یکی از نویسندگان کرد عراقی در نوشتاری به زوایای پنهان رفراندوم برگزار شده مسعود بارزانی پرداخته است. بیستون قشقه ای در نوشتار خود چنین آورده است:
رفراندوم اشتباه مهلک تاریخی بود، بخشی از مشکلات و بحران‌های کنونی اقلیم کردستان عراق زاده رفراندوم شوم بارزانی و یاران وی است که در این میان نام چندین شخصیت به اصطلاح سیاسی، آکادمیست و فرهنگی دیده می‌شود. لذا اگر میلیون ها بار دیگر به تجزیه و تحلیل و چرایی انجام این پروسه بپردازیم شاید نتوان به ابعاد واقعی و دلایل غیر منطقی آن رسید، دلایلی که سران رفراندوم آن را بهانه برگزاری قرار داده و اینک شانه از زیر بار مسئولیت‌های خود نیز خالی کرده‌اند.
واقعیاتی تاریخی از رفراندوم برگزار شده اقلیم کردستان عراق:
* تنها چندین ساعت مانده به برگزاری رفراندوم، سید عمار حکیم رهبر کنونی جریان حکمت ملی عراق که کردها مدام از وی به عنوان دوست خود یاد می‌کنند در تماس تلفنی با علی باپیر امیر جماعت اسلامی کردستان پیامی را به سران سیاسی کرد منتقل کرد و آنها را به سبب عواقب این رفراندوم از برگزاری آن بر حذر داشت. عمار حکیم در پیام خود بسیار جدی بوده است، شاید نگرانی این شخصیت شناخته شده سیاسی عراق را تنها به دلیل نزدیکی به کردها تفسیر کرد. اما بارزانی در آن مقطع توجهی به پیام حکیم نداشت و حتی به انتقاد از موضعگیری سید عمار حکیم پرداخته است و این سخنان بارزانی هم به هر طریق به وی رسیده است.
* روز ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۷، یعنی یک روز مانده به برگزاری رفراندوم اقلیم کردستان، آسو مامند مسئول شاخه کرکوک اتحادیه میهنی کردستان و عضو دفتر سیاسی این حزب به مدت ۶ ساعت بازداشت شده است. وی که با هدف شرکت در نشست رفراندومی بارزانی و سرانی از حزب دموکرات و اتحادیه میهنی در اربیل بود به دستور مستقیم بارزانی و سرانی از اتحادیه میهنی بازداشت شده بود. آنان معتقد بودند در صورت بازگشت آسو مامند به کرکوک، وی از طریق ضبط صندوق‌های جمع آوری آراء از برگزاری رفراندوم در این شهر مورد منازعه جلوگیری به عمل می‌آورد.
* در اربیل و دو روز مانده به برگزاری رفراندوم، تنی چند از بزرگان اتحادیه میهنی کردستان به بارزانی اعلام می کنند که ممکن است مردم استقبال آنچنانی از رفراندوم نداشته باشند و این به زیان کردها خواهد بود. بارزانی در جواب گفته است: تقلب کنید، واهمه ای نداشته باشید.
*برنارد هنری لوی، نویسنده و سناریست فرانسه‌ای که به تحریک بارزانی در برگزاری رفراندوم اقلیم کردستان عراق متهم شده است، پس از برگزاری رفراندوم بارها به مسئولینی از کردستان عراق گفته است که قصد تحریک بارزانی را نداشته‌امکه رفراندوم را برگزار کند بلکه چندین مشاور آمریکایی در ازای دریافت مبالغ زیاد و از طریق مسرور بارزانی، رئیس سابق اقلیم کردستان را به این کار تحریک کرده بودند، آنها به فرزند بارزانی گفته بودند که واشنگتن از اقدام کردها در جدایی از عراق حمایت خواهد کرد.
* پیش از برگزاری رفراندوم، دو شخصیت سیاسی مشهور کرد، خارج از حزب دموکرات کردستان عراق حمایت مالی شدند: یکی ۸۰۰ هزار دلار و دیگری دو میلیون دلار.
