اروندرود آبراهی استراتژیک برای دو کشور ایران و عراق است که بر اساس معاهده 1975 الجزایر بخشی از این آبراه متعلق به ایران و بخشی دیگر متعلق به عراق است. 5 بندر بصره، خرمشهر، آبادان، خسروآباد و فاو در این آبراه وجود دارند که هرکدام در یک دوره خاص تاریخی نقش مهمی در تجارت منطقه ایفا می‌کردند.
بندر تجاری خرمشهر یکی از بنادر مهم تجاری ایران در 1قرن اخیر است که با اندکی مطالعه تاریخ این منطقه متوجه اهمیت بالای این بندر تجاری می‌شویم. در سال 1318 بندر تجاری خرمشهر با پهلو گرفتن کشتی اقیانوس‌پیما مورد بهره‌برداری قرار گرفت، در جریان جنگ جهانی دوم بندر خرمشهر توسط انگلیس و آمریکا اشغال شد تا به‌عنوان شاهراه کمک به اتحاد شوروی مورداستفاده قرار بگیرد.
این بندر مهم تجاری در جریان تجاوز رژیم بعث عراق و مقاومت مردمی خرمشهر نیز نقش مؤثری داشت، ماشین جنگی ارتش بعث عراق برای مدتی در این بندر به دلیل مقاومت مردمی و اقدامات ویژه تکاوران دریایی ارتش متوقف شد. این بندر را می‌توان نخستین نقطه‌ای دانست که به اشغال رژیم بعث عراق درآمد، بعثی‌ها پس از غارت اموال تجاری موجود در انبارهای گمرک خرمشهر، اسکله‌های این بندر را به مسیری برای جابه‌جایی تسلیحات و مهمات جنگی خود مورداستفاده قراردادند.
مغروقه‌ها بلای جان تجارت آبی در آبراه اروند
کشتیهای تجاری و نفتی متردد از آبراه اروندرود نیز در جریان جنگ تحمیلی مورد هجوم ارتش بعث عراق قرار گرفتند و در این آبراه سال‌ها مغروق ماندند.
با پایان جنگ تحمیلی طرح بازسازی بندر خرمشهر کلید خورد، با آغاز به کار اسکله شماره 4 این بندر همچنین بارگیری شناور بالای 85هزار تن در تاریخ 23آبان ماه 1371 این بندرگاه فعالیت مجدد خود را آغاز کرد. در دی‌ماه همان سال نخستین کشتی تجاری از مبدأ امارات متحده با محموله‌ای به وزن 160هزار تن در این بندرگاه پهلو گرفت.
تردد این کشتی‌ها هرچند با وزن پایین اما جایگاهی مهم برای کشور داشت، چراکه تردد شناورها در آبراه اروندرود و وصول آن‌ها به بندرگاه خرمشهر دارای تبعات و سختی‌های امنیتی بود، در این میان بنادر تجاری بصره و بندر نفتی فاو کشور عراق نیز که در جریان جنگ تحمیلی آسیب‌های جدی دیدند و تحولات سیاسی کشور عراق مانع احیای این دو بندر شده بود.
بندرگاه خرمشهر اکنون 25سال چشم‌انتظار تحقق وعده دولت‌ها برای لایروبی اروندرود است.
احداث بندر تجاری فاو در عراق/ خطر تعطیلی بنادر آبادان و خرمشهر
ابتدای سال1395 نماینده مردم خرمشهر موضوع احداث بزرگ‌ترین بندر تجاری عراق در منطقه فاو که زمزمه‌های آن در 5سال اخیر نیز شنیده می‌شد را رسانه‌ای کرد.
عبدالله سامری در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم می‌گوید: کشور عراق سال‌ها برای پذیرش کشتیهای غول‌پیکر و اقیانوس‌پیما با محدودیت مواجه بوده است، عراقی‌ها به پیشنهاد اروپا ساخت بندر جدید در کنار بندر نفتی فاو را در دستور کاردارند که با بهره‌برداری از آن تحولات مهمی در حوزه اقتصادی منطقه به وجود می‌آید.
وی می‌افزاید: درصورتی‌که این بندر جدید به بهره‌برداری برسد نیاز کشور عراق به آبراه اروندرود را کاهش می‌دهد، عراق می‌خواهد بندر فاو رشد کند و بدون تردید رونق بندر فاو موجب تعطیلی بنادر آبادان و خرمشهر می‌شود.
نماینده مردم خرمشهر در مجلس نهم و دهم بیان می‌کند: دولت در این راستا اعتبارات و اقدامات خوبی انجام داده است، در جریان مذاکرات آقای ظریف با مقامات کشور عراق هستم اما این کار عزم جدی‌تری نیاز دارد، طرف عراقی مایل به همکاری نیست باید رایزنی‌های وزارت امور خارجه گسترده‌تر شود.
تعلل در همکاری طرف عراقی و تخصیص اعتبارات ملی دو چالش مهم پیش روی لایروبی
عادل دریس، مدیرکل بندر و دریانوردی خرمشهر نیز با اشاره به اینکه پروژه احیای بندر خرمشهر با دو اصل کلی بازسازی زیرساخت‌ها و لایروبی اروندرود آغازشده است، اظهار می‌کند: سازمان بنادر و دریانوردی برای امسال بیش از 100میلیارد تومان اعتبار برای تقویت زیرساخت‌های تخلیه و بارگیری در بندر خرمشهر تخصیص داد.
وی عنوان می‌کند: اصل لایروبی و شناورسازی مغروقه ها در آبراه دسترسی به بندر خرمشهر مرحله مهم احیای بندر خرمشهر است، سازمان بنادر با هماهنگی کمیته حقوقی اروند مستقر در وزارت امور خارجه موضوع شناورسازی مغروقه ها را پیگیری کرد در این جریان 35فروند مغروقه شناورسازی شده و شناورسازی 39فروند مغروقه دیگر نیز تأمین اعتبارشده و پیمانکار در حال تجهیز کارگاه است، اما این مغروقه ها در بر اساس معاهده 1975 الجزایر در حوزه جمهوری اسلامی ایران بودند و تاکنون طرف عراقی برای شناورسازی مغروقه های موجود در مرز خود اقدامی نداشته است.
دریس می‌افزاید: درواقع مسیر وسط آبراه اروند به سمت ساحل ایران با هماهنگی وزارت امور خارجه در حال پاک‌سازی است اما عملیات پاک‌سازی وسط آبراه به سمت ساحل عراق باید با هماهنگی طرف عراقی باشد، این اقدامات مسیر را تا حدودی برای شناورها ایمن می‌کند.
وی بابیان اینکه در لایروبی اروندرود دو چالش عمده وجود دارد، بیان می‌کند: نخست آنکه حتماً باید بر اساس مفاد قرارداد 1975 الجزایر عمل کنیم که بر اساس آن هرگونه اقدام در نیمه دوم آبراه اروند تنها با هماهنگی طرف عراقی میسر می‌شود، دومین چالش نیاز 210میلیون یورو برای لایروبی در دو فاز به حجم 35میلیون مترمکعب است.
مدیرکل بندر و دریانوردی خرمشهر با ابراز تأسف از عملکرد طرف عراقی، می‌گوید: طرف عراقی لایروبی را در اولویت اول خود قرار نداده و تاکنون ورود مناسبی نداشته و وجود مغروقه در اروندرود کانال دسترسی به بندر را با مشکل مواجه کرده است باید تلاش و پیگیری بیشتری در کمیته حقوقی صورت بگیرد.
وی می‌افزاید: مشکل عمده کار طرف عراقی است، برای لایروبی اروند ابتدا باید در قالب معاهده 1975 الجزایر دفتر CBC (دفتر مشترک هماهنگی بین ایران و عراق) احیا شود و این دفتر تصمیم بگیرد که دو طرف در رابطه با لایروبی اروند چه اقداماتی انجام شود.
دریس بیان می‌کند: بندر خرمشهر تا قبل از جنگ تحمیلی عملکرد 4.6 میلیون تنی را داشت و شناورهای تا 20 هزار تن می‌توانستند در اسکله‌های آن پهلوگیری کنند، آبخور اروند قبل از جنگ بین 8 تا 9 متر بود که به دلیل وجود مغروقه ها امروز آبخور آن به 4 متر و 20 سانتی‌متر رسیده است و شناورهای بین 5 تا 12 هزار تن بارگیری می‌کنند.
وی تصریح می‌کند: بازسازی و نوسازی 20 پست اسکله، احداث پایانه ریلی در بندر خرمشهر، پایانه مسافری، کالاهای عمومی و پایانه نفتی موجب عملکرد بیش از 2میلیون تنی در سال 93 شد، علاوه بر این در بخش مسافری نیز پایانه مسافری داخلی و خارجی به مقصد بصره و کویت نیز بهره‌برداری مورد بهره‌برداری قرارگرفته است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، اظهارنظر دو مقام مسئول نشان از وجود گرهی کور در مسیر رونق بندر خرمشهر و پاک‌سازی اروندرود است، به نظر می‌رسد شکوفایی خرمشهر و بازسازی واقعی آن درگرو رونق بندر تجاری و تاریخی خرمشهر باشد، با احیای این بندر مهم می‌توان رشد و توسعه واقعی منطقه آزاد اروند را تضمین کرد.
باید منتظر ماند که دولتمردان چه موقع ورود قاطع برای اقناع طرف عراقی به همکاری خواهند داشت؟
و باید دید که چه موقع مردم محروم خرمشهر رونق شهر بندری خود را به نظاره خواهند نشست؟
