشته نشد. ژنرال(!) دولت روحانی، بیژن زنگنه پیش‌تر معتقد بود پالایشگاه‌سازی غیراقتصادی است و با وجود درس‌هایی که در این سال‌ها گرفته، باز هم از نقد این پادتن تحریم دست برنمی‌دارد. فرد خواب را می‌توان بیدار کرد اما کسی که خود را به خواب زده و نمی‌خواهد مسؤولیت‌هایش را قبول کند مسلما نمی‌شود بیدار کرد. نقد به عملکرد زنگنه هم درست در همین دایره تعریف می‌شود و اگر بیان می‌شود صرفا تجربه‌ای است برای آیندگان که دیگر شاهد چنین اشتباهاتی نباشیم. هم‌اکنون قریب به نیمی از تولید بنزین کشورمان (46 میلیون لیتر از 105 میلیون لیتر) تولید پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس است؛ پالایشگاهی که بیش از 70 درصد آن در دورانی که زنگنه وزیر نبوده ساخته شده است. تصور کنید در تمام دوران وزارت زنگنه پالایشگاهی مانند ستاره خلیج‌فارس احداث می‌شد، نه احتیاجی به صادرات نفت بود و نه اقتصاد کشور در برابر تحریم‌ها آسیب‌پذیر بود. نمی‌توان کتمان کرد که بیش از توان تحریم‌ها برای ضربه زدن به اقتصاد کشورمان، ضعف بنیادین اقتصادمان باعث پیدایش شرایط کنونی شده است. هر قدر رؤیابافی درباره وجود همزاد ستاره خلیج‌فارس زیباست، فکر کردن به نبود این پالایشگاه وحشتناک است. اجازه بدهید درباره شرایط اقتصادی کشور در صورت ایجاد نشدن پالایشگاه خلیج‌فارس به تفصیل صحبت نکنیم و آن را در چند گزاره کوتاه خلاصه کنیم:
افزایش شدید قیمت ارز، نیاز به واردات روزانه حداقل20 میلیون لیتر بنزین از طریق غیررسمی و صرف هزینه بالای ارزی، ایجاد صف برای دریافت بنزین و...
واقعیت این است که اگر همان سالهای دور ماندن زنگنه از وزارت نفت نبود، این کابوس امروز تبدیل به واقعیت شده بود.
محمد نجارصادقی
